1989 roku, to nie przekona"o. W Nature
ASTRONOMIA
Ciąg dalszy ze strony 10
z 27 lutego 1997 roku opisuje on zmien-
no� linii absorpcyjnych w widmie
Najstarsi szybownicy
Znikające Ęwiaty 51 Pegasi o okresie 4.23 dnia; efekt ten 
Naukowcy z Landessamlungen f�r Naturkunde
jak twierdzi  nie da si� wyjaĘni� wp"y-
z Karlsruhe w Niemczech i kanadyjskiego
Czy pierwsza planeta odkryta
wem planety. Przypuszcza on, Że po-
Royal Ontario Museum oraz University
wokó" gwiazdy podobnej do S"oł
ca
wierzchnia gwiazdy oscyluje podobnie
of Toronto wydobyli najstarszy z odkrytych
okaŻe si� miraŻem? jak rozhuĘtana woda w basenie. Na-
ukowcy, którzy na podstawie danych
obserwacyjnych og"osili odkrycie pla-
iedawne doniesienia o odkry- nety, dali si� wed"ug niego ponie� fali
ciach planet okrąŻających przedwczesnego entuzjazmu.
Ngwiazdy podobne do S"oł
ca Jeszcze przed opublikowaniem arty-
pobudzi"y naszą wyobraęni�. ArtyĘci ku"u Graya  unikając zw"oki wywo"a-
malują wymyĘlne  fantazyjne obrazy nej procesem recenzowania artyku"ów
nowych Ęwiatów, teoretycy spieszą z hi- naukowych  Mayor, Queloz, Marcy i
potezami wyjaĘniającymi dziwaczne Butler opublikowali w Internecie kąĘli-
w"aĘciwoĘci tych obiektów, a wszyscy wą polemik�. �owcy planet zarzucają
dotąd kompletny szkielet latającego gada.
napawają si� myĘlą, Że by� moŻe  nie Grayowi, Że to on poluje na fantomy.
MoŻna przypuszcza�, Że póęnopermski
da si� przecieŻ tego wykluczy�  na któ-  Nie wydaje mi si�, aby mia" napraw-
Coelurosauravus jaekeli porusza" si�
na "ukowato wygi�tych p"atach noĘnych
rejĘ z tych planet istnieje Życie. d� dobre widmo  mówi Marcy, po-
znajdujących si� po bokach jak
Po latach  fa"szywych alarmów i wo"ując si� na duŻy rozrzut opubliko-
u dzisiejszych latających jaszczurek
odwo"ywanych odkry� astronomowie wanych przez Graya danych.
 smoków latających czy niektórych
myĘleli, Że oto nareszcie mają w r�ku Marcy kwestionuje takŻe poprawnoĘ�
gekonów. B"ona lotna celurozaurawusa
nie by"a jednak podparta szkieletem niezbite dowody, iŻ nasz Uk"ad S"onecz- interpretacji Graya. Oscylacje powinny
koł
czyn, jak u wi�kszoĘci kopalnych
ny nie jest jedyny we WszechĘwiecie. mie� wp"yw na jasnoĘ� gwiazdy, tym-
(i wspó"czesnych  przyp. t"um.)
Obecnie znów mamy d�j vu, gdyŻ Da- czasem  51 Pegasi nie wykazuje zmian
czworonogów poruszających si�
vid F. Gray z University of Western jasnoĘci wi�kszych niŻ 1/5000 . Co wi�-
lotem Ęlizgowym, lecz jedynie usztywniona
kostnymi pr�cikami tkwiącymi w skórze. Ontario przedstawi" dowody, Że pier- cej, proponowany przez Graya rodzaj
wsza z tych nowo odkrytych planet, oscylacji nie zosta" jeszcze przez niko-
obiegająca gwiazd� 51 Pegasi, po pro- go zaobserwowany ani nawet postulo-
Ulotne leptokwarki?
stu nie istnieje. wany.  Takie oscylacje by"yby znacznie
Najnowszy subatomowy atak na Model
Standardowy przypuszczony zosta" Gray w swej pracy podkreĘla szcze- bardziej nieoczekiwane i niezwyk"e niŻ
za pomocą akceleratora DESY
gólną natur�  polowania na planety . nowa planeta  koł
czy Marcy.
w Hamburgu. Pracujący tam fizycy
Planety istniejące poza Uk"adem S"o- Niewątpliwie emocjonalnie wszyscy
przebadali ostatnio dane zebrane
necznym ogląda� moŻna jedynie na ob- są po stronie zwolenników planet. Cho�
z milionów zderzeł
pewnego rodzaju
razach z gatunku fantastyki naukowej, Gray kwestionuje odkrycie tylko jednej
leptonów, zwanych pozytonami, z protonami,
które zbudowane są z kwarków. Na ogó"
wszystkie odkrycia nowych planet  z planet pozas"onecznych, swym arty-
pozytony rozprasza"y si� na kwarkach,
a wedle ostatnich obliczeł
jest ich osiem ku"em wywo"a" wraŻenie, iŻ jest nauko-
ale w 12 przypadkach pozyton zawróci"
 oparte są bowiem na niezwykle subtel- wym harpagonem, porywającym od
i uciek", unosząc zaskakująco wiele energii.
