ekonomika (110)

Trzeci sposób regulacji wielkości podaży - ograniczanie dostępu do poszczególnych rynków, wynika a tego. że nie wszystkie rynki są jednakowo atrakcyjne dla przewoźników i zagrożone nadpodażą. Na rynku europejskim wysoka nad-podaż usług transportowych występuje w lokalnym, krajowym I międzynarodowym transporcie samochodowym, w żegludze śródlądowej na Renie oraz w pasażerskich przewozach lotniczych. Największym ograniczeniom podaż podlega na rynkach międzynarodowych i kabotażowych, co wynika z ich dużej atrakcyjności dla przewoźników i z dążenia państwa do ochrony swych interesów narodowych. IV negocjacjach akcesyjnych Polska musiała zgodzić się na okres przejściowy w dostępie do unijnych rynków kabotażowych.

Bardzo duży wpływ na funkcjonowanie rynków transportowych ma finansowanie przez państwo budowy, modernizacji i utrzymania infrastruktury ora2 obd|rrme przedsiębiorstw transportowych kosztami korzystania z infrastruktury. Zarówno zasady finansowania infrastruktury, jak i obciążenia kosztami podmiotów. które x niej korzystają, są zróżnicowane w poszczególnych gałęziach transportu, co wypacza warunki konkurencji. Zróżnicowanie obciążenia koszta-mi infrastruktury ma znacznie większe znaczenie w konkurencji między transportem samochodowym i kolejowym niż w międzynarodowym transporcie samochodowym. IV Polsce drogi kołowe są własnością skarbu państwa i są finansowane z budżetu państwa oraz z budżetów terenowych w zależności od znaczenia przypisanego drodze przez państwo. Konieczność pokrycia przez firmy przewozowe kosztów użytkowania infrastruktury drogowej jest jedną z głównych przesłanek opodatkowania transportu samochodowego. Natomiast właścicielem infrastruktury kolejowej, zarówno liniowej, jak i punktowej, jest przedsiębiorstwo Polskie Linie Koleje, należące do grupy PKR które zobowiązane jest do jej utrzymania, modernizacji i rozwoju. Częściowo koszty infrastruktury kolejowej pokrywa paóstwo w postaci dotacji podmiotowej oraz dotacji na niektóre inwestycje.

Coraz częściej państwo oddziałuje na rynek transportowy poprzez regulacje pośrednie. Państwo osiąga swoje cele poprzez stosowanie instrumentów ekonomicznych i prawnych, których zadaniem jest ukierunkowanie decyzji i działań podmiotów gospodarczych zgodnie z kierunkami założonymi w polityce gospodarczej państwa. Państwo wpływa na rynek transportowy poprzez politykę finansową i podatkową, a także wykorzystując przepisy określające warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Instrumenty te z reguły mają szerszy zasięg oddziaływania i dotyczą różnych sektorów gospodarki, ale w dużej części dotyczą także przedsiębiorstw transportowych^m. Polityka finansowa ma wpływ na wysokość kosztów obsługi kredytów inwestycyjnych i obrotowych oraz kosztów leasingu. Ze względu na wysokie koszty zakupu składników majątkowych, przedsiębiorstwa transportowe w szerokim zakresie korzystają zarówno

E Maidszewslca. op OL. t M

x kredytów, jak i ofert leasingowych, a to ma wpływ na koszty działalności. Instrumentami finansowymi są także cła i kursy walutowe, mające istotne znaczenie w transporcie międzynarodowym.

wysokość podatków płaconych przez przedsiębiorstwa transportowe inacząeo wpływa na sytuację finansowi} tych przedsiębiorstw i na opłacalność świadczenia przez nich usług. W krajach o wysokim fiskalizmie w transporcie udział podatków w kosztach firm transportu samochodowego przekracza 20%. Różnorodność systemów podatkowych i zróżnicowana wysokość obciążeń fiskalnych, ponoszonych przez firmy transportowe w poszczególnych krajach, prowadzi w efekcie do różnego poziomu konkurencyjności przewoźników na międzynarodowym rynku. Z kolei w aspekcie międzygałęziowym, obecne systemy opodatkowania przedsiębiorstw wypaczają warunki konkurencji na korzyść transportu samochodowego, co skutkuje obniżaniem udziału w rynku transportowym przewozów wykonywanych transportem kolejowym, kombinowanym, czy żeglugą śródlądową⁰¹.

TA Deregulacja i liberalizacja rynku usług transportowych

Regulacyjna rola państwa w gospodarce rynkowej jest najczęściej uzasadniana nadrzędnym interesem publicznym natury społeczno-ekonomicznej lub zakłóceniami na rynku, gdy mechanizm rynkowy nie działa w sposób prawidłowy.

Deregulacja oznacza wycofywanie się państwa z regulowania pewnych sfer działalności gospodarczej, w szczególności dostępu do rynku, ustalania lub kontrolowania cen, ilości oferowanych usług lub produktów, a także z wpływania na zachowania przedsiębiorstw za pomocą instrumentów finansowych (np. dotacje) i rozbudowanego systemu przepisów. W węższym znaczeniu deregulacja może oznaczać uchylenie specjalnego statusu określonych gałęzi transportu, w których funkcjonowały monopole, i wprowadzenie tam konkurencji . Podstawowym celem deregulacji jest zapewnienie większej swobody działalności gospodarczej i intensyfikacja konkurencji, które zapewniają większą efektywność gospodarowania.

Deregulacja transportu jest procesem zmniejszania zaangażowania organów władzy publicznej w zarządzanie przedsiębiorstwami transportowymi, co przejawia się m.m. zmianą bezpośrednich narzędzi zarządzania (nakazów, zakazów) na narzędzia pośrednie (ekonomiczne) i dążeniem do przywrócenia domi-

1

A. Kodak Harmonizacja. .. op. cit.. s. 91.

^WE. Teichmann: Deregulacja i liberalizacja a konkurencja w transporcie. W: Trans'95. Wspólna Europa -utmt i mgrmtnm dla transportu. Red. W. Januszkiewicz. SGH, Warszawa 1995. s. 337—338-