Foto0480

(np. do jednego miejsca po przecinku). W rezultacie obserwacja (pomiar) może I dostaiY/Nc jedynie pewnej skończonej liczby danych, bez wartości pośrednich . I Próba to część elementów (podzbiór zbiorowości generalnej) wybranych I yv określony' sposób. Aby wyniki próby niożnu było odnieść do zbiorowości gcnc* | minek powinna ona odzwierciedlać cała strukturę badanej populacji, z której zo- I stała pobrana - tnust być reprezentatywna. Zakłada się. że właściwości próby są I I takie, jak całej populacji, istotnym elementem po dobraniu odpowiedniej próby jest I klasy fikacja zmiennych (cech).

Wyróżnia się kilka rodzajów zmiennych i ich klasyfikacji. Między innymi: I zmienne niezależne główne, opisujące przyczyny — wpływające w zasadniczy' spo- I I sób na zmienną zależną: zmienne zależne opisujące skutki działania zmiennej nie- I I zależnej: zmienne niezależne uboczne — warunkują istnienie związku pomiędzy I zmiennymi, wpływają na zmienną zależną. Oprócz tego możemy również wyróż- I nie zmienne zakłócające, towarzyszące, kontekstowe, kontrolne itp.

Klasyfikacji zmiennych można dokonać w kilku ujęciach. Na przykład w uję-1 I du systemowym (za A. Góralskim¹¹⁵)' zmienne wejściowe, zmienne wyjściowe, I I zmienne warunkujące (towarzyszące). Ze względu na postać wartości zmienne 1 ilościowe: zmienna ciągła - może przyjmować każdą wartość z określonego skon-1 czooego przedziału liczbowego, np. wzrost, ciężar, temperatura, oraz zmienna dys- I kretna - może przyjmować wartości ze zbioru skończonego, a także zmienne jako- I ściowe. np. płeć, formy walki zbrojnej, klasyfikacje sprzętu. Dokładniejsze okresie- I nie opisanych zmiennych zobrazują niżej podane przykłady.

Przykład 1

Czy stosowanie metody problemowej w procesie kształcenia studentów wpłynie I pozytywnie na ich wyniki z przedmiotu taktyka sił powietrznych?

Określenie zmiennych:

a)    zmienna niezależna główna - stosowanie metody problemowej;

b)    zmienna zależna globalna - wyniki studentów;

c)    zmienne zależne - poziom wiedzy i umiejętności, poziom motywacji;

d)    zmienne niezależne uboczne — poziom umiejętności metodycznych, meiyto- I rycznych, postawa nauczyciela w czasie zajęć, wstępna wiedza studentów, zainte- I resowania studentów itp.

PRZYKLAD2:

Czy istnieje zależność pomiędzy pozytywnymi komentarzami przełożonych a mo- I tywacjąpodwładnych do pracy w Wydziale Lotnictwa i Obrony Powietrznej AON? Określenie zmiennych:

a)    zmienna niezależna główna - pozytywne komentarze przełożonych;

b)    zmienna zależna globalna - motywacja podwładnych;

c)    zmienne zależne - poczucie satysfakcji z dobrze spełnianych obowiązków;

1M. Sobczyk, Statystyka, PWN, Warszawa 1996.

A. Góralski, op. cii.

d) zmienne niezależne uboczne - poziom wykształcenia, samodyscyplina, czas pracy, uposażenie miesięczne, premie.

czynnik opisujący zmienną

W statystyce posługujemy się często pojęciem wskaźnik. Jest to empiryczny

badana zmienna (istnienie

zmiennej, jej ocena). WedługTariwwaKa^wsR^nTK „to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia którego wnioskujemy: z pewnością bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje”. Autor ten wyróżnia wskaźniki: empiryczne, inferencyjnc i definicyjne.

1.    Wskaźniki empiryczne są bezpośrednimi obserwacjami takich zdarzeń, które mają pewny związek z daną zmienną np.:

a)    zmienna: aktywność studentów - wskaźnik: podejmowanie dyskusji z nauczycielem;

b)    zmienna: określony stan cywilny - wskaźnik: obrączka na serdecznym palcu prawej ręki;

c)    zmienna: dbałość o sprzęt lotniczy przez obsługę - wskaźnik: istnienie (lub nie) rdzy na płatowcu samolotu, niesprawność (lub sprawność) urządzeń pokładowych itp.

2.    Wskaźniki inferencyjne (szczególny przypadek wskaźników empirycznych) są bezpośrednimi obserwacjami takich zdarzeń, na podstawie których domyślamy się istnienia danej zmiennej (zmiennej nie można bezpośrednio zaobserwować), np.:

a)    wskaźnik: drżenie rąk - zmienna: lęk żołnierza;

b)    wskaźnik: niesprawność urządzenia - zmienna: negatywny stosunek personelu obsługi urządzeń do wykonywanej pracy;

c)    wskaźnik: oceny niedostateczne u studenta - zmienna: brak zdolności lub nieprzykładanie się do nauki (brak pracowitości lub systematyczności).

3.    Wskaźniki definicyjne, gdy dobór wskaźnika wymaga zdefiniowania zmiennej, np.:

a)    zmienna: demokratyczny styl dowodzenia, jest charakteryzowana przez:

-    wskaźnik 1 - wspólne z podwładnym ustalanie zadań;

-    wskaźnik 2 - większa liczba nagród niż kar;

-    wskaźnik 3 - swoboda w sposobie realizacji zadań;

b)    zmienna: bezpieczeństwo lotów - wskaźnik: ilość przesłanek i wypadków lotniczych;

c)    zmienna: motywacja podwładnych - wskaźnik: ilość uzyskanych punktów na skali postaw;

d)    zmienna: brak dbałości o sprzęt lotniczy w jednostce wojskowej - wskaźnik: więcej niż 50% niesprawnych samolotów przy wystarczającej ilości materiałów i części zamiennych.

¹¹⁶ S. Nowak, Metodologia badań,.* op. dt.