Foto0701

czasie również The Sew Thesaurus wyjaśnia pojęcie kryzys jako wysoce zmień, uą, niebezpieczną sytuację, wymagającą bezpośredniego, naprawczego działa, nia. Kry zys rozumiany jest także jako decydujący, zwrotny punkt w rozwoju sy.

tuacju

Opierając się na powyższym można przyjąć, że kryzys charakteryzują trzy wzajemnie pow iązane elementy; po pierwsze - jest to proces o różnej dłu- 1 gości trwania; po drugie - to niestabilny stan lub sytuacja niosąca z sobą gwał- | towną, decydującą zmianę; po trzecie wreszcie - kryzys to krytyczny, decydują, cy moment lub punkt w procesie zmian albo w jakimś stanie spraw.

Przedstawione wyżej rozważania kierują uwagę w stronę problemu zmian, uwypuklając jego aspekty procesualne, graniczne lub sytuacyjne. Za- | gadnienie to staraliśmy się przybliżyć w poprzednim podrozdziale. Kryzys czę» ; sto przeradza się w konflikt; konflikt - nawet z pozoru „niewinny”- może być j początkiem poważnego kryzysu. Dostrzeżenie tego „okiem wyobraźni” nie jest : łatwe, chociaż - jak się wydaje - nie niemożliwe. Niemniej jednak najczęściej dopiero post fatum uświadamiamy sobie nie tylko brak wiedzy i umiejętności | radzenia sobie w trudnych, kryzysowych sytuacjach, ale także deficyt umiejęt-| ności potrzebnych do rozwiązywania konfliktów jako ,jiaturalnego”^elęmentu życia człowieka i grup społecznych.

Jak już wspomniano, kryzysy - jako element współczesnych zmian cywilizacyjnych, ale i czynnik tych zmian - ściśle łączą się z problematyką ^zmienności. Zdaniem R. Naissbita przetaczająca się przez świat z okrucieństwem huraganu globalna rewolucja jest następstwem nieustannego naporu zdały rżeń - inwazji, migracji i innych zdarzeń, zmuszających do odstępstw od utrwa-|| lonych sposobów życia ludzi, społeczności, społeczeństw. Wiek XX był stuleciem nieporównywalnych w dziejach ludzkości przemian społecznych, niesioną przez potężną falę kiyzysu przetaczającego się nawet przez najbardziej odległe i najbardziej odizolowane rejony Ziemi. Minione stulecie filetowane jest przez tego autora jako „wielkie apogeum globalnego huraganu”¹⁷².

W opinii wielu teoretyków kryzys współwystępuje z rozwojem, ą nawet jest jego katalizatorem. Kryzys jest rezultatem rozwoju, zaś rozwój przezwyciężeniem kryzysu¹⁷³ . Kryzys i rozwój są więc ściśle związane ze zmiennością poszczególnych podmiotów i - ogólnie biorąc - ze zmiennością społeczną. Wskazują na to dosyć wyraźnie wywody A. Tofflera¹⁷⁴, P. Druckera¹, S. Huntingtona¹⁷⁶ czy A. Jasińskiej-Kani. Zdaniem tej autorki antynomie postępu cy^m R- Naissbit, Przemiana społeczna [w;] Przesądy. Słownik filozoficzny, Warszawa 1998, s. 255-257.

¹⁷³ P Chmielewski, Kilka uwag o kryzysach i ich badaniu, [w:]. Popiołek K. (red.). Człowiek w sytuacji zagrożenia. Kryzysy, katastrofy, kataklizmy, Poznań 2001.

A. Toffler, Trzecia fala, Warszawa 1997; Wojna i anty wojna. Warszawa 1997.

I" P, Drucker, Społeczeństwo pokapitalistyczne, Warszawa 1999.

8- Huntington. Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Warszawa 1997;

wilizacyjncgo, który podnosi wiedzę i wyposażenie techniczne ludzkości, poziom dobrobytu i wolności, edukacji i możliwości uczestniczenia w kulturze, prowadzą jednocześnie do narastających w świecie dysproporcji i kontrastów. Są one wyraźniej widoczne w szerszej perspektywie układu stosunków międzynarodowych. nie ograniczającej się tylko do płaszczyzny gospodarczej, ale także w odniesieniu do polityki, uwarstwienia, kwalifikacji, świadomości społecznej, narodowej identyfikacji i odrębności kulturowych, a tym samym tożsamości różnych podmiotów.

Ogólnie należy stwierdzić, że w XXI wieku nie można już radzić sobie z kryzysami w taki sposób, jak czyniono to kiedyś. Trzeba to robić inaczej. Inaczej, to nie znaczy opracowując sążniste i pięknie podkoiorowane dokumenty dla potrzeb „zarządzania kryzysowego”, zbyt często jeszcze przygotowywane „metodą misia” - tzn. oparte na stwierdzeniu 1 „tak mi się wydaje”. Wskazuje to na potrzebę lepszej znajomości przez współczesnego człowieka istoty i rodzajów zjawisk kryzysowych oraz sposobów radzenia sobie z nimi, ale także doskonalenia metodologii badań tych zjawisk i metod radzenia sobie z nimi.

Wyższy poziom wiedzy dotyczącej tego zjawiska może sprzyjać kształtowaniu i upowszechnianiu się poczucia odpowiedzialności każdego podmiotu (człowieka, małych grup społecznych, instytucji i organizacji, społeczności i społeczeństw) za bezpieczeństwo swoje, ale i otoczenia. Jest to istotny element kultury bezpieczeństwa.

Z literatury wynika, że kryzysy charakteryzują się stopniowym albo też gwałtownym zmniejszeniem kontroli podmiotu zarówno nad swoimi zachowaniami i działaniami, ale także utratą kontroli nad zdarzeniami, przy zwiększającej się niepewności i stopniu ryzyka. Następuje gwałtowna lub stopniowa zmiana relacji podmiotu z jego otoczeniem. Dotychczas wypracowane przez dany podmiot zdolności adaptacyjne okazują się niewystarczające. Jednocześnie następuje spowolnienie lub zatrzymanie naturalnych procesów integracyjnych w różnych sferach życia i działalności podmiotu, jego dezintegracja fizyczna, psychiczna, moralna, a także trudności w osiąganiu celów i zaspokajaniu podstawowych potrzeb - w tym również potrzeby bezpieczeństwa. Sytuacja ta stanowi sprzyjający grunt do powstawania i narastania konfliktów na poszczególnych płaszczyznach bezpieczeństwa i w różnych sferach życia i aktywności podmiotów. Ujawniają się wtedy czynniki uruchamiające i „napędzające” niszczycielski charakter kryzysów oraz - nierzadko - skumulowanie ich różnych rodzajów. Dla przykładu kryzys finansowy przyczynia się do powstawania kryzysu gospodarczego, ten zaś nierzadko powoduje kryzys polityczny, itd. Mogą one mieć charakter lokalny, ale także - w warunkach globalizacji - ich zasięg może byś znacznie większy. W takich sytuacjach może pojawić się tzw. efekt

¹⁷⁷ A. Jasińska-Kania, Posłowie, [w:] M. Dobraczyński, A; Jasińska-Kania, Wiek wielkich przemian, Toruń 2001. s. 308-310. ¹

Wm.