DSC84

W 1592 r. powstał w Warszawie szpital św. Łazarza, założony i _lu wany przez Bractwo Miłosierdzia, a przeznaczony dla biednych i _cjJ%| mieszkańców Warszawy. Pozostający pod opieką biskupów poznańskich ¹ zorowany był przez miasto, a radni Warszawy zasiadali w jego zarządy⁰' Szpital św. Łazarza spełnia! rolę przytułku, ale bractwo czyniło wiele fet] aby nadać placówce leczniczy charakter¹.    ⁿ>

Znaczenie bractwa polegało na utworzeniu dobrze prowadzonej organiza" specjalizującej się w systematycznej pomocy ubogim.    H

Wraz z rozwojem miast, działalność opiekuńczą prowadziły cechy mieślnicze, które przyjmując w swe szeregi nowych członków, pobierały _S(₀' sowne opłaty na ten cel. Fundusze te powiększane były karami za łamanie przepisów cechowych i przybierały nie tylko formę pieniężną, ale mogły być pobierane także w produkcji. Łamiących prawo karano między innymi żabo. rem towaru na rzecz ubogich. Fundusze te wykorzystywano na pomoc wdo. wom, stypendia dla młodzieży, opiekę nad chorymi. Cechy prowadziły m swoje szpitale. Na przykład cech tkaczy pod wezwaniem św. Barbary miał szpitale w Głogowie, Lubiniu i Lwówku; rybacy - szpital św. Jakuba w Gdańsku założony w 1415 r.².

DZIAŁANIA OPIEKUŃCZE W CZASACH REFORMACJI

Reformacja integralnie związana z epoką Odrodzenia, zapoczątkowana przez Marcina Lutra, miała olbrzymi wpływ na charytatywną działalność Kościoła. Protestantyzm odbierał zasadnicze znaczenie dobrym uczynkom, przekonując wiernych do samodzielnego zadbania o własne zbawienie. Luter odrzucał ich wartość, powodując obojętność społeczną dla akcji charytatywnych na terenach ogarniętych nową konfesją, oznaczającą upadek dobroczynności. Władze miejskie, pozyskawszy majątek szpitali, starały się we własnym zakresie organizować pomoc, nakładając na mieszczan liczne opłaty. W przeciwieństwie do Lutra reformator szwajcarski Jan Kalwin nakazywał prowadzić dzieła charytatywne.

W tym czasie sytuacja ekonomiczna Europy ulegała głębokim przeobrażeniom. Średniowieczne rzemiosło przekształcało się powoli w system manufakturowy, co skutkowało uprzywilejowaną pozycją mistrza i rozwojem form gospodarki wczesnokapitalistycznej. Również na wsi zachodziły zmiany, a nieograniczona wręcz władza pana potęgowała ucisk chłopa. Następował powolny rozwój stosunków kapitalistycznych, które najszybciej rozwinęły

sie wśród wyznawców kalwinizmu, bowiem ten nurt religijny odrzucał charakterystyczne dla katolicyzmu posty i życie klasztorne, propagując pracę i oszczędność jako panaceum na bezczynność i pokusy, którym mógłby ulegać człowiek. Kalwin akceptował istnienie odsetek bankowych, Luter je odrzucał, traktując jako lichwę, którą należało zwalczać. Do końca XVII w. luteranie postrzegali pożyczkę na procent w kategoriach grzechu³. Ofiarność społeczna zmalała do tego stopnia, iż sam Luter przyznawał, że za papiestwa byli ludzie miłosiernymi i dawali chętnie, teraz zaś za Ewangelii nikt nie daje, ale jeden zdziera skórą z drugiego i chce mieć wszystko, a im dłużej głosi się Ewangelią, tym głąbiej topią sią ludzie w skąpstwie, pysze i zbytkach, tak jakby nądzny żebrak miał tu zostać na wieki⁴.

Jednym z nielicznych zachodnioeuropejskich krajów, w którym społeczeństwo, mimo szerzącej się reformacji, pozostało głęboko katolickie, była Belgia. Jej mieszkańcy starali się wspomagać biednych, aby nie powiększali zastępów żebraków. Za przykładem belgijskiego miasta Ipem, które stworzyło organizację porządkującą tę kwestię, poszły inne. Również znani pedagodzy podsuwali nowe rozwiązania problemu ubóstwa.

Jan Ludwik Vives w liście do władz miejskich w Brugii wyróżnił trzy grupy potrzebujących, mianowicie: przebywających w przytuliskach i szpitalach: publicznie żebrzących i wstydzących się swojej nędzy. Apelował o przeprowadzenie wizytacji i spisanie wszystkich szpitali, i ich pensjonariuszy oraz o pomoc dla wstydzących się żebrać. Uważając, że człowiek powinien pracować, postulował odsyłanie obcych biednych do ich miejsc urodzenia, natomiast rodaków oddawać na naukę rzemiosła. Stosowni urzędnicy powinni sprawdzać stan ubóstwa w mieście, a niezdolnych do pracy oddawać do domu ubogich. Powinno się, jego zdaniem, eliminować ze szpitali darmozjadów, a tym, którzy mają siłę pracować i pracują, zapewnić wikt godziwy i lekarstwa. Szczególną uwagę przykładał do losu biednych dzieci, które kazał odbierać od rodziców niedbałych i nałogowych i uczyć je pisania, czytania, religii i jakiegoś rzemiosła. Pieniądze na pomoc miały pochodzić z fundacji, kolekt, zapisów i kwest⁵.

Potrzebę czynienia dobra określał jako warunek egzystencji społeczeństwa. Władza powinna troszczyć się o ubogich, bowiem ich zaniedbanie prowadzi do rozwoju występku i zła; ubodzy uprawiają prostytucję, kradzieże i rozbój, a także źle spełniają swoje powinności chrześcijańskie, prowadząc rozwiązły tryb życia. Władze miejskie powinny mieć ścisły nadzór nad szpitalami i przytułkami⁶.

15.

117.

103

1

F.M. Sobies/czańsh ..Rys historyc/no-slalystyc/ny wznMtu i sluiui miusła Warszaw). Warszawa 1974. i. 35.

2

„Historia Kościoła w Polsce", s. 433.

3

   K. Górski: „Zarys dziejów pracy

4

   J. Pelczar: „Zarys dziejów... . *•

5

   Tamże, s. 128-131.    .    „ , ₂1*

6

   ^Geremek: „Litość i szubienica...