Foto0712

stan świadomości danego podmiotu (świadomości indywidualnej i zbiorowej), w tym stan poinformowania, stan (poziom) jego wiedzy i mądrości, poczucie tożsamości, siły, słabości, jego (podmiotu) „technologia intelektu'’, stan mentalności, itd., ale także procesy zmian świadomości, w tym każdego z wymienionych wyżej elementów. Są to istotne elementy bezpieczeństwa subiektywnego;

stan organizacyjny danego podmiotu, związany z poziomem i charakterem jego kultury organizacyjnej, ale także biorąc pod uwagę proces zmian kultury organizacyjnej - zmian in plus albo in minus, wpływających na jakość relacji wewnątrz danego podmiotu, ale i jakość relacji miedzy podmiotem a jego środowiskiem czy - szerzej biorąc - jego otoczeniem, zawierającym istotne dla danego podmiotu rodzaje zasobów;

| stan zasobów materialnych danego podmiotu, takich jak: surowce i energia, produkty, infrastruktura, pieniądze, ltp„ ale także proces zmian tych zasobów rozpatrywany w określonym przedziale czasu, także w dłuższym okresie. [■; Trzeba wziąć pod uwagę ich wystarczalność nie tylko tu i teraz, ale również b; ,gdzieś tam" i ,Jciedyś", starając się przewidzieć istniejące wtedy ^potrzeby i możliwości.

Podkreślenia wymaga fakt, że istotną rolę odgrywa także spójność (względna równowaga) tych trzech grup czynników, tzn. odpowiedni poziom świadomości podmiotu oraz jego stan organizacyjny³³⁷ (np. regulacji prawnych, ' regulaminów, procedur, ale i działań ludzi oraz ich wpływ na sprawność, skuteczność, i efektywność działania, itp.), a także stan zasobów materialnych (np. energetycznych). Nie chodzi jednak li tylko o względną harmonię tych trzech grup czynników w danej chwili, ale także o zbliżone tempo zmian tych czynników²²¹ w czasoprzestrzeni. Jest to jeden z istotnych wyznaczników zrównoważonego rozwoju. Dlatego też analizując bezpieczeństwo podmiotu warto uwzględniać stnn relacji między tymi trzema grupami czynników (patrz rysunek 18). Dla przykładu - stan świadomości danego podmiotu niewątpliwie wpływa na umiejętność wykorzystywania zasobów naturalnych, ale i innych rodzajów zasobów, takich jak zasoby informacyjne, zasoby wiedzy, itp. Wpływają na to również zdolności organizacyjne (kultura organizacyjna) danego podmiotu oraz funkcjonowanie regulacji formalnych (np. jakość i przestrzeganie przepisów prawa). W odniesieniu do konkretnego podmiotu elementy te oraz wzajemne re* iacje między nimi mogą być traktowane jako rodzaj potencjału bezpieczeństwa, chociaż nie zawsze jeszcze docenianego i wykorzystywanego. ¹

Mówiąc o stanie środowiska danego podmiotu (stanie jego środowiska bliższego i „środowiska” dalszego²), ale także o procesie jego zmian, analizujemy je zazwyczaj z punktu widzenia potrzeb człowieka „tu i teraz”. Rzadziej myśli się o tym w perspektywie „gdzieś tam” i w jakiejś przyszłości. Innymi słowy - deficyt perspektywicznego, strategicznego myślenia o środowisku naturalnym (ale także o innych rodzajach środowisk), biorąc pod uwagę procesy jego zmian i ten stan środowiska, jakim będzie się ono charakteryzowało w przyszłości, staje się współcześnie coraz wyraźniej dostrzegalnym problemem. Doświadczenie podpowiada, że nie zależy to li tylko od poziomu wiedzy czy wyobraźni danego podmiotu, ale także od splotu różnych czynników obiektywnych, w tym m.in, presji czasu czy rozwoju sytuacji, konfliktu interesów, itp. Warto jednak pamiętać, że różne rodzaje środowisk (przyrodnicze, społeczne, techniczne, informacyjne, i inne) fhnkcjonąją jako systemy rządzące się określonymi prawami. Znajomość tyoh podstawowych praw przez człowieka (sfera jego świadomości), ale także odpowiednie regulacje formalne (sfera organizacyjna), wpływają na decyzje, zachowania i działania podmiotów w procesie „budowania" ich relacji i różnymi rodząjami środowisk. Niezmiernie ważną funkcję spełnia w tym zakresie edukacja, Jednak wysiłki edukacyjne ukierunkowane na behawioralne kształtowanie postaw 1 zachowań zdąją się nie przynosić oczekiwanych rezultatów, Nie uwzględniąją one bowiem harmonijnego rozwoju systemu wartości i związanego z nim systemu norm, postaw i zachowań (działań) w ramach zintegrowanego modelu kultury bezpieczeństwa (patrz rysunki 16 i 18). A jeśli nawet udąje się to w jakimś jednym wymiarze bezpieczeństwu (np. ekonomicznego), to pojawiąją się wtedy kłopoty z bezpieczeństwem ekologicznym i zdrowotnym. Dlatego też wysiłki edukacyjne mąjące na celu kształtowanie kultury ekologicznej i zdrowotnej powinny iść w parze z kształtowaniem kultury ekonomicznej i politycznej oraz innych wymiarów kultury bezpieczeństwa. Dopiero tak rozumiany, zrównowatony rozwó) osobowości człowieka uwi-daczniąjący się w postaci jego kultury bezpieczeństwa, stwarza nadzieję na zrównoważony rozwój środowisk bezpieczeństwa człowieka oraz kształtowanie się właściwych relacji miedzy podmiotem a jego otoczeniem.

Jak już wspomniano, w modelu idealnym kultury bezpieczeństwa (patrz rysunek 16) otoczenie podmiotu funkcjonuje jako układ względnie harmonijnych i rozwijających się systemów środowisk, pozostąjących w stosunku do siebie również we względnej harmonii. Zasada ta dotyczy nie tylko środowiska naturalnego i społecznego oraz relacji między nimi, ale także środowiska kulturowego (symboliczno-informacyjnego, technicznego, itp.). Nie jest to li tylko model teoretyczny, jako że jego praktyczna wersja występuje w niektórych kra-

1

Wpływ tego czynnika jest wyraźnie dostrzegalny np. przy analizie przebiegu polskich powstań narodowych i ich efektów, na tle Powstania Wielkopolskiego.

- Wyraźne dysproporcje w tempie zmian tych trzech grup czynników powodują głębokie i dlu-gotrwałe kryzysy, co w przekonujący sposób opisał R. Kapuściński w książce „Szachinszach”-Doświadczenie podpowiada, że najszybciej zmienia się sfera obiektywna, a szczególnie technik*

2

³²⁹ Nie można wykluczyć, że w XXI wieku w warunkach globalizacji i cywilizacji informacyjnej redefinicji wymaga rozumienie terminów środowisko i otoczenie.