plakat 9 0

Synchronizacja oddziaływań stymulujących rozwój językowy z szeroko pojętą kulturą. a przede wszystkim z metodami pracy dydaktyczno-wychowawczej stanowi niezmiernie istotny aspekt w pracy terapeutycznej z dziećmi charakteryzującymi się nie-harmonijnym rozwojem. Przykłady posługiwania się formami zabawowymi (Kozłowska 1998. Hcmmerling 1984. Baran 1998. Piszczek 1997. Minczakiewicz 199). teatralnymi, mimiką, gestem (Nydrowa 1988. Wolska 1999). piosenką (Nowak 1993) oraz oddziaływaniami z zakresu arleterapii (Minczakiewicz 1994) w pracy z dziećmi z upoiłcdzeniem umysłowym odnotowano wielokrotnie w literaturze przedmiotu. Terapia logopedyczna z dziećmi specjalnej troski (Gałkowski 1979. Olechnowicz 1988. Sachajska 1993, Sowa 1997). dla uzyskania efektów w postaci wyrazistej mowy. winna łączyć zasady, metody i formy pracy oltgofrenopcdegogicznej z formami pracy mieszczącymi się w zakresie oddziaływań kulturalno-oSwiatowych. Konieczność podejmowania oddziaływań logopedycznych od najwcześniejszego dzieciństwa zwłaszcza u dzieci charakteryzujących się nleharmonljnym rozwojem podkreślają wszyscy specjallSct dziedziny (Sękowska 1994. Wyczesany 1999. Ktelin 2000. Min-czaktewicz 1998. Kozłowska 1998 ). Mała liczba programów rozwijających mowę najmłodszych. zwłaszcza tych. którzy mają problemy wymawianiowe skłoniła do wypełnienia luki w tym zakresie. Długoletnia praktyka wynikła z wizyt logopedycznych rodziców z maluchami z zespołem Downa i prowadzenia terapii mowy w klasach po

czątkowych w szkole specjalnej pozwoliły na opracowanie ramowego programu pracy z dziećmi najmłodszymi o specyficznych problemach w rozwoju mowy. (Młchalak-Widera. Węsierska 2001).

Pierwsze spotkania w gabinecie logopedycznym polegają na przekonywaniu rodziców. że różnego typu zabawy z maluchami pomogą rozwinąć ich mowę. Opinie, że do tej pory opiekunowie bawili z dzieckiem, śpiewali i mówili, a efektów nie widać - utrudniają prowadzenie terapii. Celem terapii logopedycznej z małymi dziećmi z upośledzeniem umysłowym jest kontynuacja spontanicznych poczynań rodzicielskich w formie uporządkowanej. Systematyczność i cierpliwość rodziców winny zaprocentować w postaci późniejszych wypowiedzi dziecka (Styczek 1981. 421: Mru-galska 1988. 36-45).

Podstawowe rady dla rodziców, bądź opiekunów to: sugestie oddziaływań globalnych zarówno na mowę. jak i na ogólny rozwój psychomotoryczny dziecka, potrzeba uruchamiania wszystkich zmysłów podczas prowadzonej terapii oraz uświadomienie rodzicom konieczności podjęcia kilkuletnich poczynań dla osiągnięcia efektu umiejętności werbalnej komunikacji dziecka z otoczeniem (Michalak-Widera 2002. Nowak 1993. Waszczuk 1998. Mlnczakiewcz 2001).

Poza ogólnymi zaleceniami opiekunowie otrzymują konkretne zagadnienia, które realizować powinni w Intencjonalnych oddziaływaniach w Środowisku domowym.

Są one dostosowywane do indywidualnych potrzeb dziecka. Uwzględniają one wszechstronny rozwój dziecka zarówno jego komunikację werbalną i pozawerbalną (Kaczmarek B. 2001). orientację przestrzenną oraz w schemacie własnego ciała, sprawnoić grafomotoryczną, a także ogólną sprawnoSć ruchową (Minczakiewicz 2001. 27-31). Bazą wyjściową dla sporządzenia indywidualnego programu terapii są wywiady z opiekunami oraz ocena umiejętności samego malucha. Każde z kolejnych spotkań jest prezentacją przykładowych zajęć, które powinny być codziennie kontynuowane w domu. oczywitcie w formie zabawy, ponieważ to jedyny skuteczny sposób dotarcia do małych dzieci (Gruszczyk-Kołczyńska. Zielińska 1997. 177: Oyner 1983.1-2).

