č 4 2 4

102/ OBECNE PR1NCIPY

ku, ale prolinaji se, splyvaji a każda z nich obsahuje jednotlivce każdeho stan. Było by możne pfipomenout i cely ten uhrn usili, ktere vyżacluje ućeni se materskemu jazyku, a dospel tak k zaveru o nemożnosti vśeobecne zme-ny. A dało by se pak pfipomenout, że takovato reflexe do praxe konkretni-ho jazyka nevstupuje, że mluvći si do velke miry zakonu jazyka nejsou vedomi. A kdyż si je neuvedomuji, jak je mohou menit? A i kdyby si jich vedomi byli, było by tfeba si pfipomenout, że jazykove fakty żadnou kriti-ku nevyvolavaji v tom smyslu, że każdy naród je obecne s jazykem, ktereho se mu dostało, spokojen.

Tyto obłędy jsou duleżite, nejsou vśak zavażne vecne; spisę zduraznime nasledujici ohledy, jeż jsou podstatnejśi, bezprostfednejśi a na nichż vśech-ny ostatni zaviseji:

(1)    - Arbitramipovaha znaku. V pfedchozim jsme museli pfipustit teore-lickou możnost zmeny; v dalśich uvahach nahliżime, że ve skutećnosti tato arbilrarnost znaku sama chrani jazyk pfed każdym pokusem usiłujtcim o jcho zmenu. I kdyby si lide byli jazyka vice vedomi, coż nejsou, neumeli by o nem diskutovat. Abychom lotiż mohli o nejake veci diskutovat, jc tfe-ba, aby se opirala o urćitou rozumnou normu.¹' Lzc napfiklad debatovat o tom, zda monogamni forma manżelstvi je rozumnejśi neż polygamni, a uvadet duvody pro jednu i druhou. Je możne i diskutovat o urćitem sym-bolickem systemu, protoże symbol ma racionalni vztah k oznaćovane veci (viz str. 98—9); ale u jazyka, systemu arbitrarnich znaku, lento zakład chy-

7| bi a s nim mizi i jakakoliv pevna puda pro // diskusi. Neni żądny duvod, proć davat pfednost slovu soeur pfed sister (francouzsky a anglicky „ses-tra“), slovu Ochs pfed 6oei//'(nemecky a francouzsky ,,vuł“) atd.

(2)    — Mnożsivi znaku nutnych k vytvoreni libovolneho jazyka. Dosah telo skutećnosti je znaćny. System pisma słożeneho z dvaceti aż ćtyficeti pismen łze v nejhorśim pfipade nahradit jinyrn. Toteż by platilo i o jazyku, kdyby obsahovał omezene mnożslvi prvku; jazykove znaky jsou vśak nespoćetne.

(3)    — Priliś komplexni povalia systemu. Jazyk tvofi system. Neni-li, jak uvidime, po leto strance zceła arbitrami a vladne v nem relativni rozum-nosl, pak se tu ale projevuje i neschopnost lidi ho menit. Tento system je totiż kompłexnim mechanismem a nelze ho pochopit jinak neż reflexi; pra-ve ti, ktefi ho użivaji denne, projevuji jeho hlubokou neznalost. Takovou zmenu si łze pfedstavit jen v dusledku zasahu specialistu, gramatiku, logiku ¹

atd._v avśak zkuśenost nam ukazuje, że podobne vmeśovani nemelo żądny uspech.

(4) — Odolnost kołekltmi setrvaćnos(i vući jakekoUv jazy ko ve inovaci. Jazyk je v każdem okamżiku — a tento ohled je nadfazen vśem ostatnim — zależilosli vśech. Je ve spolećnosti rozśifen a sloużi ji, je ćimsi, co każdy je-dinec użiva cely den.^l4K V tomto ohledu ho nelze nijak s ostatnimi instituce-mi srovnavat. Pfedpisy urćiteho zakoniku, nabożenske obrady, namofni signalizace atd. vżdy zamestnavaji jen urćite mnożstvi jednot!ivcu najed-nou a behem vymezene doby; naproti tomu jazyka se v każdem okamżiku ućaslni każdy, a proto take je pod neustalym vlivem vsech. Tento hlavni fakt k prokazani nemożnosli nejake revoluce postaci. Ze vśech spolećen-skych instituci nabizi jazyk nejmenśi możnost vyużiti iniciativy. //Se żivo- |I08| tern spolećnosti tvofi jediny celek, a tento żivot, sam o sobe prirozene inertni, se projevuje predevśim jako konzervaćni faktor.

Avśak prohlasit, że jazyk je produkt spolećenskych sil, nestaći k tomu, aby se jasne ukazało, że je nesvobodny. Musime si pfipomenout, że je vżdy dedictvim predchoziłio obdobi, a musime i dodat, że tyto spolećenske siły pusobi v zavisłosli na ćase. Ma-Ii jazyk stalou povahu, neni to jen proto, że je vazan vahou spolećenstvi, ale i proto, że je umisten v ćase. Tyto dva fakty jsou neodlućilelne. Solidarnost s minulosti mafi v każdem okamżiku svo-bodu vołby. Rikame eiovek a pes, protoże se ćIovek a pes fikało uż pfed nami.^NV To v uhrnu jevu nebrani tomu, aby mezi temito dvema protikladny-mi faktory nebyla vazba: mezi arbitrami konvenci, v jejimż dusledku je vol-ba svobodna, a ćasem, diky jemuż je tato volba ustałena. Prave proto, że znak je arbitrami, nezna jiny zakon neż zakon tradice, a prave proto, że se zakłada na tradici, muże byt arbitrami.¹⁵"

§ 2. PROMENLIVOST^,M

Cas, ktery zajiśfuje kontinuitu jazyka, ma jeśte jiny ućinek, zdanlive pro-likładny prvnimu: rychlejśi ći pomalejśi zmenu jazykovych znaku. Vjistem smyslu łze hovofit o nepromenlivosti i promenlivosti znaku zaroveń.^1,,5;!

V konećnem pohledu jsou oba fakty vzajemne zavisle: //znak je vystave- jiQ9j ny pak promene, protoże trva dał. V każde promene vśak dominuje pfetrva-

^J Ed. Mylili bychom se, kdybychom F. de Saussurovi vyćitali, że je nelogicky ći paradoxni, protoże pripisuje jazyku dvć protikladne kvality. Postavcnim dvou napadnych terminu proti sobć chtćl jen jasnć naznaćit to, że jazyk se mćni, anii ho sami jeho użivatele mohou zmćnit. Lze to rici i tak, że je nedotknutclny, ale nikoliv nemćnny.

1

Pozn. prekl. Dc Saussurc v prcdnaśkuch primo mluvil o tom, ic jazyk se pro masu mluvćich sial prcdmćtcm diskuse nemuże ani tehdy, kdyby była „uvćdomćlcjśi“ (ij. vfcdoma si jeho po-vahy). pravć kvuli neexistcnci normy v arbitrarnim syslćmu (Engler 1208 C).