HPIM4414

92 Antonina Ottromk<

kim obowiązek państwa (instytucje służby zdrowia, pomocy społecznej), nawiązując tym samym do modelu państwa opiekuńczego. Znacznie rzadziej natomiast ukazywano tu rolę instytucji charakterystycznych dla społeczeństwa obywatelskiego — organizacji religijnych, wszelkiego rodzaju stowarzyszeń. grup samopomocy. Odpowiedzi tc z jednej strony mogą wskazywać na stosunkowo powolny rozwój takich form opieki w społeczeństwie nie posiadającym odpowiednio ukształtowanych wzorów i tradycji w tym względzie . Z drugiej strony jednak mogą świadczyć o istnieniu indywidualnych barier do angażowania się w taką opiekę. W takiej sytuacji naturalne jest oczekiwanie że odpowiedzialność za tę opiekę ponosi ktoś inny.

Szczególnie niepokojące w postawach społeczeństwa polskiego do osób niepełnosprawnych są ciągle jeszcze istniejące (choć rzadziej niż 15 lat temu) przekonania o tym, że kalectwo jest karą za grzechy czy złe uczynki — własne bądź rodziców. Na możliwość taką wskazała (lub jej nie wykluczyła) przeciętnie co siódma badana osoba. Występowanie takich opinii skorelowane było z niskim wykształceniem, zamieszkaniem na wsi, starszym wiekiem. Wyrażały ją także częściej osoby, które nie posiadały żadnych osobistych doświadczeń w kontaktach z niepełnosprawnymi.

Pokutujące przesądy na temat osób niepełnosprawnych, wzmacniane łękiem przed odmiennością wyglądu czy zachowania, przy jednoczesnym braku realistycznych ocen ich możliwości funkcjonowania w społeczeństwie można uznać w świetle realizowanych badań za główne determinanty po-

* Analiu danych na temat działalności tego rodzaju stowarzyszeń wskazuje, że mimo znacznej już ich liczby działają one przede wszystkim w dużych miastach. Ich oferta jest w pewnym sensie elitarna a doświadczenia mało rozpowszechnione (Czajkowski. Fcdcrowicz. Iwanowska 1994).

jawiającej się w stosunku do tych osób nietolerancji. Warto tu takie zauważyć, że asocjacja kalectwa z grzechem potęguje dewiacyjny status i piętno nadawane niepełnosprawności. Kalectwo bowiem staje się w ten sposób nie tylko dewiacją, ale i produktem dewiacji.

Poziom wykształcenia, a także osobiste doświadczenia i kontakty z osobami niepełnosprawnymi okazały się być podstawowymi zmiennymi wyjaśniającymi zróżnicowanie postaw w stosunku do osób niepełnosprawnych. W miarę wzrostu tych cech wzrasta też tolerancja, akceptacja integracji, wszechstronniejsze widzenie problemów i potrzeb ludzi niepełnosprawnych, a także otwartość na te potrzeby, świadczą one o ogólnej roli edukacji społecznej i konieczności tworzenia płaszczyzn integracji, a więc struktur umożliwiających wszelkiego rodzaju kontakty osób niepełnosprawnych z resztą społeczeństwa.

. Problem kształtowania odpowiednich postaw w stosunku do osób niepełnosprawnych i przyznania im właściwego miejsca w społeczeństwie nabiera szczególnej doniosłości teraz, gdy pojawiła się u nas tendencja do „otwierania się” tradycyjnie zamkniętych, separacyjnych form opieki nad niepełnosprawnymi, a jednocześnie pojawiają się nowe możliwości wspomagania ich w społeczności lokalnej, w środowisku zamieszkania — niejednokrotnie przy udziale organizacji i grup samopomocy tworzonych przez nich samych. Wartości samodzielnego, niezależnego życia niepełnosprawnych, w ich naturalnym habitacie są coraz powszechniej akcentowane przez politykę społeczną i samych zainteresowanych. Coraz powszechniejsza jest też świadomość, że usamodzielnianie i in-