Fuzariozy2

rzędu Sphaeriales. z rodzajów: Caionectria, Nectria i Gibberella.

Budowa zarodników konidialnych jest głównym kryterium identyfikacji gatunków w obrębie rodzaju Fusarium. Kryterium to bywa jednak zawodne, ze względu na dużą zmienność morfologiczną. Kryterium dodatkowym jest wygląd kultur grzybów na pożywkach agarowych oraz na innych podłożach. W ostatnim czasie w identyfikacji grzybów z rodzaju Fusarium coraz częściej stosuje się metody elektroforetyczne, immunoelektroforetyczne i techniki biologii molekularnej. Kultury różnych gatunków różnią się znacznie wzrostem i barwą. Rodzaj Fusarium podzielono na 8 sekcji, a w sekcjach wyodrębniono gatunki. Najważniejszymi gatunkami powodującymi choroby roślin w Polsce są: Fusarium oxyspo-rum, F. nivale, F. solani, F. culmorum, F. avena-ceum i F sambucinum. Gatunek nie jest jednak najmniejszą stosowaną w fitopatologii jednostką systematyczną tych grzybów. W badaniach etiologicznych wyodrębnia się w obrębie gatunku formy wyspecjalizowane, przystosowane do różnych roślin żywicielskich. Przykładem takiego złożonego gatunku jest Fusarium oxysporum, u którego wyodrębniono 87 form wyspecjalizowanych, między innymi f. sp. lycopersici (pomidor), cucumis (ogórek), iini (len), lupini (łubin), pisi (groch), callistephi (aster), dianthi (goździk) i wiele innych.

Grzyby z rodzaju Fusarium jako patogeny roślin. Etiologia fuzarioz roślin uprawnych bywa problemem trudnym do rozpoznania. Trudność ta wiąże się z podobieństwem gatunków Fusarium i częstym występowaniem kilku gatunków na tym samym żywicielu. Przykładem chorób o złożonej etiologii są między innymi fuzariozy zbóż i fuzariozy grochu. Jednocześnie gatunki Fusarium są patogenami polifagicznymi i jeżeli nawet wyodrębniano wśród nich formy wyspecjalizowane, to nie różnią się one cechami morfologicznymi.

Grzyby z rodzaju Fusarium powodują różne choroby roślin, z których najważniejsze są: fuzaryjne więdnięcie, zgorzel siewek, zgorzel łodyg oraz zgnilizna różnych organów roślin.

1. Fuzaryjne więdnięcie. Jest to choroba typu tracheomikozy. Zakażenie następuje najczęściej przez włośniki lub uszkodzone starsze korzenie, po czym grzybnia przerasta przez korę korzeni i dostaje się do naczyń. Objaw więdnięcia, a następnie zamierania roślin jest spowodowany częściowym zatykaniem naczyń. Ograniczenie drożności naczyń jest procesem złożonym, w którym dużą rolę odgrywają grzybnia oraz tworzące się w naczyniach zarodniki, toksyny i enzymy pekto-lityczne z grupy poligalakturonaz wytwarzane przez grzyby, gumy i żele gromadzące się w naczyniach, a przede wszystkim zatyczki tylozowe, powstające wskutek wrastania do naczyń protoplastu przyległych do nich ko- * morek miękiszowych.

Fuzaryjne więdnięcie jest chorobą występującą w wysokiej temperaturze. Temperatura optymalna dla grzyba Fusarium oxysporum, którego liczne formy wyspecjalizowane najczęściej powodują tę chorobę, wynosi 28°C. Wysokie wymagania termiczne powodują, że fuzariozy wyrządzają największe szkody w szklarniach, zwłaszcza na pomidorze i goździku, chociaż znane są również ich formy na roślinach w polu, między innymi na Inie, grochu i łubinie.

W patogenezie fuzaryjnego więdnięcia roślin dużą rolę odgrywają mikrokonidia, tworzące się na grzybni rosnącej w naczyniach. Przemieszczają się one z prądem transpiracyj-nym i docierają aż do wierzchołkowych organów roślin. W podobny sposób przemieszczają się toksyny wytwarzane przez grzybnię. Jedną z lepiej poznanych toksyn jest lykoma-razmina, polipeptyd wytwarzany przez grzyb Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici. Porażenie naczyń powoduje w dalszym etapie choroby ich brunatnienie, wywołane polimeryzacją związków fenolowych i tworzeniem się melanin, nadających naczyniom brunatne zabarwienie.

2. Fuzaryjna zgorzel siewek I zgorzel łodyg. Zgorzel siewek jest powodowana przez różne gatunki grzybów z rodzaju Fusarium, zakażające siewki z gleby lub przenoszone na nasionach. Zgorzel siewek występuje powszechnie na Inie, a także na grochu i innych roślinach motylkowatych. Grzyby z rodzaju Fusarium powodują zarówno zgorzel przedwschodową, jak i powschodową, a także porażają nasiona niszcząc je, lub obniżając ich zdolność do kiełkowania i powodując skażenie mikotoksynami.

Zgorzel łodyg, najczęściej podstawy lub ich przyziemnej części, jest następstwem lokalnego porażenia roślin. Fuzaryjna zgorzel łodyg występuje masowo na goździkach oraz stanowi jedną z form fuzariozy pomidorów. Forma ta występuje także na licznych roślinach ozdobnych, między innymi na astrach. Zgorzel podstawy łodyg pojawia się na starszych roślinach, często jako objaw towarzyszący fuzaryjnemu więdnięciu.

