ekonomika (120)

8. Konkurencja w transporcie

8.1. Pojęcie i rodzaje konkurencji

Konkurencja występuje w każdym obszarze działalności gospodarczej człowieka. jest zjawiskiem nieodłącznie związanym z funkcjonowaniem rynków towarów i usług. Każdy rynek, czy to towarów, czy usług, ma specyficzne cechy i od nich zależy sposób przejawiania się konkurencji. Badania nad istotą konkurencji oraz nad prawami rządzącymi rynkiem, na którym funkcjonuje konkurencją, zaczęły być prowadzone w szerszym zakresie wraz z pojawieniem się kapitalistycznego sposobu gospodarowania. Dynamiczny rozwój konkurencji nastąpił w XIX wieku, kiedy to nieskrępowana żadnymi przepisami administracyjnymi wolna konkurencja stała się istotnym warunkiem szybkiego rozwoju gospodarki kapitalistycznej

Okres wolnej konkurencji charakteryzował się nieingerencją państwa w stosunki gospodarcze oraz stosunkowo dużą liczbą przedsiębiorstw, z których żadne nie wywierało poważniejszego wpływu na funkcjonowanie rynku. W tej fazie rozwoju rynków pojęcie konkurencji było czasami identyfikowane z pojęciem konkurencji doskonałej, chociaż niektóre warunki konkurencji doskonałej nigdy me były spełniane, ponieważ przedsiębiorcy poprzez swoją politykę produkcyjną mogli oddziaływać na wysokość cen sprzedawanych produktów lub usług. Następstwem konkurencji w gospodarce kapitalistycznej było wycofanie się uboższych producentów z rynku bądź wykupienie ich przez firmy lepiej prosperujące, co prowadziło do centralizacji produkcji i kapitału, doskonalenia produkcji i wprowadzania postępu technicznego. Warunki konkurowania zmieniały się i nadal podlegają ewolucji wraz ze zmianami w światowym systemie gospodarczym¹¹

Pod wpływem obserwacji żyda gospodarczego i jego ewolucji myśl ekonomiczna zaczęła podchodzić do koncepcji konkurencji bardziej względnie, stwierdzając, że nie istnieje jeden rodzaj, czy zakres, konkurencji, a specyfika konkurencji zależy od konkretnej sytuacji na konkretnym rynku i w różny spo-^ przejawia się. Do dzisiaj nie istnieje w literaturze ekonomicznej definicja.

można byłoby uznać za podstawową. Stosunkowo ogólnym określeniem. . oddającym sens tego procesu, jest następująca definicja: konkurencja jest to ^gliucji przedsiębiorstw o korzyści ekonomiczne uzyskiwane przy sprzeda-w towarów i usług oraz przy zaopatrywaniu się w czynniki produkcji, takie jak surowce, materiały i siła robocza.

2 powyższej definicji wynika, że konkurencja może występować zarówno ffnędzy sprzedającymi, jak i między kupującymi. Kto ze sobą rywalizuje i o co, _ee|_e^y więc od stanu równowagi na rynku, a dokładniej od tego. czy jest nadwyżka podaży nad popytem, czy odwrotnie — nadwyżka popytu nad podażą, sprzedającymi są przedsiębiorstwa transportowe, spedycyjne i logistyczne, o#e-^gee na rynku swoje usługi, natomiast kupującymi mogą być zarówno jedno-m gospodarcze, chcące skorzystać z usług transportowych, jak i osoby prywat* pe ponieważ osoby prywatne, będące detalicznymi nabywcami towarów i usług* mają bardzo ograniczone możliwości konkurowania między sobą, konkurencja między kupującymi może dotyczyć przedsiębiorstw.

Istotnym elementem tej definicji jest określenie celu konkurencji, którym jest osiągnięcie jak największych korzyści ekonomicznych z prowadzonej działalności Każde przedsiębiorstwo stawia sobie cele finansowe i nśefinanso-_we> do osiągnięcia których dąży. Podstawowym celem finansowym jest maksymalizacja zysku. Pośrednimi celami finansowymi mogą być maksymalizacja wieł-frfri sprzedaży (przychodu), maksymalizacja tempa wzrostu. Cele pozafinansowe, takie jak zwiększanie udziału w rynku zbytu, posiadanie dominującej pozycji na rynku, wyróżnianie się czymś na tle innych firm, przodowanie we wprowadzaniu postępu technicznego, czy kształtowanie polityki w sektorze, w efekcie również mają prowadzić do uzyskania korzyści finansowych.

Na rynku występują różne rodzaje konkurencji, a ich wyodrębnienie zależy od przyjętego kryterium podziału. Podstawowymi kryteriami podziału konkurencji na rodzaje są: model konkurencji, zakres występowania i skutki (rys. 8.1).

Według kryterium modelowego występują rodzaje konkurencji od doskonalej, gdzie liczne firmy produkują lub sprzedają identyczne towary lub usługi, przez oligopole, w których kilku wielkich sprzedawców współzawodniczy każdy z każdym, aż do monopolu, gdzie jedna firma ma przewagę nad pozostałymi i może dyktować warunki na rynku. We wcześniejszym okresie rozwoju rynków uważano konkurencję doskonałą za najbardziej efektywną, zapewniającą konsumentom, że będą zaopatrzeni w towary i usługi po możliwie najniższych cenach. Nawet gdyby przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku zorga-nizowaly się i ograniczyły podaż, powodując wzrost cen, spowodowałoby to napływ nowych firm do sektora i znowu nastąpiłby wzrost podaży i spadek ^w praktyce jednak konkurencja doskonała jest faktycznie nieznana w więk-«oid gałęzi gospodarki.