BEZPIECZEŃSTWO PRACY 11/2001
dr inż. KRZYSZTOF BASZCZYŃSKI
dr inż. RYSZARD KORYCKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Dobór sprzętu uniemożliwiającego
rozpoczęcie spadania z wysokoS
ci
udaje się wyeliminować przedstawione
ak wskazują dane statystyczne z
Praca wykonana w ramach Programu
kilku ostatnich lat praca na wyso- zagrożenia stosując sprzęt uniemożliwia-
Wieloletniego (b. SPR-1) pn.  Bezpieczeń-
koS
ci pozostaje ciągle x
ródłem wie- jący rozpoczęcie spadania. Przykładami
stwo i ochrona zdrowia człowieka w S
ro-
lu niebezpiecznych wypadków, które koń- takich stanowisk są: poziome lub nachy-
dowisku pracy dofinansowanego przez
lone pod niewielkim kątem powierzchnie
czą się poważnymi urazami, a nawet
Komitet Badań Naukowych
dachowe, platformy wież telekomunika-
S
miercią pracowników.
cyjnych, stropy wznoszonych budynków
W chwili obecnej w Polsce dla potrzeb
ochrony przed upadkiem z wysokoS
ci naj- itp. Zasadniczym celem stosowania tego
O odpowiednim doborze składników
częS
ciej są stosowane systemy przezna- rodzaju sprzętu jest uniemożliwienie wy- sprzętu uniemożliwiającego rozpoczęcie
stąpienia spadania przez utrzymanie jego
czone do powstrzymywania spadania. spadania decyduje wiele czynników zwią-
użytkownika w bezpiecznej odległoS
ci od
Przykładami sprzętu wchodzącego w zanych ze stanowiskiem pracy, a wS
ród
granicy strefy zagrożenia. Jest to więc
skład takich systemów są: amortyzatory nich:
system ochronny zasadniczo różny od
włókiennicze, urządzenia samohamowne,
" kształt powierzchni stanowiska pracy,
powszechnie stosowanych systemów po-
urządzenia samozaciskowe z giętkimi i
" obszar koniecznego przemieszcza-
sztywnymi prowadnicami oraz szelki bez- wstrzymywania spadania, eliminujący ich
nia się pracowników,
podstawowe wady.
pieczeństwa. Mimo nie kwestionowanych
" obecnoS
ć punktów kotwiczenia na
zalet takiego sprzętu, posiada on również konstrukcji noS
nej stanowiska pracy,
istotne wady. Do najważniejszych z nich
Konstrukcja systemów
" minimalna dopuszczalna odległoS
ć
należy dopuszczenie do rozpoczęcia spa- zbliżenia się do krawędzi stanowiska,
uniemożliwiających
dania, z czego wynika następnie koniecz-
" występowanie specyficznych czyn-
rozpoczęcie spadania
noS
ć powstrzymania spadania człowieka. ników (np. odprysków stopionego meta-
Powstrzymanie spadania, mimo stoso- lu, agresywnych substancji chemicznych)
System uniemożliwiający rozpoczęcie
wania nowoczesnych rozwiązań podze- oddziałujących w niekorzystny sposób na
spadania, aby mógł spełniać swoją pod-
społów łącząco-amortyzujących, takich sprzęt,
stawową funkcję czyli ograniczać poru-
jak np. amortyzatory włókiennicze, po-
szanie użytkownika i utrzymać go z dale- " w niektórych sytuacjach koniecznoS
ć
chłaniających energię kinetyczną spada- powstrzymywania spadania (np. podczas
ka od niebezpiecznego obszaru, powinien
jącego człowieka, może wiązać się z na- dojS
cia do stanowiska pracy), co jest rów-
składać się z:
rażeniem pracownika na działanie niebez- noznaczne ze spełnianiem tzw. funkcji
 punktu lub punktów kotwiczenia na
piecznych przeciążeń. Przeciążenia te w dodatkowej.
konstrukcji noS
nej stanowiska pracy,
postaci sił, przyspieszeń, nacisków itp. są Przykład stanowiska pracy na którym
 podzespołu łączącego (ewentualnie
szczególnie grox
ne dla organizmu czło- zastosowano system uniemożliwiający
podzespołu łącząco-amortyzującego),
wieka, gdy spadanie odbywa się w pozy- rozpoczęcie spadania przedstawiono na
 uprzęży bezpieczeństwa.
