Foto0708

B.    Stan środowiska danego podmiotu - jego środowiska bliższego i dalszego, rozumianego w sensie przestrzennym, czasowym i emocjonalnym.

C.    Stan relacji zewnętrznych podmiotu, a więc stan jego relacji ze środowiskiem (otoczeniem) - w znaczeniu przestrzennym, czasowym i emocjonalnym.

D.    Proces zmian, w tym główne trendy i tendencje w odniesieniu do:

aI zmian podmiotu - czyli procesu „stawania się” podmiotu (także stawania się jego tożsamości), w tym procesu zmian w stanie wewnętrznym podmiotu oraz związanym z tym jego wzrostem i/lub rozwojem albo regresem. Procesy te mogą zachodzić w trzech podstawowych sferach: mentalnej i duchowej, w sferze materialnej i w sferze organizacyjnej oraz w relacjach między nimi;

bI zmian środowiska - chodzi o proces zmian otoczenia danego podmiotu - jego środowiska bliższego i dalszego (w sensie przestrzennym i emocjonalnym);

d zmian relacji między podmiotem a jego otoczeniem (środowiskiem) bliższym i dalszym (w znaczeniu jak wyżej) oraz wynikających z tych zmian 1 skutków (albo z ich braku);

I E. Skutków (pozytywnych lub negatywnych; tu i teraz lub gdzieś i kiedyś) dla życia i funkcjonowania danego podmiotu, ale i dla środowiska (a w nim innych podmiotów), wpływających na:

a/ zapewnienie warunków bytu dla danego podmiotu oraz jego 1 względnie stabilne i długotrwałe trwanie, zachowując i utrwalając istotne wartości, realizując interesy i osiągając cele pozwalające zaspokoić potrzeby własne, ale i innych podmiotów w tzw. sytuacjach normalnych (przy względnym braku zagrożeń);

b/jego (podmiotu) przetrwanie w sytuacjach trudnych, kryzysowych; d rozwój podmiotu - w sytuacjach „normalnych” i kryzysowych, n> i zumiany jako doskonalenie się osób i struktur organizacyjnych, sprzyjające względnej harmonii między podmiotem a jego środowiskiem, ^podnoszących poziom życia różnych podmiotów (człowieka, grup społecznych.finstytucji i organizacji, społeczności i społeczeństw) oraz umacniających te podmioty, i W warunkach globalizacji rozwój w wymiarze personalnym r/straleturalnyrn będzie prawdopodobnie decydował o przyszłości gatunku homo sapiens.

Przedstawione wyżej obiektywne warunki bezpieczeństwa są indywidu- 3 alnie odczuwane i wyobrażane sobie przez człowieka i grupę społeczną, której jest on członkiem. Mówimy wtedy o bezpieczeństwie subiektywnym.

W tym znaczeniu (subiektywnym) bezpieczeństwo jest rozumiane jako $ jedna z podstawowych: a/potrzeb i w wartości konkretnego podmiotu (człowie- | ka. grup społecznych, instytucji i organizacji, społeczności i społeczeństw) I w różnym stopniu przez niego odczuwanych i uświadamianych sobie. Subfcś* tywniejest odczuwany nie tylko paziom bezpieczeństwa, ale także jego uwarun- | kowana.

Bezpieczeństwo subiektywne wpływa na: stan podmiotu, na jakość relacji podmiotu z otoczeniem, w tym na jego nastawienia, postawy i zachowania wobec otoczenia, ale także na kształtowanie i modyfikowanie jego norm oraz na działania podejmowane wobec otoczenia i na jego współdziałania z innymi podmiotami²¹⁶.

Jednocześnie wartości i normy oraz nastawienia, postawy i zachowania danego podmiotu wobec siebie i wobec otoczenia, ale także jego działania w różnych sferach aktywności (ekologicznej i zdrowotnej, gospodarczej, politycznej, publicznej, militarnej, informacyjnej, itd.) oraz współdziałania z innymi podmiotami (albo ich brak) wpływają na poziom bezpieczeństwa danego podmiotu, ale i innych podmiotów (innych elementów środowiska) w bliższym i dalszym otoczeniu. Są to istotne empiryczne wyznaczniki kultury bezpieczeństwa, o czym szerzej w rozdziale II.7.

Jednak taka, jak opisano wyżej dychotomiczna perspektywa myślenia o bezpieczeństwie (obiektywne lub subiektywne) wydaje się być niewystarczająca dla badań i dla podejmowania działań praktycznych, służących zapewnieniu bezpieczeństwa człowieka i grup społecznych w XXI wieku. Być może dlatego właśnie warto także dostrzegać trzeci aspekt bezpieczeństwa: obiek-tywno-subiektywny, zwany także organizacyjnym²¹ (rysunek 9).

Ten aspekt bezpieczeństwa - organizacyjny - nazwijmy go „obiektyw-no-subiektywny”, stanowi swoisty rodzaj łącznika między bezpieczeństwem obiektywnym i subiektywnym. Jego uwzględnianie w badaniach i w działalności praktycznej sprzyja zachowaniu względnej harmonii między bezpieczeństwem obiektywnym i subiektywnym.

Tym samym służy to utrzymaniu, a nawet poprawianiu poziomu bezpieczeństwa obiektywnego i subiektywnego. Spełnia więc rolę specyficznego łącznika, balansu czy regulatora między bezpieczeństwem obiektywnym a subiektywnym. W jakimś stopniu zabezpiecza to przed „odklejaniem się” tych dwu sfer bezpieczeństwa. Gdyby do tego doszło, to stanowiłoby to trudno dostrzegalny w krótkim okresie, jednak w dłuższym wymiarze czasu bardzo groź-