Na ramowy program terapii stymulującej nabywanie mowy dziecka z upośledzeniem umysłowym składają się następujące zagadnienia: zabawy słuchowe. ćwiczenia usprawniające język i wargi, zabawy oddechowe, rytmiczne recytacje połączone z ruchem, zabawy paluszkowe. Śpiew połączony z ruchem, zabawy dźwię-konaSladowcze. wiersze z onomatopejami, rysowane wierszyki W. Szumanówny. wierszyki I piosenki do pokazywania, ćwiczenia utrwalające nazywanie kolorów, dziecięce wyliczanki, wyliczanki wprowadzające w Świat liczb, ćwiczenia ruchowe, zabawy z literami (Sachajska 1987. Gruszczyk-Kołczyńska. Zielińska 1997. A. I F. Brauncr 1995. A. i J. Kielin 2000. Minczakiewicz 2001. Emituta-Rozya 1994).

Wczesna stymulacja językowa dziecka o nieharmonijnym rozwoju

paszportem do świata kultury

Jednym z istotnych elementów, przygotowujących do mówienia są ćwiczenia narządów artykulacyj-nych (Emłuta-Rozya 1994, 49-53: Balejko 1999, 139-155). tj języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy W standardowej terapii logopeda demonstruje ćwiczenia warg czy języka przód lustrem, a następnio poleca wykonywanie w domu spisanych na kartce propozycji Zaleca on trening, np języka. gdy Jest mało sprawny Prosi, aby dziecko unosHo język w kierunku nosa. dotykało nim podniebienia, czy klaskało językiem (Kama 2001. 331-346. Sachajska 1987, 77-92, Franczyk,

Krajewska 2002. 48-51) Metoda pokazu - powszechnie stosowana w pracy z dzieckiem o obniżonej normie - została wykorzystana do opracowania ćwiczeń narządów artykułacyjnych

w łatwej w odbiorze, graficznej formie (Mchalak-Wdera 1998) O koleyioSo ćwiczeń powinny decydować same dzieci Na,-ważniejsze jest to, aby ćwiczenia sprawły radość, były świetną zabawą, a me nudnym obowiązkiem Ćwiczenia powinny być wplecione w zabawę z dzieckiem zgodne z pedagogiczną zasadą nauki przez przeżywanie (Zaczyński 1990, 49)

Dbanie o prawidłowe oddychanie (Emiluta-Rozya 1994. Oemełowa 1994. Sachajska 1967) dzieci jest często przez dorosłych zaniedbywane Rodzice me doceniają znaczenia, tzw ćwiczeń w dmuchano powietrza Konieczne jest uświadomienie celowości podejmowania takich działań, np dmuchania na płomień świecy.

przedmuchiwania papierowych okręcików w misce z wodą. dla przyszłego wyrazistego artykułowania dźwięków Zaproponowany zestaw zabaw oddechowych zawiera wiele różnorodnych propozycji Podzielony został z uwzględnieniem potrzeby indywidualnej zabawy w domu. jak i pracy w zespoJe. np, w przedszkolnej grupki integracyjnej

Tworzenie, tzw albumów liter i odpowiadających m głosek wzbogaca słowmetwo i przygotowuje do nauki czytania i pisania Dziecko zapoznaje się z graficznym obrazem głosek, zaczynając od samogłosek, kończąc na spółgłoskach. Kolejności wprowadzania głosek winna uwzględniać okresy rozwoju mowy Przykładowa karta głoski a zawiera małą i dużą drukowaną i pisaną Kerę oraz podpisane znane dziecku ilustracje rozpoczynające się tą samą głoską (Grzelachowska 1993, Sawa 1967. Rocławski 1986)

Sporą część propozycp programowych zajmują ilustracje przedstawiające zwierzęta i przedmioty codziennego użytku z towarzyszącymi en odgłosami Onomatopeje służą do zabaw w naśladowanie, podczas których dziecko, bawiąc się. utrwala wiele głosek, zbtek głoskowych czy sylab (Sachajska 1992. 159-172. Pisarkowa 1988. 23) Nie można zapominać, ze wyrazy dzwiękonaśladowcze są podstawą pierwszych dialogów maluchów z dorosłymi Podczas wizyt w gabinecie logopedycznym rodzice otrzymują szeroką gamę wierszyków. w których występują onomatopeje Częste powtarzanie wybranej rymowanki w domu prowadzi w końcu do współuczestnictwa malucha w recytacji, który wypowiada jako pierwsze właśnie wyrazy dZwiękonaiładowczo Wiersze z onomatopejami i wszelkie zabawy z rymami sprzyjają szybszemu zapamiętywaniu tekstów słownych, jak również wyzwalają w dziecku w naturalny sposób chęć do wymawiania chociażby ostatnich syłab lub wyrazów dżwięfconaiiadowczych recytowanego tekstu Oswajają one także z akcentem, rytmem i melodią, a więc prozodycznymi elementami |ęzyka, które nie mogą być zaniedbywane w kompleksowej terapii mowy (Sachajska 1987.51. Styczek 1961, 135)