cji innej niż  pionowa nogami do dołu . rys. 1. Punktem kotwiczenia jest w tym
System uniemożliwiający rozpoczęcie
Dodatkowo, w sytuacji gdy rozpoczęcie przypadku zaczep belki 3, opartej o otwór
spadania powinien spełniać swoją funk-
spadania pracownika rozpoczyna się w drzwiowy budynku. Rolę podzespołu
cję nie tylko w razie normalnego poru-
miejscu oddalonym w poziomie od punk- łączącego pełni urządzenie samozacisko-
szania się użytkownika, ale również pod-
tu kotwiczenia, występuje zagrożenie ude- we z giętką prowadnicą 4. Mechanizm
czas jego przewracania np. na skutek po-
rzenia o elementy konstrukcyjne stanowi- urządzenia połączony jest z punktem ko-
tknięcia, poS
lizgnięcia itp. Istniejące wów-
ska pracy na skutek ruchu wahadłowego. twiczenia a giętka prowadnica z szelka-
czas obciążenia są stosunkowo niewielkie
Efekt tego uderzenia jest tym grox
niejszy mi bezpieczeństwa 5, w które ubrany jest
i spowodowane masą oraz bezwładnoS
cią
im dłuższy podzespół łącząco-amortyzu- użytkownik. Zastosowany mechanizm sa-
przewracającego się użytkownika. Wydłu-
jący stosuje użytkownik sprzętu oraz im mozaciskowy umożliwia ręczne zabloko-
żenia składników systemu spowodowane
bardziej oddalił się od punktu kotwicze- wanie przesuwania się prowadnicy. Ist-
istniejącymi obciążeniami nie mogą wów-
nia. niejące zestawienie wszystkich elemen-
czas doprowadzić do przekroczenia gra-
W praktyce prowadzenia prac na wy- tów umożliwia pracę wewnątrz pomiesz-
nicy bezpiecznej strefy i rozpoczęcia swo-
sokoS
ci występuje wiele stanowisk, gdzie czenia, ale nie pozwala na zbliżenie się
bodnego spadania z wysokoS
ci.
21
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 11/2001
uniemożliwia zbliżenie się do krawędzi
stanowiska pracy.
Analogiczna sytuacja ma miejsce w
przypadku schematu Y. Jedyną istotną róż-
nicą jest zastosowanie poziomej liny lub
szyny kotwiczącej 6, umożliwiającej ruch
użytkownika wzdłuż stanowiska pracy.
Rozwinięcie tej sytuacji pokazano na
schemacie Z, gdzie występuje dodatko-
wo wewnętrzna krawędx
stanowiska
stwarzająca zagrożenie spadania z wyso-
koS
ci. System uniemożliwiający rozpo-
częcie spadania opiera się na poziomej
linie lub szynie kotwiczącej 6 tworzącej
czworokąt. Obszar możliwego porusza-
nia się użytkownika wyposażonego w taki
system pokrywa znaczną częS
ć stanowi-
ska pracy na wysokoS
ci 1.
Na rys. 3 przedstawiono widok i sche-
mat stanowiska, na którym użytkownik
porusza się po pochyłych płaszczyznach
dachowych. Punkt kotwiczenia 3 usytu-
owano na S
rodku wspólnej krawędzi na-
chylonych płaszczyzn tak, że umożliwia
osiągnięcie maksymalnego obszaru bez-
piecznego poruszania się użytkownika 2.
