skanuj0009 (356)

18 Cele edukacji

Cele heterogenne stanowią punkt wyjścia do przekształcania ich w cele podmiotowe, które wiążą się bezpośrednio z wartościami będącymi odpowiedziami na zaspokojenie potrzeb edukacyjnych uczniów, z tym co uczniowie uznają za wartości, z cenionymi przez nich ideami, postawami czy wzorcami, pożądanymi stanami, postawami, „możliwymi bądź prawdopodobnymi do osiągnięcia lub innymi aspiracjami wyrażonymi w języku uczniów, wywołującymi i podtrzymującymi ich aktywność emocjonalną, intelektualną i (lub) psychomotoryczną"¹¹. Uzewnętrznia się je bowiem w sytuacji wartościotwórczej, z pełnym zaangażowaniem samych uczniów. Toteż cele te są „uczniowskimi", a więc upodmiotowiają ich.

R. Arends nazywa tego typu cele uczniowskimi; mają one znaczące miejsce w tzw. planowaniu alternatywnym, tzn. niekoniecznie z góry przewidzianym w toku edukacyjnym.

Uczeń dochodzi do tych celów dwoma drogami:

—    z własnej inicjatywy (uzewnętrzniając w ten sposób potrzeby poznawcze, emocjonalne w formie celów),

—    oferowania ze strony nauczyciela.

Ze strony nauczyciela muszą być spełnione niezbędne warunki do tego, aby uczeń miał stworzoną szansę dochodzenia do podmiotowych celów: przede wszystkim sam musi chcieć, aby tak było, a także musi stworzyć klimat zapewniający uczniom uzewnętrznienie ich potrzeb.

Te podmiotowe cele nie biorą się z niczego. Tkwią one w treściach kształcenia realizowanych na dobrze dobranym materiale nauczania.

Wł. Puślecki w swojej koncepcji kształcenia wyzwalającego stosuje cele spersonalizowane operacyjnie i do ich osiągnięcia proponuje trzy strategie: O, D, E.

Strategia O — polega na odpowiednim przekształceniu hete-rogennych celów w podmiotowe i oferowanie ich uczniom.

Strategia D — dwupodmiotowe ustalenia (nauczyciel i uczeń).

Puślecki Wi., Kształcenie wyzwalające..., op. cit., s. 95.

Strategia E — eksponowanie opisu sytuacji uwzględniającej egzystencjalne potrzeby uczniów.

Strategie uzewnętrzniania spersonalizowanych celów kształcenia wywierają bezpośredni wpływ na budowę i przebieg zajęć dydaktycznych, w których występują nowe ogniwa, takie jak: wizja zajęcia, oferowanie spersonalizowanych celów, pobudzanie jednostkowych doświadczeń uczniów w danej dziedzinie, „glosy własne" uczniów w tym zakresie, dialog edukacyjny, działania ukierunkowane celami kształcenia itp.

W związku z modyfikacjami celów, zmianie podlegają pod-.lawowe kategorie procesu edukacyjnego.

1.3. Cele operacyjne

Aby podnieść motywację i skuteczność nauczania proponuje się operacjonalizację celów, czyli ich uszczegółowienie. Operacjo-nalizacja celów kształcenia polega na ich przedstawianiu w postaci konkretnych rezultatów nauczania i uczenia się, a także na wskazaniu sposobów ich sprawdzania. Stąd operacyjne cele kształcenia wyrażone są opisem zachowań, jakie przejawiać mają uczniowie po ukończeniu nauki. Zachowania te mogą mieć charakter werbalny (słowny) lub behawioralny (czynnościowy). Cele operacyjne opisują więc to, co po skończonych zajęciach uczniowie powinni wiedzieć, umieć, jak się zachować w określonej sytuacji.

Celem wprowadzenia posłużymy się przykładem zaczerpniętym z książki „Konstruowanie systemu kształcenia"¹².

Przykład 1

Cel ogólny: poznać właściwości mas powietrza.

Cel operacyjny: na mapie półkuli północnej uczeń powinien umieć zaznaczyć regiony źródłowe co najmniej trzech mas powietrza i wskazać kierunek przesuwania się tych mas latem i zimą. Odpowiedź musi być zgodna z tekstem.

ⁿ Davies R. H., Alexander L. T„ Yelon S. L„ Konstrumamie systemu kształceniu, jak

doskonalić nauczanie?, Warszawa 1983, s. 53.