DSC 63

najmniej kilkadziesiąt reguł, w Hiszpanii wizygockiej zapewne jeszcze więcej. Reguły zmieniano, dostosowywano do nowych potrzeb, toczono z innymi, tworząc coraz to nowe kompilacje. Nie trzeba podkreślać, jak tego rodzaju sytuacja utrudnia badania nad oryginalnością i autentycznością poszczególnych tekstów, zwłaszcza że bardzo wiele z reguł, które wyszły następnie z użycia, nie dochowało się do naszych czasów. Trudności te dotyczą w całej rozciągłości także tych kilku reguł, powstałych między rokiem 350 a 550, które w ciągu następnych stuleęi wyclir minowały w praktyce, zwłaszcza w chrześcijaństwie zachodnim, inne formuły. Będą to reguły świętych Bazylego, August\ria i Benedykta, które w dalszym ciągu bliżej scha ra k teryzujemy.

Obok reguł podstawowe znaczenie w życiu mnichów miały ^żywoty ich świątobliwych poprzedników, stanowiących przykłady do naśladowania.^ Wzorem opracowań tego typu stał się sławny żywot mnicha-eremity egipskiego św. Antoniego (ok. 250—356), napisany około 360 r. po grecku przez biskupa Aleksandrii św. Atanazego. Tłumaczony prawie natychmiast na łacinę i kilka języków wschodnich, żywot ten zyskał od razu ogromną popularność. zachowując ją następnie przez stulecia; nim to właśnie zachwycał się Pontycjan we wspomnianej wyżej rozmowie z Augustynem w 386 r. W kilkanaście lat po żywocie Antoniego powstaje żywot półlegendarnego pustelnika, również egipskiego, św. Pawia z Teb. Napisał go w latach 374—378 św. Hieronim przedstawiając Pawia na podstawie zebranych relacji jako—pierwszego pustelnika, prowadzącego życie eremity około 250 r.. a więc w okresie, gdy urodził się Antoni. Najstarsze żywoty Pachomiusza. w wersjach koptyjskich. pochodzą z IV stulecia. W wiekach następnych żywoty świętych mnichów będą się mnożyć, stanowiąc jednak w zasadzie kontynuację rodzaju literackiego stworzonego w IV wieku.

Żywoty mają wyraźnie sprecyzowany cel: chodzi w nich nie tyle o dokładne przedstawienie curriculum vitae bohatera. ile o zarysowanie ideału życia. Autor żywota Antoniego stwierdza to jasno na samym wstępie. Stąd też między innymi wątpliwości co do wiarygodności tego typu źródeł, w wypadku Pawła z Teb dotyczące nawet u wielu uczonych samej egzystencji bohatera Hieroni-

mowego dzieła. Toteż wartość źródłowa żywotów wspiera^ % się nie tylko na znwartych w nich relacjach, ale przede wszystkim na ich olbrzymiej roli w dalszym formowaniu się życia i ideologii mniszej.

Z punktu widzenia wiarygodności opisów życia mniszego na większą uwagę zasługuje bardzo charakterystyczny typ źródeł, pojawiający się na przełomie IV—V stulecia, który można by określić jako swoiste „reportaże” oparte na własnych obserwacjach. Dwa zwłaszcza najstarsze teksty tego rodzaju dostarczają nieocenionych informacji o życiu mnichów egipskich. Pierwszy — Historia monachorum in Aegypto, jest owocem podróży informa-cyjnej odbytej w roku 304/5 przez grupę mnichów łacińskich z Jerozolimy po Egipcie; autorem drugiego jest biskup z Azji Mniejszej, Palladiusz (363/4 — ok. 425), który w 419/20 r. spisał wyróżniające się ścisłością obserwacje z odwiedzin w środowiskach mniszych. Dzieło swe dedykował wysokiemu urzędnikowi cesarskiemu Lauso-sowi, stąd też utarła się dla niego nazwa łacińska Histo-riae Lausicae.    — ^

Swoistym, niezmiernie cennym źródłem, zwłaszcza do studiów nad mentalnością egipskich środowisk mniszych, są krótkie sądy, sentencje doświadczonych, starych mnichów — apophtegmes, które zestawiano dla celów praktycznych od drugiej połowy IV stulecia w specjalne zbiory.

Przegląd najstarszych źródeł odnoszących się do życia mniszego unaocznia wyraziście szczególną rolę Wschodu, zwłaszcza Egiptu, do którego w ogromnej części źródła te się odnoszą. Stąd idą inspiracje i wzory dla całego chrześcijaństwa. Do Egiptu przyjeżdża się specjalnie po w. by odwiedzić tamtejszych mnichów i zobaczyć, jak zyią.

Warunkiem zrozumienia treści źródeł odnoszących się 3o mnichów egipskich czy w ogólności wschodnich :est ec-nak bliższe zapoznanie się z charakterem sec; o-kultura*-nym całego zjawiska.

Jak już mówiliśmy, monastycyzm egipski był od czątków ruchem wyraźnie ludowym, chłopskim. To sarr*c odnosi się zresztą do rodzimych form syryjskiego czy palestyńskiego. Pośród mnichów ^ pujących w źródłach z IV—V11 stulecia i czba zn a ' i to wyłącznie, język chłopów egipskich. cz> sjoty