DSCe56

NEUROPSYCHOLOGIA

że lewa ręka należy do niego”. Podkreślają, że nie chodzi tu o zaburzenie rozpoznawania dotykowego, lecz o inne zjawisko: pacjent nie jest w stanie rozpoznać, że ręka, którą właśnie trzyma, jest jego własna. Gdy poproszono dwóch pacjentów o napisanie czegoś lewą ręką, byli w stanie to zrobić, lecz wyrazili zdumienie i nie chcieli wierzyć, że sami to napisali.

Nie ma jeszcze pewności co do szczegółów podłoża anatomicznego tego zaburzenia, chociaż uszkodzenie często obejmuje okolicę przyśrodkowo-czolową jednej półkuli i/lub przednią część ciała modzelowatego (Banks i in., 1989; Goldberg, Bloom, 1990; Kuhn i in., 1990; Hanakita, Nishi, 1991; Gasquoine, 1993; Trojano i in., 1993; Giroud, Dumas, 1995; Papagno, Marsile, 1995). Zespól ten może ponadto występować przy uszkodzeniach tylnej części mózgu bez widocznego udziału ciała modzelowatego (Marcos Delado i in., 1995; Ventura i in., 1995), a nawet pojawiać się na-padowo co jakiś czas (Leiguarda i in., 1993) przy uszkodzeniach zlokalizowanych zarówno w przedniej, jak i tylnej części mózgu. Zanotowano też jeden przypadek w chorobie Alzheimera (Bali i in., 1993). Ze względu na zmienność kliniczną i liczbę wchodzących w grę struktur anatomicznych, Dolado i in. (1995) proponują, by zaburzenie to nazywać „objawem obcej ręki”, a nie zespołem.

Zawał tętnicy przedniej mózgu, która zaopatruje przyśrodkową powierzchnię płata czołowego, przyśrodkową powierzchnię płata ciemieniowego i przednie dwie trzecie ciała modzelowatego, powoduje rozmaite zaburzenia ruchowe, z objawem obcej ręki włącznie (McNabb i in., 1988; Kuhn i in., 1990). Obie grupy autorów wskazują na rolę dodatkowego pola ruchowego. Feinberg i współpracownicy (1992) twierdzą, że mogą istnieć dwie postacie tego zaburzenia. W przypadkach zarówno patologicznych, jak i pooperacyjnych zaburzenie to wycofuje się z upływem czasu. Wspomniani autorzy wyróżniają dwa typy tego zespołu: (1) czołowy lub czołowo-spoi-dłowy, przy którym pacjent przejawia „odruchowe chwytanie, poszukiwanie po omacku i kompulsyjne manipulowanie narzędziami”, oraz (2) przednio-spoidłowy (przy uszkodzeniu przedniej części ciała modzelowatego), odznaczający się rywalizacją rąk.

Poza operacyjnym przecięciem ciała modzelowatego, prace kazuistyczne opisujące zespół obcej ręki przy ograniczonych uszkodzeniach ciała modzelowatego są rzadkie. Niedawne badanie jednego takiego przypadku potwierdziło koncepcję, zgodnie z którą główną cechą tego zaburzenia jest mchowa dyskoneksja półkul mózgowych (Geschwind i in., 1995). Zespół obcej ręki charakteiyzuje również degenerację korowo-podstawną (cor-ticobasal ganglionic degeneratioń) (Fisher, 2000).

Percepcja słuchowa

W badaniach przeprowadzonych przy użyciu techniki słuchania rozdzielnousznego (di-chotic) zauważono różnice u osób, którym usunięto prawy płat skroniowy. Po pierwsze, znaczne obniżenie liczby poprawnie odtwarzanych cyfr, prezentowanych do lewego ucha (Milner i in., 1968a; Sparks, Geschwind, 1968). Różnicę tę zaobserwowano również u osób po usunięciu prawego piata skroniowego, chociaż nie tak znaczną. Przy stymulacji jednousznej badani wykazywali jednakową sprawność obydwu uszu. Milner i jej współpracownicy poszli dalej tym tropem, podając równocześnie dwie konkurencyjne instrukcje, do każdego ucha inną. Badanemu polecano na przykład wybrać jakiś przedmiot z zestawu niewidocznych dla niego obiektów, lecz za każdym razem do prawego i lewego ucha równocześnie eksponowano nazwy różnych przedmiotów. W tej sytuacji badani wybierali zdecydowanie częściej te przedmioty, których nazwę podawano do lewego ucha, natomiast raczej pomijali te, których nazwę