Obszar ten ma kształt koła i jest rozcią-
gnięty na obie stykające się pochyłe po-
Rys. 2. Schematy stanowisk pracy na wysokoS
ci
wierzchnie.
wyposażonych w systemy uniemożliwiające roz-
poczęcie spadania: 1  stanowisko pracy, 2  ob-
szar dopuszczalnego poruszania się pracownika, 3
Składniki systemu
 punkt kotwiczenia, 4  podzespół łączący, 5 
Rys. 1. Przykład stosowania systemu uniemożli-
użytkownik wyposażony w uprząż, 6  podzespół
uniemożliwiającego
wiającego rozpoczęcia spadania na stanowisku pra-
kotwiczący (np. pozioma lina lub szyna kotwicząca)
cy: A  widok stanowiska pracy, B  schemat sta-
rozpoczęcie spadania
nowiska pracy: 1  stanowisko pracy, 2  obszar
dopuszczalnego przemieszczania się pracownika,
Jako składniki systemu uniemożliwia-
3  punkt kotwiczenia, 4  urządzenie samozaci-
skowe z giętką prowadnicą, 5  użytkownik z szel- jącego rozpoczęcie spadania mogą być
kami bezpieczeństwa
zastosowane poniżej scharakteryzowane
do krawędzi otworu okiennego czyli eli- rodzaje sprzętu ochronnego.
minuje ryzyko swobodnego spadania.
Przykładowe schematy wyjaS
niające
Punkty kotwiczenia systemów
zastosowanie systemów uniemożliwiają- uniemożliwiających
cych rozpoczęcie spadania pokazano na
rozpoczęcie spadania
rys. 2. Schematy X, Y i Z pokazują stano-
wiska widziane z góry. Schemat X przed- Jako punkty kotwiczenia dla podzespo-
stawia płaskie stanowisko pracy 1 o kwa- łu łączącego w systemach uniemożliwia-
Rys. 3. Przykład stosowania systemu uniemożli-
dratowym kształcie wyposażone w punkt jących rozpoczęcie spadania mogą być
wiającego rozpoczęcie spadania na pochyłym da-
kotwiczenia 3. Zastosowany podzespół wykorzystywane różne elementy stano- chu: A  widok stanowiska pracy, B  schemat sta-
nowiska pracy: 1  stanowisko pracy (pochyły
łączący 4 umożliwia ruch użytkownika wisk pracy. Przykładowo mogą być to sta-
dach), 2  obszar dopuszczalnego przemieszcza-
wyposażonego w uprząż bezpieczeństwa lowe kształtowniki, drewniane belki, ele-
nia się pracownika, 3  punkt kotwiczenia, 4  pod-
5 wokół punktu 3 tak, że obszar możli- menty konstrukcji betonowych itp. Pod- zespół łączący, 5  użytkownik z szelkami bezpie-
czeństwa
wego poruszania się 2 ma kształt koła i czas wyboru punktów kotwiczenia nale-
22
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 11/2001
ży wziąć pod uwagę trzy najważniejsze blokadę mechanizmu samozaciskowego, przedstawione wymagania oraz wyma-
czynniki: która uniemożliwia przesuwanie się pro- gania dla sprzętu przeznaczonego do po-
 wytrzymałoS
ć elementu kotwiczą- wadnicy. wstrzymywania spadania z wysokoS
ci.
cego, Konsekwencją takiej sytuacji jest koniecz-
 kształt punktu gwarantujący pewne noS
ć zastosowania:
Uprząż bezpieczeństwa
zamocowanie podzespołu łączącego,  składnika pochłaniającego energię
 umiejscowienie na stanowisku pra- Podstawowym rodzajem uprzęży, któ- kinetyczną spadającego człowieka np.