nych dowodach poĘrednich. dawna oczekiwane odkrycie.  Szczerze
Ten nieoczekiwany  w ty" zwrot moŻe
by� tylko przypadkową fluktuacją 
Odkrywcy hipotetycznej planety, Mi- mówiąc, nie mog� zrozumie� gwa"tow-
mówią badacze  lecz moŻe teŻ wskazywa�,
chel Mayor i Didier Queloz z genewskie- nych ataków moich niektórych kolegów
Że pozyton i kwark na mgnienie oka
go Obserwatorium Astronomicznego, na prac� Davida Graya  mówi Artie
utworzy"y uciekający leptokwark, który
badając gwiazd� 51 Pegasi, zauwaŻyli, Hatzes z University of Texas, który obec-
natychmiast si� rozpad". Poszukiwania
silniejszych dowodów istnienia
Że jej widmo regularnie przesuwa si� le- nie wspó"pracuje z Grayem przy dalszej
leptokwarków trwają.
ciutko tam i z powrotem z okresem 4.23 analizie 51 Pegasi.
dnia. Wynik ten szybko potwierdzili Która strona ostatecznie zwyci�Ży,
W�Że w kosmosie
Geoffrey W. Marcy z San Francisco Sta- trudno jest przewidzie�. Nikt nie lekce-
Wielka zastyg"a b"yskawica, te University i R. Paul Butler z Univer- waŻy artyku"u Graya. Sallie Baliunas
zaobserwowana po raz pierwszy
sity of California w Berkeley, którzy od z Harvard-Smithsonian Center for
w 1992 roku, wije si� jak wąŻ
tego czasu przodują w odkrywaniu no- Astrophysics zauwaŻa, Że  obserwacje
w gwiazdozbiorze Strzelca. Do niedawna
wych planet. Graya są na ogó" bardzo dobre , cho�
naukowcy wiedzieli jedynie, Że ten dziwny
twór ma d"ugoĘ� oko"o 150 lat Ęwietlnych, Obie grupy badawcze zinterpretowa- dostrzega w jego analizie kilka s"abych
szerokoĘ� 2 3 lata Ęwietlne i dwa ogromne
"y przesuni�cia widma gwiazdy jako punktów. Nie podoba si� jej takŻe, iŻ nie
zgi�cia, z których wydobywa si� silne
wynik dzia"ania efektu Dopplera  wy- zaznaczy" na wykresach w swym arty-
promieniowanie radiowe. Obecnie
d"uŻania lub skracania si� d"ugoĘci fal kule marginesu b"�du ani czasu obser-
Gregory Benford z University of California
Ęwietlnych emitowanych przez gwiazd� wacji, co pomog"oby innym badaczom
w Irvine zaproponowa" wyjaĘnienie, wed"ug
którego ów wąŻ i podobne w"ókna
wskutek jej ruchu od lub do obser- w zweryfikowaniu jego wyników.
w pobliŻu Ęrodka Galaktyki są tworzone
watora. Doszli do wniosku, Że gwiazda Gordon Walker z University of Bri-
przez zjonizowane ob"oki molekularne,
51 Pegasi przesuwana jest tam i z po- tish Columbia, który napisa" komentarz
poruszające si� poprzez pole magnetyczne.
wrotem przez okrąŻającą ją ci�Żką pla- do doniesienia Graya w Nature, przy-
WąŻ si� wije, twierdzi Benford,
poniewaŻ otaczające pole magnetyczne
net� o masie równej co najmniej po"o- znaje, Że ma ono charakter wst�pny. Ze-
jest za s"abe, aby go utrzyma�.
wie masy Jowisza. brane obserwacje przypominają, zda-
Jednak Graya, który prowadzi obser- niem Walkera, Że gwiazdy to nie zega-
Ciąg dalszy na stronie 13 wacje 51 Pegasi z ma"ymi przerwami od ry  drgają, obracają si� i zmieniają
12 �WIAT NAUKI Lipiec 1997
HANS-DIETER SUES
Royal Ontario Museum
Ciąg dalszy ze strony 12
Poradnik lekarza
S"ynny podr�cznik dla lekarzy
Physicians Desk Reference podaje
b"�dne, a czasem fatalne w skutkach
wskazówki dotyczące pomocy
w przypadkach przedawkowania
leków  twierdzą lekarze i farmaceuci
dyŻurujący przy telefonie pogotowia
zatruciowego w San Francisco
(Poison Control Center). Grupa ta
przeprowadzi"a ankiet� wĘród
80 lekarzy, którzy zwracali si�
do pogotowia o pomoc, i stwierdzi"a,
Że w ciągu ubieg"ego roku po"owa
ankietowanych korzysta"a z tego
trzyipó"kilogramowego, liczącego
3 tys. stron tomu zawierającego
informacje producentów. Nast�pnie
w wydaniu podr�cznika z roku 1994
ci sami badacze uwaŻnie przestudiowali
dane dotyczące szeĘciu leków cz�sto
przyjmowanych w nadmiernych,
Ęmiertelnych dawkach. W kaŻdym
z tych przypadków podr�cznik PDR
zaleca" post�powanie niebezpieczne,
nieskuteczne lub po prostu przestarza"e.