Duże znaczenie w porażeniu roślin przez grzyby Fusarium mają nicienie pasożytujące na korzeniach roślin. Grzyby te stanowią często wraz z nicieniami kompleksy chorobotwórcze, znacznie groźniejsze niż same nicienie lub same grzyby.

3. Fuzaryjne gnicie organów roślin. Grzyby z rodzaju Fusarium wchodzą w skład kompleksu patogenów powodujących zgnilizny organów roślin. W przeciwieństwie do zgnilizny mokrej, powodowanej przez liczne gatunki z rodzajów: Penicillium, Botrytis, Sclerotinia oraz Rhizopus, zgnilizna fuzaryjna jest przeważnie sucha. Przykłady fuzaryjnej zgnilizny stanowi sucha zgnilizna ziemniaka i zgnilizna cebul roślin ozdobnych, głównie tulipana.

Ogólne zasady ochrony roślin przed fuzariozami. Fuzariozy są chorobami trudnymi do zwalczania. Powszechność występowania w glebie oraz częste porażenie nasion bardzo utrudniają odizolowanie roślin uprawnych od źródeł infekcji. W ochronie roślin przed fuzariozami szczególnie ważne jest stosowanie metod kompleksowych, obejmujących zabiegi agrotechniczne, chemiczne i uprawę odmian odpornych. Z metod agrotechnicznych najważniejsze jest niszczenie źródeł infekcji przez dokładny zbiór roślin i uprawę gleby, właściwe zmianowanie, a w uprawach szklarniowych przestrzeganie higieny, odkażenie podłoża i ścisłe zachowanie zasad wegetatywnego rozmnażania tylko zdrowych roślin. Liczne fuzariozy, np. fuzario-za lnu, opanowują najsilniej rośliny osłabione i dlatego staranna uprawa, a zwłaszcza ochrona gleby przed nadmiernym przesuszaniem, odgrywa bardzo dużą rolę w zapobieganiu tym chorobom. Przeciwko fuzariozom stosuje się najczęściej preparaty wieloskładnikowe, zawierające związki benzimidazolowe, tiram i dia-zinon lub związki benzimidazolowe, triazolo-we i imidazolowe np. karbendazym, tebuko-nazol i prochloraz. Fungicydy te są stosowane do zaprawiania nasion oraz cebul roślin ozdobnych, a w czasie wegetacji roślin do opryskiwania i podlewania. Nadużywanie środków benzimidazolowych może spowodować uodpornienie się grzybów z rodzaju Fusarium na ich działanie. W Polsce stwierdzono już odporność Fusarium oxysporum f. sp. dianthi. Hodowla ma znaczne osiągnięcia w ograniczeniu szkodliwości fuzarioz, zwłaszcza fuza-ryjnego więdnięcia pomidora. Obecnie z fungicydów systemicznych największą rolę w zwalczaniu fuzarioz odgrywają tebukonazol i prochloraz, z grupy fungicydów IBE (inhibitory biosyntezy ergosterolu).

Fuzaryjne więdnięcie pomidora

Fusańum oxysporum Schlecht f. sp. lycopersici (Sacc.) Snyd. et Hans.

Występowanie i szkodliwość. Choroba wyrządza bardzo duże szkody na pomidorach uprawianych w szklarni i w tunelach foliowych.

Objawy. Pierwsze objawy choroby mogą wystąpić już w 2-4 tygodniu po posadzeniu roślin w szklarni. Najniżej położone liście żółkną i więdną, a nerwy liści brunatnieją. Wzrost roślin jest zahamowany, kwitnienie i owocowanie ograniczone, a w razie silnego porażenia rośliny przedwcześnie zamierają. Na przekroju łodygi widoczne jest zbrunatnienie naczyń.

Na pomidorze występuje również odrębna forma specjalna grzyba Fusarium oxyspo-rum f. sp. radicis-lycopersici, powodująca chorobę znaną jako fuzaryjna zgorzel szyjki podstawy łodygi pomidora.

Etioiogia. Występuje kilka patotypów grzyba Fusańum oxysporum f. sp. iycopersici. Wieie odmian pomidorów szklarniowych wykazywało odporność na patotypy 1 i 2, lecz ostatnio pojawił się nowy patotyp, przełamujący tę odporność.

Cykl rozwojowy. Jak większość grzybów z rodzaju Fusarium, grzyb powodujący fuzaryjne więdnięcie pomidora jest pasożytem okolicznościowym, żyjącym saprofitycznie w glebie w postaci grzybni i chlamydospor. Choroba rozwija się szybko w temperaturze powyżej 25°C. Zakażenie następuje przez korzenie włośnikowe. Grzyb przenosi się w szklarni z glebą, na narzędziach oraz z wodą rozmywającą się po powierzchni gleby.

Zwalczanie. W szklarni konieczne jest odkażanie podłoża gorącą parą. Po zakończonej uprawie resztki roślin powinny być dokładnie usunięte ze szklarni. Duży wpływ na nasilenie fuzariozy ma nawożenie pomidorów. Wpływ ten jest jednak złożony. Przed zakażeniem roślin i po wystąpieniu objawów duże dawki azotu, a małe potasu zwiększają wrażliwość i stymulują rozwój choroby, natomiast

305