skanuj0112

szkolnictwo dzając ich w więzieniach, obozach zagłady, mordując bądź wywożąc do Niemiec. W 1940-41 na terenach włączonych do sow. republik: ukr., białorus. i litew., dzieci i młodzież musiały uczęszczać do szkół organizowanych przez tamtejszą administrację. Także na tych terenach więziono i zamordowano część nauczycieli. Naród poi. od pierwszych dni okupacji podjął walkę z najeźdźcą, organizując różne formy oporu, w tym także tajne nauczanie na wszystkich szczeblach kształcenia. Na poziomie elementarnym objęto nim 1942 ok. 1,5 min dzieci, zaś w ostatnim roku okupacji korzystało z tajnych kursów szkół średnich przeszło 50 tys. młodzieży. Także uniw. kształciły w podziemiu studentów na niektórych swoich wydziałach. W wyniku wojny i okupacji oświatę poi. dotknęła strata ok. 30% nauczycieli oraz zniszczenie ponad 60% majątku trwałego i 90% wyposażenia całego szkolnictwa.

Lata powojenne to okres prób ujednolicenia poi. systemu szkolnego. Już 1945 uruchomiono działalność 30 szkół wyższych, w tym 8 uniw., kształcących 56 tys. studentów. W roku szkolnym 1948/1949 utworzono 11--letnią szkołę ogólnokształcącą stopnia podstawowego i licealnego. Zmodernizowano kształcenie zaw. oraz kształcenie nauczycieli. W 1951 powołano PAN, liczba szkół wyższych zaś wzrosła do 83. Rozwój oświaty umożliwił awans społ. wielu osobom. Mimo pewnych pozytywnych stron przemian szkolnictwo w Polsce cechował fenomen sowiety-zacji, mierzonej zakresem i głębią ekspansji systemu totalitarnego. Jej celem miało być zbudowanie społeczeństwa socjalist., wyposażonego w tzw. nauk. światopogląd. Na mocy ustawy sejmowej z 15 VII 1961 wprowadzono 8-Ietni obowiązek nauczania w szkole podstawowej i konieczność nauczania zawodu młodzieży do lat 16. Kształcenie nauczycieli odbywało się w liceach pedag. oraz na studiach nauczycielskich. W 1960-70 liczba studentów wzrosła prawie dwukrotnie od czasu II wojny świat., bo do 330 tysięcy. Niemniej jednak badania przeprowadzone na przeł. lat 60. i 70. demaskowały mit o osiągnięciach socjalist. państwa w zakresie podnoszenia poziomu wykształcenia, gdyż ok. 10% dzieci z każdego rocznika demograficznego nie kończyło szkoły podstawowej (w tym na wsi ok. 20%, a w rejonach peryferyjnych nawet do 40%). Aż 80% uczniów szkół podstawowych opanowało zaledwie 46% pojęć, obowiązujących ich w świetle centr, programu nauczania. W 1972 zaledwie 3% obywateli dysponowało wyższym wykształceniem.