Propozycje rytmicznych recytacji połączonych z ruchem, zabaw paluszkowych, piosenek i wierszy do pokazywania a także zabaw ruchowych ze śpiewem to również znakomite ćwiczenia językowe wprowadzające dziecko w świat słowa, melodii i rytmu. Te właśnie propozycje budzą najwięcej kontrowersji Opiekunowie me dostrzegają bowiem, Jak ważnym ole-mentem kontaktu z dzieckiem jest śpiew, kołysanie czy zabawa paluszkowa Ważne jest to nie tylko ż punktu widzenia rozwoju mowy, ale i sfery emocjonalnej dziecka (Minczakiewicz 2001. 27-32. Rączka 2000. 166-168, Olechnowicz 1988, 59-60).

Zaczerpnięte z ksiązlo W Szumanówny (1997) Rysowane wierszyki są uzupełnieniem idei dydaktycznych kierowanych do dzieci specjalnej troski poprzez uruchamianie kłfcu zmysłów równocześnie (Mmczakłewtcz 2001. 37. Franczyk, Krajewska 2002. 33) Dorosły recytuje tekst rymowany, ilustrując go prostymi rysunkami Na oczach dziecka powstaje obraz odzwierciedlający wypowiadane słowa Maluch zachęcany jest w ten sposób me tylko do skuptema uwagi na tekście słownym, ate i na desygna-tach Zabawy w rysowanie wierszyków rozwęają także wyobraźnię dziecka i uczą abstrahowania

W zaproponowanej grupie wyliczanek. szczególnie łubianych przez dzieci, znalazły się również wyliczanki matematyczne, które łagodnie wprowadzają malca w świat liczb (Gruszczyk-Kolczyńska 1997. 22) Przypominają one o potrzebie nazywania i desygnowania równie abstrakcyjnych nazw. jak kolory, czy cyfry

Zapamięlanie abstrakcyjnych nazw kolorów przysparza dzieciom z upośledzeniem umysłowym wielu problemów Odniesienie ich do konkretnych przedmiotów w otoczeniu sprzyja pamięciowemu opanowaniu nazw Rodzicom poleca się wybranie jednego kołom, przeniesienie go na duży arkusz papieru w postaci symbolicznego rysunku w danym kolorze, np czerwonego serca dla koloru czerwonego Częste odnoszenie się do symbolu - Of Sukienka czerwona jak serce -■tp pomaga w zapamiętaniu koloru

(Gruszczyk-Kołczyńska. Zielińska 2000.41. Hołyńska 1978. 20)

W zaproponowanym programie terapeutycznym znalazło się miejsce na tzw onentacyjną Ustę lektur, zawierającą jedynie wybrane tytuły dostępnej na rynku literatury dziecięcej Intencją było przekazanie opiekunom komunikatu Czytaj, czytaj i nade wszystko czytaj dziecku Wyrobienie nawyku czytania dzieciom sprzyja oswajaniu z książką, a przyszłości samodzielnego sięgania po dzieła literackie Rodzicom maluchów zaleca się także kupowanie nadmuchiwanych, plastikowych, bądź tekturowych książeczek Czytanie maluchom Ueratury dziecięcej pomaga rozwijać wyobraźnię. uczy uogólniania pojęć, ćwiczy pamięć, a co najistotniejsze sprzyjają mówieniu i wzbogacają słownictwo dziecka (Tr a wińska 1988. 87)

Przedstawione powyżej elementy programu rozwijającego mowę dzieci, u których przebiega on mchar-momjnie zawierają wiele aspektów wykraczających poza czystą werbakzację Ponieważ potwierdza się reguła. Ze dobrze rozwija się ten. kto się w pełni rozwija, w propozycjach oddziaływań terapeutycznych znalazły się również pomysły różnorodnych zabaw ruchowych (Vope< 1999, 5; Franczyk. Krajewska 2002. 142) i grafomotorycznych (Tymchova 1994. 5-64. Bogdanowicz 1991. 1-4) Pierwsze sprzyjają rozwojowi mowy w ogóle, a drugie szczególnie przygotowują do nauki czytania i ptsaru

