GK (47)

a ja odgadnę, jaki on jest. Klocki leżą na stole. Dziecko wybiera klocek chowa go pod stołem. Dorosły, na zasadzie głośnego myślenia, przedstawia swoją strategię określenia, jakie cechy ma schowany klocek. Może to uczynić w taki sposób:

Spróbuję określić kolor klocka. Tu są 4 kartoniki, bo w tylu kolorach są klocki. Pyta: ery ten klocek jest czerwony (i kładzie przed dzieckiem czerwony kartonik). Dziecko odpowiada tak albo nie. Jeżeli nie, dorosły pyta: czy ten klocek jest zielony? Gdy dziecko odpowiada tak, dorosły mówi do siebie jest zielony (odkłada ten kartonik osobno), a więc nie może być żółty ani niebieski. Teraz określę kształt. Klocki mogą być trójkątne, prostokątne lub okrągłe (i przysuwa do siebie kartoniki oznaczające kształt). A więc spytam: czy ten klocek jest okrągły? I znowu dziecko odpowiada tak lub nie. Jeżeli nie, dorosły odkłada kartonik, bierze następny i pyta: czy ten klocek jest trójkątny? Dziecko odpowiada np. tak. Dorosły mówi do siebie: wiem już, że schowany klocek jest zielony i trójkątny, muszę określić wielkość (przesuwa do siebie odpowiednie kartoniki). Czy ten klocek jest (wskazuje na kartonik) mały? Jeżeli dziecko mówi nie, dorosły stwierdza: jak nie jest mały, to może być tylko duży. Nie muszę więc o to pytać (i odkłada kartonik z małą strzałką do tych określających cechy schowanego klocka). Już wiem, że klocek jest zielony, trójkątny, duży (wskazuje na kartoniki). Muszę tylko określić, czy jest cienki czy gruby (przysuwa kartoniki i wskazując na jeden pyta): czy klocek jest gruby? Dziecko mówi np. tak. Dorosły stwierdza: już wiem, jaki klocek masz w ręce. Jest on zielony, trójkątny, duży i gruby (wskazuje na kartoniki). Pokaż mi klocek, ten schowany. Sprawdzimy razem, 'Czy udało mi się odgadnąć jego cechy (rys. 42).

Rys. 42. Sprawdzanie, czy klocek charakteryzuje się tymi cechami, jakie odgadł dorosły

Następuje zmiana ról. Dorosły chowa klocek. Dziecko zamyka oczy, a potem określa cechy schowanego klocka. Z moich obserwacji wynika, że po pierwszym pokazaniu wzoru logicznego określania cech, dzieci próbują naśladować metodę dorosłego. Trzeba im jednak troszeczkę pomóc, podpowiadając następne czynności. Nie należy na siłę wymuszać naśladowania. Na początku dziecko może posługiwać się metodą „prób i błędów”. W następnej zabawie dorosły znowu pokaże swój wzór postępowania, a to zwykle wystarcza, aby dziecko już go sobie przyswoiło.

Zabawa w odgadywanie cech schowanego klocka jest atrakcyjna i bardzo kształcąca. Jest to trening definiowania. Warto więc rozszerzyć jej przepisy i bawić się z dzieckiem w „zgadnij, o czym myślę”. W takim wariancie zabawy uczestniczą trzy osoby. Jeżeli nie ma trzeciej osoby, należy zapisać na karteczce — albo narysować — wybrany obiekt, a karteczkę schować. Uniknie się kuszącej okazji do zmiany obiektu w trakcie odgadywania. Na początku zabawy trzeba zawęzić obszar, na którym znajdują się obiekty, które należy odgadnąć. Można bawić się tak. Dorosły zwraca się do dziecka: popatrz na to wszystko, co znajduje się na stole. Wybierz sobie jeden przedmiot i powiedz cichutko mamie do ucha. Ja spróbuję odgadnąć. Czy to coś, co wybrałeś, jest z papieru? Dziecko odpowiada tak lub nie. Jeżeli nie, dorosły mówi do siebie głośno: nie może to być książka ani zeszyt, ani koperta, bo to wszystko jest z papieru. Czy to coś służy do pisania i rysowania? Nie, odpowiada dziecko. Dorosły na to: a więc nie jest to ołówek ani kredka, ani mazak. Co to może być? A może to coś jest koloru czerwonego? Tak, mówi dziecko. Dorosły: muszę się zastanowić. Czerwona kredka nie, a może jest to czerwony kubek?

Zmiana ról. Dorosły wybiera przedmiot, a dziecko próbuje odgadnąć. Po nabraniu wprawy można się bawić w odgadywanie, o jakim zwierzątku myślę?, odgadnij przedmiot, który znajduje się w tym pokoju itp.

13. Klasyfikacja klocków ze względu na dwie i więcej cech^{1 2}. Potrzebne będą klocki logiczne (kolorowe), kartoniki z cechami klocków i 4 małe pętle ze sznurka (odmierzyć podwójną odległość od łokcia do dłoni i związać), kartki papieru i mazaki lub kredki. Tę serię zacząć trzeba od zadań z dobieraniem klocków do pętli. Zaczyna dorosły i rozkłada cztery pętle, na każdej układa kartonik określający kolor. Dziecko klasyfikując klocki układa je w pętlach. Na koniec mówi: tu są klocki czerwone, a tu są... Dorosły przesuwa w stronę dziecka kartoniki określające kształt i 3 pętle, a potem mówi: ułóż dla mnie zadanie. Dziecko układa zadanie, a dorosły je rozwiązuje. Potem dorosły układa zadanie: rozkłada 2 pętle i kładzie na nich kartoniki. Tu są klocki duże, tu są klocki małe. Dziecko rozwiązuje to zadanie i układa podobne: rozkłada 2 pętle i kładzie na nie kartoniki. Tu są klocki cienkie, a tu są klocki grube.

Taki sposób klasyfikowania warto przenieść na inne obiekty. Można z użyciem pętli i kart segregować zwykłe klocki, a także inne drobne przedmioty. Potem pętle ze sznurka zastąpić zwykłymi spodeczkami, pudełkami itd. Ważne, aby akcentować ruch gromadzenia, gest oddzielenia.

Po doświadczeniach w klasyfikowaniu klocków na kategorie rozłączne — inny rodzaj zadań. Dorosły rozkłada 2 pętle i na jednej kładzie kartonik „mówiący”: tu są klocki czerwone, a na drugiej: tu są klocki okrągłe. Rozwiązując to zadanie dziecko natrafia na przeszkodę intelektualną: co zrobić z klockami, które są czerwone i jednocześnie są okrągłe? Mogą wszak należeć i tu, i tu. Jeżeli samo nie wpada na pomysł, że może nałożyć na siebie pętle i wyznaczyć wspólną część obu zbiorów, dorosły sugeruje takie rozwiązanie. Bywa jednak, że dziecko nie dostrzega problemu. Wówczas dorosły sprawdza dokładnie klocki w obu zbiorach i pyta: co robią klocki okrągłe pomiędzy czerwonymi? Proszę je przełożyć. Jak tylko dziecko przełoży, mówi: tu są klocki czerwone (wskazuje pętle), a tu są klocki okrągłe (wskazuje pętle).

1

i Zadanie to może przybrać postać zabawy. Szczegółowe informucje podają Z. Semadeni

2

E. Puchalska (1984). Z. Krygowska i M. Sznajder (1975), H. Moroz (1986. s. 35 — 39).