Skan1

Skutki somatyczno-slochastyczne nie ograniczają się do chorób nowotworowych. Okazuje się, że promieniowanie jonizujące indukuje między innymi osłabienie układu immunologicznego u ludzi. Tym tłumaczy się na przykład zwiększoną śmiertelność noworodków i wzrost zachorowań na zapalenie opon mózgowych.

Wiadomo również, że promieniowanie jonizujące może wywoływać u płodu ludzkiego wady rozwojowe; współczynnik ryzyka w przypadku napromienienia płodu w okresie 2.-8. tygodnia ciąży szacuje się na 5 • 10 ³ (na 1 osobę i 1 rem, bez uwzględnienia niedorozwoju umysłowego).

3. Skutki genetyczne

Następstwa te należą do skutków późnych i polegają na zwiększeniu częstości mutacji zachodzących w komórkach, czyli:

-    zmianach popromiennych w cząsteczkach DNA,

-    zmianach w jednym lub w wielu chromosomach.

Zmiany w cząsteczkach DNA noszą nazwę genowych lub punktowych i obejmują zmiany sekwencji zasad w tych cząsteczkach, zmiany struktury zasad lub ich ubytek.

Jednym z przejawów zmiany struktury chromosomów jest złamanie jednej lub obu chromatyd. Przyjmuje się (ostrożnie), że dawka podwajająca naturalną częstość mutacji wynosi 20 remów.

W przypadku mutacji powstających w komórkach somatycznych skutki występują tylko u napromienionego osobnika. Natomiast mutacje w komórkach płciowych obciążają wiele pokoleń.

Wśród różnych czynników mutagennych promieniowanie jonizujące jest najbardziej skutecznym rnutagenem.

22.5.3. Dawki graniczne promieniowania jonizującego

22.5.3.1. Czy istnieją dawki bezpieczne?

Według obecnego stanu wiedzy późne skutki radiobiologiczne (skutki genetyczne, zachorowalność na nowotwory) mają charakter stochastyczny; prawdopodobieństwo efektu radiobiologicznego jest funkcją ciągłą dawki, stąd teza o braku progu, to znaczy o tym, żc nie istnieje dawka bezpieczna.

Współcześnie większość radiobiologów i epidemiologów preferuje model zależności efekt-dawka liniowo-kwadratowy; przy małych dawkach przyjmuje się zależność liniową, natomiast dla dawek większych zależność:

/ = a ■ D + b - D² + C.

gdzie / oznacza liczbę pizypadków, C- liczbę przypadków dla dawki zerowej, a oiaz b - współczynniki empiryczne (National Acudemy ot Sciences - National Research Council, Waszyngton 1980).

Badania instytutu RERF przemawiają za modelem liniowym, to znaczy za tym, żc współczynniki ryzyku dla małych i dużych dawek są takie same.

W sprawie dawek granicznych i tak zwanych wskaźników pochodnych obowiązuje w naszym kraju zarządzenie prezesa Państwowej Agencji Atomistyki z 31 marca 1988 r. Według lego zarządzenia dawka graniczna wyrażona jako efektywny równoważnik dawki dla osób narażonych zawodowo na promieniowanie jonizujące (w ciągu kolejnych 12 miesięcy) wynosi 50 m$v (5 remów). Natomiast dawka graniczna dla osób zamieszkałych lub przebywających w ogólnie dostępnym otoczeniu źródeł promieniowania jonizującego wyrażona jako efektywny równoważnik dawki w ciągu 12 miesięcy nie może przekroczyć 1 m$v (0,1 rema).

Wskaźnikami pochodnymi, które określają zagrożenie promieniowaniem jonizującym, są:

a)    roczne wchłonięcie graniczne (ALI) odpowiadające określonej dawce granicznej (na przykład 50 mSv);

b)    stężenie radionuklidów w powietrzu (DAC) dla osób narażonych zawodowo na promieniowanie jonizujące.

Zarządzenie, o którym mowa, zawiera aneks, w którym 2ostały podane wartości ALF dla wszystkich radionuklidów oraz wartości DAC dla wybranych radionuklidów. Na przykład ALI w hekerelach dla ^9JSr dla osób narażonych zawodowo na promieniowanie jonizujące, przy założeniu wchłonięcia drogą oddechową, wynosi 7 • 1U\ Wartości te dla innych grup ludności podlegają zmniejszeniu, na przykład dla dzieci - stukrotnie.

Rozdział 23__

WPŁYW PROMIENIOWANIA NIEJONIZUJĄCEGO NA ŻYWY ORGANIZM

23.1. Charakterystyka promieniowania niejonizującego. Uwagi terminologiczne

Marian Kucharski

Promieniowaniem niejonizującym nazywamy promieniowanie elektromagnetyczne l zakresu optycznej części widma tego promieniowania, to znaczy promieniowanie nadfioletowe (ultrafioletowe - UV), światło, promieniowanie podczerwone (lab. 23.1). Właściwościami tego promieniowania i zjawiskami fizycznymi, jakie ono wywołuje, zajmuje się optyka.

729