etno27

12-ł / Laboratoria unyolóir

sposób skomponować hymn ku czci Boga, który potrafił zaprujekto-wać — a następnie wykonać, dając tym samym dowód swojej dobroci — lak piękne dzieło, złożone z wielu tysięcy części, jednak w ten sposób ze sobą połączonych, iż zdają się stanowić jedną. Każda z nich zawiera w sobie rozliczne cuda, tak że człowiek niesłusznie podziwia w preynnlzir inne dzieła, nie zaś to, na które wciąż patrzy, patrząc na siebie: w każdej bowiem cząstce siebie samego jest on w lększyni cudem niż cokolwiek innego'*³⁸.

Anatomia — jakby przebudziła się z długiego snu — począwszy od De humani corpis fabrica " (1543) Andrei Vesalia, staje się nauką awangardową, którą kultura kościelna weźmie stopniowo pod swoją opiekę. Ta pionierska nauka miała jeszcze w XVII wieku wiele nieznanych lądów do odkrycia, była też nauką emocjonującą, wywołującą w tamtych ‘ czasach silne przeżyciu intelektualne i głębokie* wzruszenia religijne. Mogła stać się również narzędziem nawracania i bronią w walce z ate-izrnem.

„Jest rzeczą pewną - pisał Paofo Segneri - że nic słyszałem nigdy ani nie czytałem, aby jakiś aiiatoniista, mówiąc o swej sztuce, nie wyrażał zachwytu wynikłego z faktu, że sztuka ta pozwala dostrzec obecność Boga. Posłuchajmy spośród wielu słynnego lekarza Henryka IV (An-dreas Laurem i u*. Hist. anai., 1.10, rozdz. 6): «Iijgredere tu quisquis ; es, etinm Athee (...] Ingredere quaeso sacram Palladia arcem [...) An non ot i urn invitim exclamabiH ‘O Architectum admirabileni! O Opi licem inimitnbileni*-¹⁰. Tuk też odczuwają wszyscy adepci tej nuuki, z których jeden (Francesco Redi) powiedział mi, że nie zna żadnej innej dziedziny wiedzy, która wznosiłaby go tak do Boga, jak czyni to anatomia. . Można chybu uznać za rzc< z niewątpliwą fakt. że nigdy jeszcze nie /.darzyło się, aby jakiś wybitny anatomista był ateistą. Zgodzić się trzeba, że w świetle swojej eksperymentalnej wiedzy postrzega on i czci Boga przezornego, opiekuńczego, troskliwego, którego mistrzostwo widzi zbyt wyraźnie objawione w najdrobniejszym mechanizmie ciała ludzkiego**⁴¹.

Anatomia i teologia, sekcja i wiara, ekspoloracja trzewi i ufność w Boga łączą się nierozerwalnie w prozie Riola Segneriego. A jednak za tą imponującą i pozornie solidną fasadą pojawia się nie tylko udręka nieobecności Boga i lęk przed nicością, ale i widmo Przypadku zastę-pującegp Konieczność. Często niezachwiana wiara jest niezachwiana bardziej z rozpaczy niż z głębokiego przekonania. Jeśli kaznodzieja demaskuje na podstawie dogmatyki „bandę burzycieli świata" (filo-tofów mechanicystów i ateistycznych libertynów), to styl ojca jezuity zdaje się zdradzać fascynację (zaprzeczając tym samym swej żelaznej logjce) hipotezą, jakoby „Bóg był jedynie chimeryczną nazwą, fantazmatem, bajką, nicością skrywającą się pod maską wszelkiego dobra"¹*. Pokusa przeciwstawności. demon kontrastu, duch zaprzeczenia atakują go podstępnie i przyprawiają o zawrót głowy: „[...] najwyższą mądrość trzeba by uznać za największą głupotę, a największą głupotę za największą mądrość, gdyby Bóg nie istniał. Oznaczałoby to, ie wszyscy nauczyciele spraw boskich cierpieli na halucynacje i to w odniesieniu do najważniejszej prawdy. Zajmując się nicością, tropiliby cień czegoś daremnego. Dawaliby wspaniale zalecenia, by wierzyć, ufać, poddać się czczemu marzeniu, to jest istocie, która polega na byciu chimerą, która pojawiła się po to, by rozczarować śniącego. A więc cala wiedza nauczycieli od spraw boskich byłaby jawnym bezsensem i na odwrót: wiara w nic ponad to, co widzimy, uważanie się - na równi ze zwierzętami - za całkowicie śmiertelnych, pewność, że świat, pełen niezrównanej symetrii i to zarówno w poszczególnych częściach, jak i w całości, jest mimo to dziełem przypadku, budowlą bez architekta, wojskiem bez dowódcy, łodzią bez steru, wszystko to byłoby najwy ższą prawdą, gdyby Bóg nie istniał"⁴³.

Odkrycie, że również ciało ludzkie może stanowić część „niezrównanej symetrii" stworzenia, niezbity dowód wspaniałej reżyserii Wielkiego Architekta oraz pewność, że nawet martwe ciało (żywe świadczy o „pięknie mieszkańca, którym jest człowiek" uczestniczący we „wspaniałości mieszkania, jakim jest świat")⁴⁴, badane w swych niezwykłych mechanizmach, w które jest wyposażone, może stać się narzędziem wiary i pełnego podziwu entuzjazmu wobec jego twórcy, wskazuje, jak bardzo pasja anatomiczna i namiętność żywiona do sekcji zaraziły laików i klerków właśnie w stuleciu, w którym śmierć wciskała się w każdą szczelinę życia, tam, gdzie wszystko, „co nazywa się doskonałym, wszystko, co jest dojrzałe, dąży do śmierci". Zaskakuje jednak ambiwalencja martwego ciała, podwójne spojrzenie i podwójna wrażliwość, z jaką bada się trupa, odmienny użytek, jaki z fizycznego