(1195)

wtedy stan pobudzenia części sympatycznej układu autonomicznego, czyli ergotropii. Pojawia się on już przed wysiłkiem, ponieważ jest związany z mobilizacją organizmu do pracy, walki lub ucieczki. Towarzyszy mu wiele dobrze znanych objawów sympatykotonii, a przebiega ze zużyciem ogromnych ilości energii. Natomiast wypoczynek po wysiłku przebiega w warunkach trofotropii cechującej się przeważającym wpływem układu parasympatycznego. Następuje wtedy usunięcie nagromadzonych metabolitów przemian energetycznych i odbudowa zużytych zapasów substratów energetycznych. Reakcja na bodziec zależy więc od tego, czy istnieje stan ergotropii czy trofotropii, np. zimny zabieg wodoleczniczy w stanie ergotropii powoduje rozluźnienie mięśni, działa uspokajająco i sprzyja zasypianiu, a w stanie trofotropii zwiększa napięcie mięśni, usuwa zmęczenie, orzeźwia. Wyjściowy stan czynnościowy narządów, będący wyrazem aktualnej, chwilowej, a więc przejściowej, sytuacji fizycznej i psychicznej organizmu, nazywa się niekiedy chwilową gotowością organizmu do reagowania na bodźce.

Najprostszym testem stanu czynnościowego układu wegetatywnego jest zbadanie dermografizmu i tętna.

Aktualna zdolność reagowania na bodźce

Aktualna zdolność organizmu do reagowania na bodźce zależy od szeregu czynników, m.in. od wieku — np. starcy i dzieci silniej reagują na bodźce termiczne. Wiadomo, że układ termoregulacji niemowlęcia jest niedoskonały i dojrzewa czynnościowo dopiero pomiędzy pierwszym i drugim rokiem życia. Małe dziecko posiada poza tym cienką warstwę tłuszczu, silnie uwodnioną, cienką skórę i niezbyt korzystny stosunek objętości części rdzennej ciała do powierzchni. Organizm starszego dziecka reaguje bardzo szybko na bodźce, przy czym reakcje te mogą być nieproporcjonalnie duże. Dlatego też u dzieci nie należy stosować silnych bodźców cieplnych, tzn. gorących i zimnych. Należy też brać pod uwagę zwiększoną labilność układu autonomicznego u młodzieży.

U osób po 60. roku życia nadal działają fizjologiczne reakcje wyrównawcze, przystosowawcze i obronne, ale jednak wszystkie one, zarówno ergo-tropowe. jak i trofotropowe, są spowolnione. Dlatego m.in. należy posługiwać się słabszymi bodźcami, a w przypadkach koniecznych zamiast zwiększać ich siłę, należy wydłużyć czas zabiegu. Wraz z wiekiem zmniejsza się bowiem pobudliwość nerwów i naczyń, a także elastyczność skóry, tkanki łącznej, ścięgien. Ze względu na spowolnienie w tym wieku przechodzenia stanu ergotropowego w trofotropowy konieczne jest wydłużenie czasu wypoczynku po zabiegu.

Różnice w oddziaływaniu na bodźce fizykalne zależą również od płci. Kobiety zazwyczej są niższe, mają mniejszą masę ciała i więcej tkanki tłuszczowej. Na ogół temperatura skóry części akralnych jest niższa u młodszych kobiet niż u mężczyzn, a ich naczynia krwionośne reagują szybciej. Kobiety przed i w czasie miesiączki silniej reagują na bodźce termiczne. Przed miesiączką istnieje mniejsza wrażliwość na zimno i obserwuje się szybszy powrót do normy obniżonej temperatury. Natomiast po miesiączce wrażliwość na

8