cy, które gwarantuje osiągnięcie wyma- ry może być stosowany w sprzęcie unie- amortyzatora włókienniczego zgodnego
ganego obszaru przemieszczania się pra- możliwiającym rozpoczęcie spadania z z normą PN-EN 355 [3] połączonego sze-
cownika. wysokoS
ci są szelki bezpieczeństwa speł- regowo z podzespołem łączącym lub
W razie braku na stanowisku pracy ele- niające wymagania normy PN-EN 361 urządzenia samozaciskowego zgodnego
mentów, które mogą być wykorzystane [4]. W zależnoS
ci od potrzeb konkretne- z wymaganiami normy PN-EN 353-
jako punkty kotwiczenia należy je zain- go stanowiska pracy mogą być stosowa- 2:1996 [1],
stalować. W chwili obecnej istnieje wie- ne szelki wyposażone w zaczep grzbieto-  pełnych szelek bezpieczeństwa,
le rozwiązań uniwersalnych punktów ko- wy, piersiowy lub pas biodrowy z dwo- zgodnych z wymaganiami normy PN-EN
twiczenia możliwych do zainstalowania ma symetrycznie rozmieszczonymi klam- 361 [4], które są jedynym rodzajem uprzę-
na stanowisku pracy na wysokoS
ci. Kon- rami zaczepowymi. ży przeznaczonym dla powstrzymywania
strukcje te są przedstawione w normie PN- Ze względu na niewielki poziom ob- spadania z wysokoS
ci. JeS
li chodzi o szelki
EN 795 [5] i muszą spełniać jej wymaga- ciążeń działających na użytkownika bezpieczeństwa  zabrania się wykorzy-
nia. Na szczególną uwagę, w przypadku sprzętu uniemożliwiającego rozpoczęcie stywanie klamer zaczepowych pasa bio-
systemów uniemożliwiających rozpoczę- spadania z wysokoS
ci, które występują drowego do powstrzymywania spadania
cie spadania z wysokoS
ci, zasługują po- podczas powstrzymywania przewracania z wysokoS
ci.
ziome liny i szyny kotwiczące. Rozwią- człowieka, możliwe jest również wyko-
zanie takie zapewnia większą swobodę rzystanie pasów biodrowych spełniają-
Podsumowanie i wnioski
poruszania się pracowników oraz osią- cych wymagania normy prPN-EN 358 [7]
gnięcie wymaganego kształtu obszaru oraz uprzęży biodrowych spełniających Przedstawiony w niniejszym artykule
przemieszczania się pracowników na sta- wymagania normy prPN-EN 813 [6]. sprzęt uniemożliwiający rozpoczęcie spa-
nowisku pracy. Poziome liny i szyny ko- dania stanowi zupełnie inny jakoS
ciowo
twiczące instalowane dla potrzeb syste- rodzaj sprzętu chroniącego pracownika na
Funkcja dodatkowa sprzętu
mów uniemożliwiających rozpoczęcie stanowisku pracy. Nie dopuszczając do
uniemożliwiającego
spadania muszą również spełniać wyma- rozpoczęcia spadania zapobiega się nara-
rozpoczęcie spadania
gania normy PN-EN 795 [5]. żaniu człowieka na działanie niebezpiecz-
nych obciążeń. Uniemożliwiając rozpo-
Zasadniczym przeznaczeniem sprzętu
częcie spadania powoduje, że najbardziej
Podzespół łączący
uniemożliwiającego rozpoczęcie spadania
niekorzystne obciążenia (przy powstrzy-
jest utrzymanie jego użytkownika w stre-
Podzespół ten, łącząc punkt kotwicze- mywaniu przewracania) są kilkakrotnie
fie, w której nie występuje zagrożenie
nia z uprzężą, w którą ubrany jest czło- mniejsze, niż przy powstrzymywaniu
upadkiem z wysokoS
ci. I to jest funkcja
wiek, decyduje o wielkoS
ci obszaru po- spadania z wysokoS
ci. Tak więc, siła po-
podstawowa tego sprzętu. Na niektórych
ruszania się na stanowisku pracy. Powi- wstrzymywania przewracania z reguły nie
stanowiskach pracy sprzęt ochronny musi
nien on zapewniać możliwoS
ć ustawie- przekracza wartoS
ci 3 kN.
również służyć do powstrzymywania spa-
nia wymaganej długoS
ci i pozwalać na jej Dodatkowym argumentem przema-
dania, czyli spełniać funkcję okreS
loną
trwałe utrzymanie. Jako podzespół łączą- jako funkcja dodatkowa. Przykładowo
wiającym za stosowaniem systemów
cy mogą być stosowane:
sytuacja taka może wystąpić w razie ko- uniemożliwiających rozpoczęcie spadania
niecznoS
ci ochrony pracownika podczas
" linki bezpieczeństwa o regulowanej z wysokoS
ci jest prostota ich konstrukcji
długoS
ci, spełniające wymagania normy dochodzenia do miejsca pracy na wyso- oraz łatwoS
ć użytkowania. Użytkownik
PN-EN 354 [2] (dla potrzeb systemów koS
ci oraz w trakcie wykonywania pracy takiego sprzętu zyskuje pewnoS
ć w poru-
uniemożliwiających rozpoczęcie spadania na stanowisku. Tak więc, używany wów- szaniu się po stanowisku pracy, gdyż nie
dopuszcza się stosowanie linek o długo- czas sprzęt służy do powstrzymywania jest zagrożony spadnięciem z wysokoS
ci.