m

Powołany w I 1971 przez Min. Ołwlljj* i Szkolnictwa Wyższego Kom. EkspMlłjjj pod kierownictwem prof. J. Szczepaimkligjjs do oprać. Raportu o stanie oświaty w |tffi przygotował propozycje reformy. Rząd lip nak nie czekał na debatę i uchwałę sijiiitn(| w tym zakresie, przeprowadzając 197il*jf pozaprawną restrukturyzację poi. szkullłlfi twa. Pod pozorem zwiększenia szans tslHli cyjnych dla części młodzieży ze środoWljl wiejskich i robom, zapoczątkowano refitfllij ustrojową oświaty przez wprowadzenie <y| temu dziesięcioklasowej szkoły śicilfllf), z którego 1974 wycofał się ZSRR. W Jej Ili stępstwie zlikwidowano małe szkoły wlejukii (ponad 7 tys. izb lekcyjnych), organizując lig wóz dzieci do odległych gminnych Mgkiij zbiorczych. Proces wdrażania dziesięclnlilij był powiązany z systemem wych., zgodnym z założeniami prof. H. Muszyńskiego; ukfy; tym celem tego systemu była indoktrynacji polit., utrwalanie w świadomości dzieci I min dzieży nowego podziału adm. kraju nlljl oderwanie ich od trąd. ośrodków kultury lit; kalnej, czyli domu rodzinnego i parafii. Odnowa oświaty poi. rozpoczęła się 1980..1#-sienią tego roku zał. sekcję nauczycieli^ NSZZ „Solidarność”, Pol. Tow. Pedag. nr#ji Kom. Ochrony Praw Dziecka. Pluralistyczni) dyskusji oświat, służyły także organizmy I ne przez prof. B. Suchodolskiego 1981 SU w Jabłonnie interdyscyplinarne konferencji Kom. „Polska 2000”. Pomimo stanu wnj_; kontynuowano „posierpniowe” inicjatywy oświat, w Komisji Edukacyjnej Tow. Wledyy Powsz. oraz wielu obywatelskich stów. I lip chach. W 1987 zał. -► Społeczne Towary,y; stwo Oświatowe, skupiające zwolenników nowych, alternatywnych szkół niepubl., przi rywając tym samym edukacyjny monopol państwa.

Efektem przełomu 1989 stały się znacząc# zmiany w zakresie: zarządzania instytucjami oświaty publ., ich decentralizacji, demonopolizacji szkolnictwa i jego -* uspołecznieni# (-> rady szkół), powoływania dyrektorów placówek i kuratorów na zasadzie konkurw, przejmowania przedszkoli i szkół przez u-morządy terenowe, wzrostu autonomii (I-nans., organiz. i programowej szkół, dopuszczenia możliwości wypełniania obowiązku szkolnego poza szkołą, zmian w programach nauczania oraz adaptacji szkolnictwa do potrzeb demokr., wolnorynkowego społeczeń-stwa i międzynar. wspólnoty, w tym szczególnie do potrzeb rynku pracy w krajach Unii Europejskiej. Jeszcze w latach 80. ok. 65'ki młodzieży kończyło edukację na poziomi#

nt

MMilniczych szkól zaw., nie wykazując za-iiiii'11'nowania podnoszeniem swoich kwalifl-M |i. Zmiana systemu gosp. po 1989 spowo-•tiiw.il.i gwałtowny spadek zapotrzebowania u i absolwentów tego typu szkól, które stały są i;eneratorami młodych bezrobotnych. iv pi% odnotowano już wyraźny spadek III,by młodzieży w tego typu szkołach do i .y %. W 1990-96 wzrósł natomiast odsetek * iu.il> uczących się w szkołach średnich matu-uhtyrh z 40,8% do 52,9%. Wskaźnik powsz. lu/i.ilcenia na poziomie szkoły podstawowej Ufuicmatycznie przekracza 97% wśród osób iv ivirku obowiązku szkolnego. Nadal jednak i..|% absolwentów szkół podstawowych nie l imlynuuje swojej edukacji w szkołach wyż-stopnia, zaś 2% w ogóle nie kończy u lmly podstawowej w wieku 17 lat. Przyjęta ™ l v 1997 przez sejm Konstytucja Rzeczypos-liulilej Polskiej wydłużyła obowiązek nauki >|n 18 roku życia. Zadaniem zaś władz publ. iirii zapewnienie obywatelom powsz. i rów-dostępu do wykształcenia. Niestety, finansowanie oświaty w Polsce ciągle utrzymu-ji- się na poziomie niższym niż tzw. próg iiiilcrci oświatowej, za który uznaje się 4% ilmiiodu nar. brutto. Szczególnie pod koniec lal 711. próg ten został radykalnie obniżony do M %. W 2. poł. lat 90. nakłady na oświatę willug wskaźnika PKB utrzymują się na polarnie 3,5%, obniżając zakres oferty eduka-. y|ncj, podtrzymując regres w zatrudnieniu wysoko wykwalifikowanych kadr pedag. i w infrastrukturze szkolnej, a także generale jej zadłużenie. 1999 rozpoczęła się re-iiimia systemowa szkolnictwa poi., zmienia-l |i .i ustrój szkolny. Projekt nowelizacji Karty nauczyciela przewiduje wprowadzenie bar-il/.icj motywujących i gratyfikujących regula->11 dla nauczycieli, co zapewne wymusi w zrost nakładów na szkolnictwo (-> reformy .mwiaty, -> nauczyciel, -> szczeble awansu awodowego).