ASYMETRIA PÓŁKUL MÓZGOWYCH

podano do prawego ucha. Takie tłumienie czy pomijanie informacji docierających do prawego ucha zmieniało się w zależności od osoby badanej i warunków badania. Badanym sprawiało również pewną trudność nazwanie przedmiotów wybieranych lewą ręką. Mieli tendencję do podawania błędnej nazwy, często tej, którą równocześnie eksponowano do prawego ucha. Cytowani autorzy doszli do wniosku, że „dysocjacja między reakcją słowną a stereognostyczną reakcją lewej ręki wskazuje na dychotomię lewa-prawa w zakresie doznań słuchowych po rozłączeniu półkul mózgowych”.

Tłumienie sygnałów tożstronnych podczas ekspozycji obuusznej, tak silne przy dźwiękach mowy, nie występuje przy obuusznej ekspozycji czystych tonów (Efron i in.. 1977). Informacje o wysokości tonu prawdopodobnie przetwarzane są w jakichś centralnych strukturach podkorowych.

Funkcje językowe Rozumienie mowy

Duże zainteresowanie wywołała zdolność rozumienia mowy przez półkulę niedominującą. W badaniach z użyciem materiału słuchowego komplikację stanowi fakt, że informacje z obydwu uszu docierają niemal jednakowo do obu półkul i nie da się opracować dla słuchu metody analogicznej do techniki ekspozycji bodźców w jednej połowie pola widzenia. Półkula dominująca słyszy ten sam materiał, co niedo-minująca, możliwe więc, że w jakiś inny sposób, przez główne połączenia spoidtowe, ułatwia to zadanie półkuli niedominującej.

Pamiętając o tym zastrzeżeniu, można stwierdzić, że zdolność rozumienia mowy przez półkulę niedominującą wydaje się dość duża. Pacjenci są w stanie wybrać lewą ręką przedmioty, słysząc ich nazwę, a nawet opis funkcji. Potrafią również wskazać, która z nazw czytanych na głos pasuje do przedmiotu eksponowanego tachistoskopowo w lewej połowie pola widzenia.

Badano również rozumienie tekstu pisanego, posługując się ekspozycją bodźców do jednej połowy pola widzenia. Okazuje się, że prawa półkula rozumie pewną ograniczoną liczbę kategorii wyrazów, zwłaszcza konkretne rzeczowniki.

Gazzaniga (1970) zaobserwował, że spośród słów eksponowanych tachistoskopowo w lewym polu widzenia chyba najlepiej rozumiane były rzeczowniki będące nazwami przedmiotów, lecz pacjenci w ogóle nie rozumieli rzeczowników pochodzących od czasowników. Prawej półkuli sprawiały także trudność wyrazy zawierające więcej niż jeden morfem. Caplan i in. (1974) nie potwierdzili hipotezy, że zwykłe rzeczowniki mają swą reprezentację w prawej półkuli, natomiast rzeczowniki oznaczające czynności (utworzone od czasowników) lub dwumorfemowe takiej reprezentacji nie mają.

Jedną z pacjentek Spenyego zbadano około 12 lat po operacji (Sugishita, 1978). Dano jej serię przedmiotów do zbadania dotykowego lewą ręką, a następnie proszono o wybranie lewą ręką odpowiedniego słowa z listy wyrazów eksponowanej wzrokowo. Pacjentka była w stanie to zrobić, jeśli słowa miały związek z danym przedmiotem na zasadzie kategorii, funkcji, a nawet kojarzonego z nim zawodu, lecz nie potrafiła wybrać słów oznaczających pojęcia abstrakcyjne, związane z danym przedmiotem. Pacjenci nie rozumieli czasowników eksponowanych do lewej połowy pola widzenia, nie byli też w stanie spełnić prostych poleceń wyrażonych jednym słowem, takich jak nod (skinąć głową potakująco).

Jak podaje Bogen (1985a), liczba pojedynczych słów rozpoznawanych przez prawą półkulę znacznie wzrasta z upływem lat, lecz rzadko współwystępuje to z poprawą mowy, zaś zdolności syntaktyczne (składniowe) w najlepszym razie pozostają na poziomie elementarnym (Zaidel, 1978). Zanotowano kilka wy-