S
ciach powyżej 2 m), spadania (podczas dochodzenia do stano- Ponadto dla potrzeb konfigurowania sys-
wiska pracy) oraz uniemożliwienia roz- temów uniemożliwiających rozpoczęcie
" urządzenia samozaciskowe z giętką
prowadnicą wykonaną z liny włókienni- poczęcie spadania (podczas pracy na sta- spadania możliwe jest wykorzystywanie
nowisku). Z tego powodu sprzęt ochron- sprzętu służącego do powstrzymywania
czej lub stalowej, spełniające wymagania
ny musi wówczas spełniać wczeS
niej
normy PN-EN 353-2 [1] i mające ręczną spadania, mającego aktualny certyfikat na
23
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 11/2001
znak bezpieczeństwa  B , pod warunkiem
Pogarsza się bezpieczeństwo pracy
że spełnia on dodatkowe, wczeS
niej
przedstawione, wymagania.
Dobierając składniki systemu unie- w budownictwie
możliwiającego rozpoczęcie spadania z
wysokoS
ci użytkownik musi również brać
edług danych GUS najbar- budownictwie? CzęS
ciowej odpowiedzi
pod uwagę specyficzne czynniki wystę-
dziej narażeni na wypadki na to pytanie dostarczają protokoły kon-
pujące na danym stanowisku pracy. Przy-
przy pracy są pracownicy troli przeprowadzonych przez inspekto-
kładowo podczas prowadzenia prac spa-
górnictwa i kopalnictwa, przetwórstwa rów PIP. W 2000 r. PIP skontrolowała
walniczych związanych z występowa-
przemysłowego, budownictwa, rolnic- 5205 zakładów pracy prowadzących
niem odprysków stopionego metalu na-
twa, łowiectwa i myS
listwa, ochrony działalnoS
ć budowlaną i zatrudniających
leży stosować sprzęt odporny na działa-
zdrowia i opieki socjalnej. Budownictwo 198,3 tys. osób na 6428 placach budów.
nie tego czynnika np. urządzenie samo-
lokuje się na trzecim miejscu w tym mało WS
ród kontrolowanych firm 96,5% na-
zaciskowe z giętką prowadnicą wykona-
chwalebnym rankingu, a wiele wskazu- leżało do sektora prywatnego. Były to
ną z liny stalowej i szelki bezpieczeństwa
je na to, że może jeszcze poprawić (lub przede wszystkim zakłady małe, zatrud-
założone pod odpowiednią odzieżą
raczej pogorszyć?) swoją pozycję. niające do 20 osób.
ochronną.
W Polsce wg statystyki GUS od 1999 WS
ród nieprawidłowoS
ci ujawnio-
Podsumowując należy również pod-
roku odnotowuje się spadek liczby wy- nych w trakcie kontroli na czoło wysu-
kreS
lić, że przedstawione systemy nie są
padków przy pracy. Mimo to nadal od- wają się: niewłaS
ciwa eksploatacja i kon-
rozwiązaniem dla wszystkich stanowisk
notowuje się każdego roku znaczną ich serwacja instalacji oraz urządzeń elek-
pracy na wysokoS
ci. Systemów tych nie
liczbę. Z danych GUS wynika, że co roku trycznych, wykonywanie prac na wyso-
wolno stosować tam gdzie, ze względu
wypadkom ulega ok. 100 tys. pracowni- koS
ci bez zabezpieczeń, brak lub niesto-
na kształt i wymiary stanowiska pracy,
ków, w tym 600 do 700 ze skutkiem sowanie przez pracowników S
rodków
praktycznie nie istnieje strefa nie zagro-
S
miertelnym, a ok. 2 tys. ze skutkiem ochrony indywidualnej, brak właS
ciwych
żona upadkiem z wysokoS
ci np. podczas
ciężkim. W latach 1991-2000 wskax
nik pomieszczeń higieniczno-sanitarnych,
pracy na krawędzi dachu.
