DSCe51

NEUROPSYCHOLOGIA

a KOMISU ROTOM IA MÓZGOWA

(PRZECIĘCIE POŁĄCZEŃ SPOIDŁOWYCH)

......

Na przełomie XIX i XX wieku neurolodzy opisali zespoły kliniczne, które ich zdaniem zostały spowodowane przez uszkodzenie ciała modzelowatego (spoidła wielkiego). Wśród tych zespołów najbardziej znane były dwa: aleksji bez agrafii (Dejerine, 1892) oraz apraksji lewej ręki (Liepmann, 1906). Pierwsze z tych zaburzeń, opisane w rozdziale 7, według teorii dyskoneksji można wyjaśnić, zakładając, że nastąpiło przerwanie połączeń między okolicami mowy w lewej półkuli a korą wzrokową w prawej półkuli. Wyjaśnienie drugiego zaburzenia, opisanego w rozdziale 3, jest podobne: przerwanie połączeń między ośrodkami mowy w półkuli dominującej a korą ruchową w prawej półkuli. Istniało tylko kilka tego typu doniesień, zanim nie wprowadzono nowej operacji - przecięcia ciała modzelowatego po to, by nie dopuścić do rozprzestrzeniania się wyładowań padaczkowych na drugą półkulę (van Wage-nen, Herren, 1940). Uwaga: ponieważ większość operacji ogranicza się do przecięcia ciała modzelowatego (corpus callosum), przy wyszukiwaniu bibliografii w języku angielskim najlepsze wyniki uzyskamy, używając hasła callosotomy.

Pierwsza operacja komisurotomii polegała na przecięciu ciała modzelowatego wraz z obustronnym przecięciem sklepienia. Rezultaty owej operacji okazały się w pewnych przypadkach dobre, wkrótce opublikowano więc wiele badań psychologicznych nad skutkami częściowego (15 przypadków) lub całkowitego (9 przypadków) przecięcia ciała modzelowatego (Akelaitis, 1940, 194 la, 194 lb, 1941c, 1942a, 1942b, 1943,1944; Akelaitis i in., 1941, 1942a, 1943). Opisywane wyniki były całkowicie negatywne, tzn. nie uzyskano żadnych danych na poparcie koncepcji zespołu dyskoneksji półkul. Taki stan rzeczy trwał dopóty, dopóki Myers nie zaczął klasycznych już badań nad przecięciem ciała modzelowatego u zwierząt (Myers, 1955, 1956,1959, 1961,1965). Eksperymenty z przecięciem ciała modzelowatego najpierw prowadzono na kotach, potem na małpach i szympansach, a w końcu przy użyciu metod specjalnie opracowanych przez grupę Sperry’ego, badano ludzi, pacjentów, u których w celu leczenia padaczki przecięto główne połączenia spo-idłowe między półkulami mózgowymi. Najważniejsze wyniki uzyskane przez grupę Sper-ry’ego przedstawiono poniżej.

Zgodnie z wynikami badań Akelaitisa, zachowanie zwierząt z rozszczepieniem półkul mózgowych (split-brain) było na ogół zupełnie normalne. Sprawa wyglądała jednak całkiem inaczej, gdy przy użyciu specjalnej procedury postarano się, by informacje docierały tylko do jednej półkuli mózgu. Łatwo było to osiągnąć w zakresie informacji dotykowych, ponieważ one są przesyłane niemal wyłącznie do półkuli przeciwległej. Fakt, że każda gałka oczna przekazuje informacje wzrokowe do obydwu półkul (ryc. 8.3 A), stanowi problem, jeśli głównym celem jest ograniczenie informacji wzrokowych tylko do jednej półkuli mózgu po to, aby zbadać jej zdolności. U zwierząt osiągano to, przecinając skrzyżowanie wzrokowe w linii środkowej tak, że bezpośrednie przesłanie informacji z każdego oka do półkuli przeciwległej nie było już możliwe (ryc. 8.3 B).

Pierwsze tego rodzaju eksperymenty, prze- i prowadzone przez Myersa (1955,1956), można opisać następująco: (1) zwierzętom po przecięciu skrzyżowania wzrokowego zasła- ! niano jedno oko, kiedy drugim okiem uczyły się różnicowania wzrokowego (ryc. 8.3 B); |

I Rycina 8.3. Eksperymenty z rozszczepianiem mózgu u zwierząt: A) zwierzę zdrowe; B) po przecięciu skrzyżowania wzrokowego; C) po przecięciu skrzyżowania wzrokowego i spoidła (ciała modzelowatego)

(2)    po wyćwiczeniu różnicowania odsłaniano zakryte oko, a zasłaniano oko „ćwiczone”;

(3)    zwierzę bardzo szybko uczyło się różnicowania „niećwiczonym” okiem.

W drugim etapie powtarzano tę samą procedurę, tym razem oprócz przecięcia skrzyżowania wzrokowego dodatkowo wykonywano również komisurotomię, czyli przecięcie ciała modzelowatego (ryc. 83 C). W tym drugim etapie zwierzę reagowało tak, jakby nigdy nie miało do czynienia z owym zadaniem, tzn. przecięcie ciała modzelowatego uniemożliwiało transfer pamięci i uczenia się z jednej półkuli mózgu do drugiej. Uczenie się różnicowania drugim okiem zajmowało tyle samo czasu, co uczenie się pierwszym okiem.

Oczywiście, przecięcie skrzyżowania wzrokowego nie stanowi elementu komisurotomii u człowieka. Ta operacja na ogół ogranicza się do przecięcia dwu głównych spoideł przo-domózgowia: ciała modzelowatego i spoidła przedniego wraz z połączeniem międzywzgó-rzowym, zwanym zrostem międzywzgórzo-wym, w przypadkach, w których to połączenie istnieje. Ta ostatnia struktura nie jest spoidłem, lecz składa się z istoty szarej. Jest to struktura niestała, występuje tylko w pewnym procencie mózgów ludzkich i nie wiadomo dokładnie, jaka jest jej rola.

U człowieka badanie reakcji każdej z półkul na informacje wzrokowe jest możliwe dzięki uporządkowanej projekcji włókien z lewej i prawej połowy siatkówki w każdym oku (ryc. 8.4).

Jak widać, przy fiksacji wzroku na punkcie centralnym informacje z obszaru na lewo od tego punktu przesyłane są przez każde oko tylko do prawej półkuli (A), natomiast bodźce z obszaru na prawo od linii środkowej przesyłane są tylko do lewej półkuli (B). Oczywiście dzieje się tak jedynie podczas fiksacji wzroku. W czasie normalnego oglądania występują zarówno dowolne, jak i mimowolne ruchy oczu, co oznacza, że bodźce z każdej strony linii środkowej są przekazywane do obydwu półkul. Aby temu zapobiec, stosowano technikę ekspozycji bodźców do jednej połowy pola widzenia (czyli połowy