Foto0475

wyróżnionych w poszczególnych podzbiorach była równa (adekwatna) liczbie zjawisk zawierających się w zbiorze dzielonym⁸⁷.

Wyczerpującą i rozłączną klasyfikację nazywamy poprawną i uzyskujemy ją dwoma sposobami:

a)    zbiór dzielimy na dwoje według cech przeciwstawnych — klasyfikacja dy. chotomiczna wedle cech kontradyktorycznych;

b)    zastosowanie podziału według pewnej zasady.

Po trzecie, wymieniony wyżej podział jest klasyfikacją prostą. Istnieją jednak i są bardzo użyteczne klasyfikacje złożone. Zaliczamy do nich⁸⁸:

a)    podział jednego pojęcia według różnych zasad — klasyfikacja wielówzglę-dowa krzyżujących się podziałów;

b)    jedno pojęcie dzielimy na części, następnie części te lub jedną dzielimy dalej. a potem jeszcze dalej p klasyfikacja złożona wielowzględowa o kształcie piętrowym.

Godna uwagi w badaniach społecznych jest klasyfikacja skomplikowana. Przyjmuje ona jeszcze dodatkową kategorię różnicującą — tzw. aspekty klasyfikacji. Na przykład pojęcie nauki możemy klasyfikować w aspekcie treściowym, instytucjonalnym, dydaktycznym. Ludność możemy klasyfikować w aspekcie demograficznym czy medycznym. Dopiero w obrębie podziałów aspektowych stosujemy klasyfikację dodatkową.

Głównym celem klasyfikacji jest uproszczenie operowania wielką liczbą pojedynczych obserwacji przez połączenie ich w mniejszą ilość grup tak, aby w każdej z nich znalazły się przypadki bardziej lub mniej podobne z punktu widzenia danego problemu. Jeżeli jednak klasyfikacja będzie zbyt prosta, tj. zawierać tylko kilka grup, to połączą się w jej ramach elementy dość od siebie odległe - różne. Z drugiej strony, jeżeli klasyfikacja będzie zawierać zbyt wiele grup, posługiwanie się nią mogłoby być niewygodne. Dylemat ten możemy rozwiązać, stosując klasyfikację wielostopniową⁸⁹: złożoną z szeregu stopni, począwszy od kilku ogólnych kategorii, które dalej rozbite są na coraz bardziej szczegółowe.

Po czwarte, oprócz wymienionych wyżej formalnych warunków poprawności klasyfikacji, tj, warunku rozłączności, całkowitości (wyczerpywania), postulatu maksymalnego rozczłonkowania (zasada karteąjańskiego maksymalnego podziału), istnieje czwarty warunek, nazywany postulatem maksymalnego ładu (pozaformal-ny), tj. jedna zasada podziału (jeden wzgląd) na jednym poziomie klasyfikacji do wszystkich członów dokonanej klasyfikacji⁹⁰.

ⁿH. Cabak. op. cfc,s. 236.

*T. T1kh_t2aiuufybadań^op.ciL_t s. 38.

^WS- Nowak, Klasyfikacja i kodentanie^,, op. cit, s. 156

2.3.2.7. Wnioskowanie

W procesie poznawania rzeczywistości, rozstrzygania różnych problemów, w tym także tworzenia i sprawdzania teorii, pomagają metody wnioskowania. Jest to szczególnie ważne w badaniach, w których identyfikacja i selekcja przesłanek stanowią o zawodności lub niezawodności wniosków. Poza tym badacz zdobywa też wiedzę bezpośrednio w wyniku poznania empirycznego dzięki organom zmysłów. Jednakże jej ogromną część uzyskuje dzięki rozumowemu wyprowadzeniu nowej wiedzy z wiedzy już istniejącej. Tę nową wiedzę nazywa się wiedzą wywnioskowaną lub pośrednią. Sposobem i formą logiczną uzyskiwania wiedzy pośredniej jest wnioskowanie.

Wnioskowanie w najprostszym ujęciu to proces myślowy polegający na tym, że przyjmuje się jako podstawę rozumowania pewne zdanie (twierdzenie) lub kilka zdań jako prawdziwe i za tym pośrednictwem dochodzi do przeświadczenia o prawdziwości innego, nowego zdania (wyprowadza się nowe prawdziwe twierdzenie). O poprawności właściwego procesu wnioskowania poucza logika formalna w części dotyczącej wnioskowań (rozumowań).

Elementami każdego wnioskowania są:

a)    przesłanki - to jest zdanie (twierdzenia) wyjściowe;

b)    wniosek - zdanie końcowe lub inaczej uzyskane logicznie nowe twierdzenie;

c)    wnioskowanie właściwe - logiczne przejście od przesłanki do wniosku .

Wnioskowania ogólnie dzieli się na: niezawodne - wnioskowanie dedukcyjne

oraz zawodne (uprawdopodobniające) - wnioskowanie redukcyjne i przez analogię.

„Wnioskowania indukcyjne określa się współcześnie jako szczególnego ro-dząju postać wnioskowania redukcyjnego. Warto pamiętać, że w starszych pracach z logiki indukcję traktowano nie tylko równorzędnie z redukcją, lecz nawet jako zasadniczy rodzaj wnioskowań zawodnych, którego tylko jedną z odmian była redukcja, albo też redukcji w ogóle nie wyróżniano. Obecnie redukcję traktuje się jako bezpośrednią przeciwstawność dedukcji, dawniej traktowano w taki sposób indukcję. Te odmienności zasadząją się na tym.iakic kryteria przyjmuje się jako główne przy dokonywaniu rozróżnień i podziału”⁹².

Jednak nadal w metodologii dominuje wyróżnianie i przeciwstawianie sobie bezpośrednio indukcji i dedukcji, zwłaszcza jako ogólnych sposobów postępowania badawczego w nauce (jako dwóch zasadniczo odmiennych typów tego postępowania) lub też jako dwóch przeciwstawnych logicznych metod wnioskowania (zgodnie z ówczesnym kryterium: dedukcja - od ogółu do szczegółu, indukcja - od szczegółu do ogółu).

E. Wiśniewski, op. cit., S. 78. Ibidem, s. 79.