DSC 71

i sensu dobrowolnie pod jętych zobowiązań. Dlatego tyle w Regułach wyjaśnień i argumentów, zaczerpniętych z Pisma św. Niezwykle ważną rolę gra u Bazylego życie wspólne mnichów, stojące w jego oczach o wiele wyżej od życia samotniczego. ,.Realizacja miłości Chrystusa nie pozwala — powiada w’ Regułach większych — by każdy interesował się tylko sobą. Miłość nie szuka swego dobra. A życie pustelnicze, zupełne oderwanie się od wszystkiego, ma jako jedyny wynik to, że każdy zajmuje się tylko swymi potrzebami.”

W praktyce wprowadza Bazyli do swych klasztorów życie wspólne w sposób pełniejszy niż Pachomiusz. Olbrzymi klasztor pachomiański składał się, jak wiemy, z domów prowadzących własne życie niezależnie od siebie. Bazyli stawia zasadę, że klasztor nie powinien być tak liczny, nie powinien obejmować więcej niż kilkudziesięciu ludzi, tak aby przełożony mógł dobrze znać każdego z nich. W takim klasztorze wszystko: dach, stół, modlitwa, praca, wypoczynek — ma być rzeczywiście wspólne. Zespól stanowić ma jedną wielką rodzinę, pomagającą sobie we wszystkich dziedzinach, z przełożonym-oicem na czele. Miłość bliźniego, postawia humanistyczna, ludzka, przenika Reguły Bazylego. Dobrze obrazuje ją na przykład postulat dostosowania pokuty i postów do możliwości każdego mnicha, jego wieku, stanu zdrowia, zmęczenia. Wszelka przesada w ascetyzmie jest szkodliwa, praca ma być wartością większą niż wyszukane umartwienia. Post. nie może być stosowany w takiej formie, żeby stał się szkodliwy dla pracy. Gościnność i braterska służba bliźnim jest podstawowym obowiązkiem mnicha. Na mnichach też głównie oparł się Bazyli organizując już jako biskup swą sławmą Bazyliadę. całe osiedle przy biskupiej rezydencji, obejmujące klasztor, gospodę dla przejezdnych, szpital dla chorych, dom dla ubogich oraz warsztaty pracy dla ubogich i bezrobotnych. Wspólna modlitwa i praca zajmować mają w bazyliańskiej — czy może lepiej: kapadockiej — koncepcji monastycznej prawóe cały dzień mnicha. Dobrowolne podporządkowanie się wymogom małej społeczności, do której mnich należy, przedstawione jest jako wartość o wiele większa od praktyk ascetycznych prowadzonych n# własną rękę. W takim ujęciu widać nie tylko bezpo-

średni wpływ Ewangelii, ale także tradycji; helleńską traktowania człowieka jako istoty głęboko społecznej.

Bazyli nie stworzył zakonu jak Pachomiusz, a nadto tylko przez kilka lat miał możność swobodnego praktykowania życia mniszego, z którego wyrwała go następnie do służby publicznej w Kościele kapadockim wola biskupa i ludu. Ale wpływ sformułowanego przez niego programu życia mniszego był niesłychanie doniosły zarówno dla Wschodu, jak i Zachodu chrześcijańskiego, wbrew podręcznikowemu zdaniu o szczególnym znaczeniu Bazylego jedynie dla Wschodu. Właśnie na Wschodzie tradycje pierwotnego, przed bazy Hańskiego monastycyzmu i tendencje anachoreckie będą się utrzymywać i stale odnawiać z niemałą siłą aż po dzień dzisiejszy. Teksty ba-zyliańskie wywarły poważniejszy wpływ głównie na coraz liczniejsze klasztory Azji Mniejszej i Konstantynopola. W bizantyjskiej stolicy istniało w początkach VI wieku co najmniej 67 klasztorów męskich, a oprócz tego wiele żeńskich. Istotną rolę wśród monasterów stołecznych odgrywał od V wieku klasztor założony przez konsula Studiosa i stąd nazwany Studionem. W początkach IX wieku reformator Kościoła bizantyńskiego, św. Teodor Stu-dyta, wprowadził tam regułę Bazylego. W połowie X wieku przeszła ona ze Studionu do klasztorów góry Athos, która w tym czasie zaczyna swą wspaniałą w wiekach późniejszych karierę autonomicznej republiki mniszej i ośrodka wschodniego monastycyzmu. Właśnie z Athos przyszli pierwsi mnisi do nawróconego w X wieku państwa kijowskiego, gdzie regułę bazyliańską czekał wspaniały rozwój.

Na Zachodzie można mówić nie tyle o bezpośredniej recepcji reguły bazyliańskiej, ile o wpływie jej na tamtejsze wyobrażenia i reguły życia mniszego. Sam fakt tego wpływu, i to bardzo poważnego, nie ulega wątpliwości. Niektórzy historycy uważają nawet, że ideał bazy-liański został w większej mierze zrealizowany w chrześcijaństwie zachodnim aniżeli we wschodnim.

Nie jest naszym zadaniem w tej pracy przedstawienie historii życia mniszego w chrześcijaństwie wschodnim po IV wieku. Na całym jego obszarze monastycyzm przybrał w V—VI wieku rozmiary potężnego ruchu społecznego z dziesiątkami tysięcy mnichów. Odgrywają oni 5*