4 (49)

Barok Barok Europa koniec XVI
XVII/XVIII Polska 1580/1620
1680/1740 Przedstaw na przykładach tematy i gatunki literackie charakterystyczne dla baroku. Gatunki literackie Baroku: Sonet utwór liryczny składający się zawsze z 14 wersów, podzielonych na 4 zwrotki. Dwie pierwsze 4 wersowe mają charakter opisowy, dwie ostatnie 2 wersowe refleksyjny. Np. J. A. Morsztyn Epigramat krótki utwór liryczny, wierszowany o zwięzłej treści, najczęściej ma charakter satyryczny, lecz bywają też filozoficzno refleksyjne. Elegia utwór liryczny o smutnym, melancholijnym nastroju, najczęściej poświęcony jakiemuś bohaterowi znanej historycznej postaci. List np. Listy Sobieskiego do Marysieńki. Powieść główny gatunek prozy epickiej, którego najważniejszymi elementami są narracja i świat przedstawiony, np. �Don Kichot" M Cawantesa. A także pieśni, pamiętniki, tragedie, tragikomedia, komedia, wiersz liryczny, hymn, sielanki, epos. Tematy literatury barokowej: Miłość, różne sposoby jej ujęcia człowiek i jego miejsce w świecie, ojczyzna, troska o nią, krytyka współczesności, życie ziemiańskie, Bóg, śmierć, życie, Niesprawiedliwość, nietolerancja religijna, Różne nurty poezji barokowej charakterystyka i prezentacja na podstawie twórczości J. A. Morsztyna, D. Naborowskiego, W. Potockiego. Nurty polskiej literatury barokowej: -Nurt dworski ulegający wpływom zagranicznym, czerpiącym wzór obcych i przejmujący nowinki literackie oraz ideowe. Szczególnie jest on widoczny w wierszach J. A. Morsztyna, Naborowskiego. Nurt dworski to przewaga formy nad treścią. W obrębie tego nurtu tworzyli poeci wykształceni, znający reguły poetyki, władający językami obcymi. W obrębie tego nurtu działali często dyplomaci, traktując poezję jako zajęcie uboczne tak było w przypadku Morsztyna, dyplomatą był też Naborowski. Szczególne znaczenie dla nurtu dworskiego miały dwa poetyckie kierunki: a) marinizm nazwę swą zawdzięcza nazwisku włoskiego poety Giambattisty Mariniego, którego uważany był za prekursora tego typu. Był to kierunek poetyki, w którym duże znaczenie miała strona formalna. Wg. Marinistów utwór poetycki miał zaskakiwać niezwykłością formy i olśniewać czytelnika swym pięknem. Marinizm to poezja salonowa, dworska, błyskotliwa i intelektualna, choć treść często jest wręcz błaha, nierzadko frywolna. W Polsce mistrzem marinizmu był Jan Andrzej Morsztyn był on zdrajcą narodowym, był francuskim szpiegiem. Morsztyn jako polski marinista. Poezja marinistyczna była szczególnie popularna w kręgach dworskich do których niewątpliwie Morsztyn należał. Marinizm cechuje wyszukana forma, nadmiar metafor, skomplikowany styl. To wszystko odnajdujemy u Morsztyna np. �Do trupa", �Niestatek", �O sobie" b) Konceptyzm nazwa pochodzi od włoskiego słowa �concetto" Jego głównym założeniem było odkrycie szczególniejszego celu dzieła literackiego wiersz powinien zaskoczyć czytelnika, wprowadzić go w zachwyt za pomocą jakiegoś niezwykłego, zaskakującego konceptu (pomysłu). Konceptyzm podkreśla stronę estetyczną wiersza, jego piękno formalne, dobór słów, metafor czy antytez. Konceptyzm odegrał duże znaczenie w twórczości Naborowskiego i Morsztyna. Np. �Do trupa" koncept polega na zestawieniu sytuacji człowieka martwego z żyjącym, nieszczęśliwie zakochanym. - Nurt ziemiański, sarmacki związany z ideologią sarmacką, dworkową, skupiający się na poszanowaniu polskości tradycji, z jednej strony bronił się przed wszelkimi naleciałościami obcymi, z drugiej strony otwarty na nowe trendy w literaturze i poezji (świadczą o tym chociażby te wiersze Wacława Potockiego, które z powodzeniem można zaliczyć do najbardziej wyrafinowanego nurtu poezji dworskiej. sarmatyzm pozytywny) W. Potocki, J. Ch. Pasek sarmatyzm zdegenerowany. Czynnikiem kulturalnym polskiego baroku kształtującym w zasadzie cały nurt ziemiański jest sarmatyzm. Jest to typowo polska ideologia. Mianem sarmatyzmu nazywamy pogląd o szczególnym pochodzeniu szlachty polskiej. Zgodnie z XVI historykami stwierdzono, że polska szlachta wywodzi się od Sarmatów starożytnego plemienia, zamieszkującego przed wiekami ziemie polskie. Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech np. wrodzoną dumę, waleczność, odwagę, męstwo, patriotyzm, wierność, tolerancję. Ideologia sarmacka ewaluowała jednak w złym kierunku. To co stanowiło zalety z biegiem czasu wynaturzyło się i straciło wartość. Tak więc dzisiaj polski sarmatyzm utożsamiany jest raczej z negatywnymi cechami (przesadnym przekonaniu o swej wartości i wyższości nad innymi stanami, ksenofobią (lęk przed wszystkim co obce), nacjonalizmem (poczucie wyższości racji polskiej), nietolerancją religijną, awanturnictwem, skłonnością do pijatyk. Sarmatyzm to też niechęć do przesadnej nauki) - Nurt plebejski wskazujący na zwiększoną aktywność mieszczaństwa. Przeciwstawiający się dominacji kultury szlacheckiej. Barokowa realizacja motywu �vanitas vanitatum" Człowiek doby baroku spogląda z przerażeniem na zegar i obserwując niemal naocznie upływ czasu uświadamia sobie znikomość własnego istnienia. Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt żywot ludzki słynie stwierdza D. Naborowski. Do poezji powrócił biblijny motyw vanitas vanitatum. Wszystko okazuje się marnością, pokolenia przemijają bez śladu, nasza kołyska staje się grobem, ściga nas wszechwładna śmierć... Człowiek wobec czasu i przemijania (Daniel Naborowski Marność, Krótkość żywota). Pojęcie marności (łac. vanitas) przywoływane w poezji Naborowskiego wprowadza w krąg fascynacji przemijaniem, czasem, nicością i śmiercią. Człowiek baroku rozważał swoje miejsce w nietrwałym świecie, poszukiwał jakiejś postawy wobec rzeczywistości. Marność podlegających zniszczeniu dóbr ziemskich, a zarazem nieustanne zabieganie nie, niepojęty bieg czasu oraz wieczna niestałość bytu to motywy składające się na jeden z tematów literatury barokowej. Bliska mentalności ludzi baroku była księga Koheleta (wywodząca się ze Starego Testamentu), przepełniona silnym uczuciem dramatyzmu istnienia oraz dokonywanych wyborów życiowych. (Vanita vanitatum, et omnia vanitas Marność nad marnościami i wszystko marność to słowa pierwszego wersu księgi).Życie człowieka jako heroiczna walka z pokusami ziemskimi (Mikołaj Sęp Szarzyński: O nietrwałej miłości rzeczy świata tego, O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem). W poezji Szarzyńskiego została silnie uwydatniona słabość istoty ludzkiej, jej rozdarcie między pożądaniem dobra a skłonnością do grzechu. Jednocześnie widać nakaz przeciwstawienia się szczęściu upatrywanemu przez człowieka w wygodzie psychicznej. Prawdziwą zasługę widział Szarzyński w heroicznej walce z wrodzoną słabością, która to walka, chociaż nie daje ostatecznego ukojenia (przynosi je dopiero śmierć), to jednak uszlachetnia człowieka. Śmiertelność ludzkiego ciała i poczucie nieśmiertelności duszy, przemijanie życia i głód wieczności, istnienie człowieka w świecie podległym stałemu ruchowi, a jednocześnie próba zachowania w nim swej tożsamości to główne zagadnienia mające na celu określenie przez barokowych twórców kondycji człowieka we wszechświecie. Zjawisko sarmatyzmu w literaturze epoki Pasek, Potocki. J. Ch. Pasek w pamiętnikach zawarł �autoportret Sarmaty" wyznającego zasadę �szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie". Pasek oczywiście zdrowo sobie pochlebia, ale dzięki temu zdradza swe cechy negatywne: chełpliwość, zarozumiałość, pychę, chciwość, przekonanie o wyższości szlachty nad innymi stanami ( np. Pasek z pogardą traktuje mieszczan nowogrodzkich i gdańskich ), niechęć do obcych i innowierców ( Pasek wrogo mówi o niemieckich kalwinach), niechęć do tego co nowe, konserwatyzm (złośliwe uwagi Paska na temat nowej mody), lubowanie w przepychu, wystawności, przesadne dbanie o własny honor liczne pojedynki Paska, zamiłowanie w gospodarowaniu ziemi. Pamiętniki mają ogromną wartość