Wydawca PDR, Medical Economics,
twierdzi, Że kilka usterek
zosta"o w nowym wydaniu
z roku 1997 poprawionych.
CIŃG DALSZY...
Bhopal  dziesi�� lat póęniej
Ostatnio w National Medical Journal
of India ukaza" si� artyku" omawiający
d"ugotrwa"e skutki wycieku gazu,
który nastąpi" w Bhopalu w Indiach
w 1984 roku. Na podstawie rozes"anych
kwestionariuszy i badał
klinicznych
przeprowadzonych w 1994 roku
autorzy stwierdzają, Że mieszkał
cy
miasta najbardziej naraŻeni przed 10 laty
na kontakt z gazem mają od tego czasu
najwi�cej ogólnych problemów zdrowotnych,
DOMNIEMANA PLANETA obiegająca gwiazd� 51 Pegasi
gorączek, powik"ał

przedstawiona tu w wizji artysty by� moŻe wcale nie istnieje. oko"oporodowych
i zaburzeł
oddychania.
U tych ludzi wystąpi"y
w sposób, który "atwo moŻe zmyli� nie- nej o posiadanie planety na krótkookre- równieŻ choroby
neurologiczne,
uwaŻnego badacza. sowej, 3.3-dniowej orbicie  b�dą w niej
psychiczne i okulistyczne.
Sam Gray nie wydaje si� zadowolo- szuka� zmiennoĘci podobnej do zmien-
W za"ączonym artykule
ny z ca"ej tej wrzawy.  Nie interesuj� si� noĘci postulowanej przez Graya w przy-
Mi�dzynarodowa
szczególnie planetami pozas"oneczny- padku 51 Pegasi. Komisja Medyczna
w Bhopalu, chcąc
mi  mówi, wyjaĘniając, dlaczego nie Pod koniec roku, gdy 51 Pegasi sta-
zapobiec takim tragediom
opublikowa" wczeĘniejszych obserwa- nie si� znów dost�pna do obserwacji,
w przysz"oĘci, nawo"uje
cji 51 Pegasi.  Nie chcia"bym powie- interpretacje Marcy ego i Graya moŻna
do uchwalenia
dzie�: �A kogo to obchodzi, ale dla b�dzie zweryfikowa�. Za kilka miesi�cy ogólnoĘwiatowej ustawy
o ochronie zdrowia
mnie nie by"o to szczególnie waŻne. dost�pne b�dą bardzo dok"adne pomia-
i bezpieczeł
stwie.
Dla astronoma bardziej nastawionego ry astrometryczne. Powinny one udzie-
Pot�pia Union Carbide
na badanie fizyki gwiazd niŻ mogących li� definitywnej odpowiedzi, czy rzeczy-
szczególnie za
je okrąŻa� szczątków  nowy mod oscy- wiĘcie trzy gwiazdy, wokó" których nieudost�pnianie
informacji o jakoĘciowym
lacji by"by znacznie ciekawszy od jakiejĘ Marcy i Butler postulują istnienie pla-
i iloĘciowym sk"adzie
tam planety  dodaje. net,  zataczają si� po niebie. Jak na ra-
gazu, który przedosta" si�
NiezaleŻnie od sposobu patrzenia na zie nikt jeszcze nie zakwestionowa" tych
wtedy do atmosfery,
spraw� wszyscy uczestnicy dyskusji wyników.
za b"�dy w przygotowaniu
akcji ratowniczej
chcą jakoĘ rozwik"a� sporne kwestie. Na Co b�dzie jednak, jeĘli i te planety
oraz zbyt ma"ą rekompensat� finansową
szcz�Ęcie ta kontrowersja naukowa nie znikną? Marcy nie traci pewnoĘci sie-
dla pokrzywdzonej ludnoĘci
powinna si� ciągną� w nieskoł
czonoĘ�. bie:  Gdyby coĘ takiego si� okaza"o, to
(patrz: �wiat Nauki, sierpieł
1995, s. 10 11).
W najbliŻszych tygodniach astronomo- wsiąd� w autobus 28 do Golden Gate
Kristin Leutwyler
wie na ca"ym Ęwiecie skupią si� na Tau Bridge i dam nura na samo dno.
Bootis, kolejnej gwieędzie podejrzewa- Corey S. Powell
�WIAT NAUKI Lipiec 1997 13
JOHN WHATMOUGH
WIDE WORLD PHOTOS