częstoS
ci wypadków oscylował w gra- niewłaS
ciwe składowanie materiałów
nicach 8,3 10,33, wykazując w ostatnich budowlanych i odpadów, a także brak
NORMY
trzech latach tendencję spadkową. W wyznaczonych stanowisk składowania,
roku 2000 wskax
nik wypadkowoS
ci zatrudnianie pracowników nie przeszko-
[1] PN-EN 353-2:1996 Indywidualny
osiągnął najniższą w całej dekadzie war- lonych w dziedzinie bhp, prowadzenie
sprzęt chroniący przed upadkiem z wyso-
toS
ć  8,3 (tab.). robót ziemnych w sposób niebezpiecz-
koS
ci. Urządzenia samozaciskowe z giętką
Powyższe dane przytaczam nie bez ny oraz prac w wykopach bez wymaga-
prowadnicą
przyczyny. Oto bowiem w trzech pierw- nych zabezpieczeń, niewygrodzenie i
[2] PN-EN 354:1997 Indywidualny sprzęt
szych wymienionych na początku gałę- nieoznakowanie miejsc niebezpiecz-
chroniący przed upadkiem z wysokoS
ci.
ziach gospodarki, czyli w górnictwie i nych, zatrudnianie pracowników bez
Linki bezpieczeństwa
kopalnictwie, przetwórstwie przemysło- poddania ich wymaganym badaniom le-
[3] PN-EN 355:1997 Indywidualny sprzęt
wym i budownictwie, nie tylko nie od- karskim, eksploatacja sprzętu mecha-
chroniący przed upadkiem z wysokoS
ci.
notowano tendencji spadkowych, ale nicznego bez zabezpieczeń elementów
Amortyzatory
wręcz przeciwnie  wskax
nik częstoS
ci obrotowych, stosowanie uszkodzonego
[4] PN-EN 361:1997 Indywidualny sprzęt
wypadków był tam wyższy niż ogółem sprzętu mechanicznego, eksploatacja
chroniący przed upadkiem z wysokoS
ci.
w gospodarce i wynosił dla górnictwa i urządzeń dx
wigowych nie dopuszczo-
Szelki bezpieczeństwa
kopalnictwa 17,8, w przetwórstwie prze- nych do pracy przez IDT, prowadzenie
[5] PN-EN 795:1999 Ochrona przed upad- mysłowym 13,62, w budownictwie robót budowlanych bez projektu organi-
kiem z wysokoS
ci. Urządzenia kotwiczące.
12,80. Natomiast wskax
nik wypadków zacji robót bądx
niezgodnie z projektem,
Wymagania i badania
S
miertelnych był w budownictwie naj- brak lub nieprawidłowo wykonane dasz-
[6] prPN-EN 813 Indywidualny sprzęt za- wyższy. Najwyższy także wS
ród wszyst- ki ochronne w miejscach gdzie istnieje
pobiegający upadkom z wysokoS
ci. Uprząż kich gałęzi gospodarki odnotowano w możliwoS
ć spadania z góry przedmiotów
biodrowa budownictwie wskax
nik wypadków i materiałów niebezpiecznych, brak wła-
ciężkich (0,25), wyższy niż w rolnictwie, S
ciwego zabezpieczenia placu budowy
[7] prPN-EN 358 Indywidualny sprzęt
przetwórstwie przemysłowym i górnic- przed dostępem osób postronnych.
ochronny ustalający pozycję podczas pra-
twie, które nieodmiennie przez lata sy- Wyniki kontroli wskazują nie tylko na
cy i zapobiegający upadkom z wysokoS
ci.
Pasy ustalające pozycję podczas pracy i tuowały się na czele tabeli. znaczną skalę naruszeń przepisów bhp
ograniczające przemieszczanie oraz linki Jakie są przyczyny tak drastycznego przy robotach budowlanych, ale także na
ustalające pozycję podczas pracy
obniżenia parametrów bezpieczeństwa w zastanawiającą stabilnoS
ć występujących
24