literacką, dzieło jest bliskie gatunkowi współczesnej powieści, gdyż narracja prezentuje narratora jako bohatera literackiego, styl powieści jest barwny, niekiedy dosadny. Opisy batalistyczne cechuje plastyka, żywość. Pasek jest świetnym gawędziarzem, pisze językiem potocznym, relację swą wzbogaca licznymi anegdotami i przysłowiami. Pamiętniki są dokumentem mentalności siedemnastowiecznego szlachcica Sarmaty, tym autentyczniejszy, że Sarmata mówi o samym sobie. Ujawnia się, że jego wyprawy z Czarnieckim do Szwecji i Dani wypływały bardziej z chęci zdobycia łupów niż patriotycznego obowiązku. Podobnie prezentuje swą religijność, kiedy to służenie do mszy z rękami zbroczonymi krwią nieprzyjaciela poczytuje za największą zasługę przed Bogiem. Potocki jawi się jako Sarmata patriota. Był niezwykle wrażliwy na krzywdę ludzką i na wynaturzenia w życiu współczesnej szlachty, krytykuje więc zanik cnót rycerskich. Często zestawiał współczesnych sobie z dawnymi Sarmatami. Przeciwstawienie wspaniałych zalet przodków i wad współczesnej szlachty ma na celu otrzeźwienie tych drugich. W wierszu �Kto mocniejszy ten lepszy" oburza się na brak tolerancji religijnej i wypędzenie arian z kraju. �Pospolite ruszenie" Potocki krytykuje za lenistwo i prywatę szlachty (Sarmata nawet w obliczu bezpośredniego zagrożenia dla kraju nie zamierzają wstać z łóżek), �Zbytki Polskie" ubolewa nad wadami szlachty myślącej o bogactwach, wygodach, zabawach, klejnotach podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniędzy na wojsko. Jakie było pojecie piękna w XVI i XVII w. ? Subiektywizm piękna nie można go zdefiniować, gdyż zależy ono od gustów odbiorców. Dzięki takiemu stanowisku twórców można było wprowadzić na teren sztuki brzydotę jako pełnoprawny środek ekspresji. Cechy barokowego malarstwa: kontrast, iluzjonizm, alegoryczność, naturalizm. Tematyka sceny mistyczne, matryrologiczne (męczeństwo), portrety, pejzaże, rzeźba postacie mitologiczne, świętych oddawali ruch, napięcie, przemianę, dynamizm postaci, indywidualizm. Cechy architektury wielkość, monumentalizm budowli, obfitość zdobień, attyki, okucia, dekoracje wnętrz rzeźby, obrazy. Molier mistrz komedii. Omów rodzaje komizmu na dowolnym przykładzie komedii Moliera. Cechy komedii intrygi: żywa, wartka akcja, której motorem są intrygi postaci (w Świętoszku: działania Doryny, postęp Elmiry; w Skąpcu: zabiegi Kleanta, Elizy, Walerego, wreszcie nieustanne plany samego skąpca. Nagromadzenie sytuacji pomyłek, zaskoczeń, nieporozumień, konfliktów (w Świętoszku: przebiegłość Tartuffeła w scenie, kiedy syn ujawnia swe prawdziwe zamiary intruza związane z Elmirą; a Skąpcu spotkanie ojca lichwiarza z synem, który jako poręczenie zwrotu długu obiecuje rychłą śmierć ojca) Nagłe i niespodziewane zaskoczenie (w Świętoszku: właściwe sprawy rozstrzygające rozegrały się poza sceną, nic nie wiemy o policyjnym dochodzeniu związanym z przestępczą działalnością Tartuffeła, w najbardziej niebezpiecznym momencie zjawia się Komisarz i aresztuje go; w Skąpcu: podobnie wszystkie problemy rozwiązuje pojawienie się bogatego Anzelma, pary szczęśliwie się łączą, nawet skąpiec odzyskuje swoje pieniądze). Cechy komedii charakterów na przykładzie Świętoszka i Skąpca: wyeksponowanie pewnego typu bohatera pełny portret charakterologiczny postaci, skoncentrowanie się na jednej określonej właściwości bohatera, jednym rysie charakteru, który się eksponuje i analizuje (w Świętoszku: fałsz, obłuda, zakłamanie; w Skąpcu: skąpstwo, które przybiera znamiona choroby psychicznej); operowanie przejaskrawieniem, karykaturą, groteską komizm postaci, sytuacji, języka

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
38 49 atlas nieba
49 26 Czerwiec 1995 Kogo boją się Rosjanie
49?ez
Cuadernos de Psicología del Deporte N° 49 NacimientoDeporte elRivalinterior
io(49 54)
Rozdział 49
w obronie wiary 49 phtml
49 przyklad projektu elektryki

więcej podobnych podstron