granica 8

ROMANS Z POD-TEKSTAMI

liżę świata, w którym człowiek ów żyje. Pojawia się dramat człowieka, który traci panowanie nad światem i nie umie już rozeznać się w rzeczywistych sensach własnych działań".

Kolejnym krokiem może być już tylko ostateczne zniesienie wszystkich granic. Przemiana ludzi w rzeczy. Ale to już nie jest tematem Granicy. To temat ostatniego wielkiego dzieła Nałkowskiej, Medalionów.j

V

GRANICA

W KONTEKŚCIE NOWEJ MATURY

(lektura obowiązująca na poziomie podstawowym oraz rozszerzonym)

I. PISANIE WŁASNEGO TEKSTU

Propozycje tematów prac maturalnych

(egzamin zewnętrzny)

POZIOM PODSTAWOWY

Przeanalizuj zamieszczony fragment Granicy (zob. s. 129) i -uwzględniając jego odniesienie do całości utworu Zofii Nałkowskiej - uzasadnij metaforyczny charakter tytułu powieści.

9 Założenia wstępne

Temat pracy sugeruje rozłożenie jej na trzy etapy: analizę zamieszczonego fragmentu Granicy; usytuowanie (odczytanie, zrozumienie) tego fragmentu w kontekście całej powieści oraz wyjaśnienie, na jakich poziomach znaczeniowych rozumieć możemy słowo „granica"; w jakim sensie używa go Zofia Nałkowska w swej powieści - należy podać i omówić kilka istotnych wykładni.

Wydaje się, że najkorzystniej byłoby rozpocząć od etapu drugiego. Lektura fragmentu uzmysławia nam, ze zbliżamy się do finału powieści. Możemy zatem spojrzeć na historię Zenona z wyraźnie zarysowanej perspektywy jego „kariery", prześledzić ewolucję życia osobistego i zawodowego, wykazać, w jaki sposób, na drodze kolejnych kompromisów, z ambitnego idealisty przeistoczył się w myślącego relatywistycznie konformistę. Mamy także możliwość dokonania moralnej oceny jego postawy w miłosnym trójkącie, w jaki uwikłał swe życie. Z tak zarysowanej perspektywy widać jasno, że w przytoczonym fragmencie Granicy zbiegają się niejako i kumulują wszystkie niemal dotychczasowe wątki powieściowe, a narastające napięcie zapowiada dramatyczne zakończenie, które zresztą od początku znamy.

Kolejnym etapem winna być krótka wprowadzająca dygresja: co dosłownie oznacza wyraz „granica". Wskazanie potocznych konotacji jego użycia pozwoli nam w dalszej części zadania odnaleźć jego właściwe tropy metaforyczne. Zwróćmy uwagę na obecne we fragmencie tekstu zdania, w których słowo to jest użyte. Należałoby zatem zastanowić się, co ma na myśli Elżbieta, kiedy mówi, że po przekroczeniu jakiejś granicy człowiek „przestaje być sobą".

Po dokonaniu tych wstępnych, wprowadzających ustaleń, możemy zająć się analizą samego fragmentu powieści.

0 Analiza i interpretacja tekstu

Analiza tekstu powinna być ukierunkowana na odszukanie takich zwrotów i wyrażeń, które pośrednio bądź bezpośrednio umieścić będziemy mogli w polu znaczeniowym rzeczownika „granica". Trudność jednak polega na tym, co sygnalizuje zresztą sam temat pracy - meta-foryczność, że analizę połączyć musimy od razu z interpretacją. Wskazując cytat, powinniśmy odnaleźć w fabule powieści określoną treść (kontekst), do której ów cytat się odnosi, aby na tej podstawie ustalić jego metaforyczne przesłanie.

Uważna lektura uzmysłowi nam, że słowo „granica" funkcjonuje w analizowanym fragmencie jako swoisty podtekst bardzo wielu wypowiedzeń. I tak na przykład widzimy, że sekwencja: „Rzecz była w tym, że to nie mogło być prawdą. Rzecz była w tym, żeby w to nie wierzyć, żeby na to nie przystać", relacjonująca w mowie pozornie zależnej poglądy Zenona, zawiera oczywistą sprzeczność. Dostrzegamy tu irytującą wręcz niewspólmiemość pomiędzy oczywistą prawdą o masakrze robotników a jej oficjalnie ustaloną wersją, która tejże prawdzie odebrać chce wartość niepodważalności. Podobnie rzecz się ma w kolejnym fragmencie, w którym Zenon ujawnia Elżbiecie okoliczności zamordowania Goląbskiego. Tak samo, gdy dalej stwierdza, że

Zofia Nałkowska, Granica

149