W Polsce w 2. poł. lat 90. istnieje przeszło 180 ii/.luil wyższych (wraz z uczelniami nie-li.iiistw.). Liczba osób pobierających naukę w uczelniach publ. i niepubl. osiągnęła 1989-•),’ ponad trzykrotny wzrost z 390,4 tys. do 1260 tys. Odsetek studiujących w wieku l'l 24 lat, wynoszący w roku akademickim I'196/97 23,9%, zbliża się do standardów obowiązujących w tym zakresie w Unii Eur., gilzie wynosi 28-34%. Z każdym rokiem przybywa kilkanaście nowych niepubl. szkół wyższych, prowadzących 3-letnie studia licencjackie. Do 1998 już ok. 20 niepaństw. uczelni uzyskało prawo prowadzenia studiów magisterskich. 1998 uruchomiono pier

szkoła

wsze państw, wyższe szkoły zawodowe. Nowym rozwiązaniem na tym szczeblu kształcenia było utworzenie na pocz. lat 90. kolegiów nauczycielskich, których łącznie jest już 85, z czego 52 stanowią kolegia językowe. Nadają one uprawnienia do nauczania określonego przedmiotu lub grupy przedmiotów, kończąc się tzw. licencjatem. W 1990-91 zmienił się system finansowania badań nauk. w Polsce. Wraz z utworzeniem -» Kom. Badań Nauk. uczelnie wyższe, jak i sami naukowcy, muszą ubiegać się na drodze konkursu projektów o środki na badania własne (grantyj, projekty celowe (np. organizowanie konferencji), publikacje nauk. lub projekty zamawiane. Inną drogą finansowania nauki jest przyznawanie ze środków KBN dotacji na działalność statutową jednostek akademickich, w obrębie których są prowadzone badania. Obecnie trwają prace nad nową ustawą

0    szkolnictwie wyższym, która — obejmując wszystkie sfery edukacji akad. — miałaby być odpowiedzią na wyzwania XXI w.

szkoła, typ instytucji społ. i zarazem podstawowa jednostka organiz. systemu oświat., której zadaniem jest kształcenie oraz wychowanie dzieci i młodzieży; budynek będący siedzibą placówki spełniającej cele edukacyjne; wspólnota nauczycieli i uczniów, stanowiąca swoistego rodzaju formę przekazu kulturowego, realizowanego za pośrednictwem wyspecjalizowanych czynności nauczania

1    uczenia się.

Sz. eur. wywodzą swoją tradycję ze staroż. Grecji (gr. schole 'miejsce spokoju, wolności, tajemniczego uroku’), gdzie powstał obyczaj posyłania chłopców pod opieką niewolnika (paidagogos) na naukę do gramatysty i lutnisty, w celu nabycia ogólnego wykształcenia umysłowego. W języku poi. nazwa sz., od lac. schola [‘spokojny czas poświęcony naukom’], pojawiła się najprawdopodobniej na przel. XI i XII w. (-> szkolnictwo w Polsce). Powszechnie wyróżnia się 3 funkcje sz.: rekonstrukcyjną, adaptacyjną i emancypacyjną. Funkcja rekonstrukcyjna polega na odtwarzaniu kultury uniwersalnej i nar., przekazywaniu uczniom ciągłości procesu hist. i odtwarzaniu struktury społ.; funkcja adaptacyjna polega na przystosowywaniu uczniów do zastanych struktur żyda społ.-polit., wprowadzaniu ich w istniejące i projektowane role społ. i zaw. oraz na takim przedstawianiu obrazu świata, aby uznali oni istniejący ład społ. za właściwy i słuszny; funkcja emancypacyjna polega na przygotowywaniu uczniów do nieprzerwanej aktywności samokształcę-