Wszystkie dzieci, bez wyjątku, od pierwszych chwil po urodzeń«j wymagają poza zabiegami pielęgna-cyyiymi także werbalnych kontaktów z otoczenem Jeżeli czasem zdarzają się rodzice zaniedbujący pierwszy element, to niestety do nagminnych należą przypadki zaniedbywania jakże istotnego aspektu rozwoju, którym Jest rozwój mowy Zaprezentowany program terapii stymulującej nabywanie mowy przez dzieci z upośledzeniem umysłowym shiZyć powinien wszystkim zarówno prawidłowo rozwijającym się maluchom, jak i pozostałym, którym mówienie sprawia trudność Oczywiście mimo starań nie zawiera on całego niezbędnego kompendium propozycji w tym zakresie, aie powinien sprzyjać twórczemu spojrzenw na zagadnienie intencjonalnego oddziaływania na rozwój mowy dziecka (Mnczakiewicz 1997.37. Waszczuk 1998. 8) Podsumowując uwagi dotyczące specyfika prowadzenia postępowania logopedycznego w przypadku dzieci z upotłedzemem umysłowym w stopniu lekkim w terapii logopedycznej należy uwzględnić następująco elementy

•    globalnie oddziaływać na zaburzone funkcjo, które bezpośrednio lub pośrednio biorą u w mowie.

. terapię podejmować zdecydowanie wczeimoj. niż ma lo miejsce w standardowym postępowaniu u dzieci u normie młeieklualnej

•    liczyć się z potrzebą długotrwałego czasowo oddziaływania logopedycznego.

•    pozyskiwać do współpracy rodziców dzieci z wadami wymowy, ewentualnie wykorzystywać techniki pozwalające na niemalże samodzielne powlarzame ćwiczeń przez uczruów,

•    w pracy terapeutycznej wykorzystywać elementy zabawy, form teatralnych, gestu oraz mfcnW;

materiał przeznaczony do utrwalenia przedstawiać w postaci krótkich rymowanych tekstów, z uwzględnieniem graficznej, rysunkowej famy.

Taloe wnioski nasuwają się w świetle rozważań wieki logopedów oraz przeprowadzonych badań i wieloletnich własnych obserwacji w pracy z dziećmi specjalnej troski

Postępowanie logopedyczne z dz.ećrm z upośledzeniem umysłowym wymaga od opiekunów zdecydowanie bardziej twórczego podejście do zajęć i większej cierpliwości. zanim nastapi efekt w postaci czystej brzmieniowo wymowy głosek, rw ma t> miejsce w stosunku do dzieci z normą intelektualną

Dr Immwi kfcchałak-Widera Mgr Katarzyna Węsienka Mgr 8e*ta Zippor-Małna

BtbkograKa

8ak*o4 , 1999 Jak pokonać trudności w mówieniu czytaniu l pisanu. Białystok

Baran J 1990 Terapia zabawy, czyli usprawniano psychoruchowe dziecka z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego Podręcznik. Warszawa

Bogdanowicz M. 1991 Ćwiczenia Hany Tyrełchonej usprawnia#* technikę rysonanla l pisania. Gdańsk

BraunerA IF. 1995 Postępowano wychowawczo wupofłodzonuumysłowym. Warszawa

Demei C . 1994 Minimum logopodyczno nauczydota przedszkola. Warszawa

EmkM-Rozya D. 1994: Wspomagano rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym. Warszawa

Gałkowski T . 1979 Dzieci specjalnej troski. Warszawa

Gruszczyk-Kołczyńska £ . ŻlekAska f, 1997. Edukacja matematyczna dzieci, Warszawa Grzoiochowrka H . 1995 Głoska a Wera Ćwiczenia da dzieci z trudnościami w czytaniu l pisanki. Warszawa HemmorkngW. 1964 Zabowy w nauczaniu poczętkoerym. Warszawa HJynska B . 1978 Zabawy rozwęajęco mało dziecko. Warszawa

Kaczmarek B. 2001: Poza Językowe aspekty porozumiewania się. (w} Komunikacja - mowa - język w dagnozro I lerapa zaburzeń rozwoju u dzieci I rrtodzieZy niepełnosprawnej red E M Minczakiewicz. K/aków. s 19-25 Kania J T. 2001 Szkice logopedyczne. Warszawa

Klein A.. J . 2000 Zestawy CwKzeA . (w j Rozwój daje radKć Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu ęjębokm. (red) J. Kjekn. Gdańsk, s 201-221

Kozłowska K. 1998 Wady wymowy możemy usunęc. Kunce

Mic/iaiak-Wdera l. 1998 Śmieszne mnU do chłopczyka I dziewczynki. Katowice

Mtchotak-Wdera 1. 2001 Specyfika pracy logopedy z uczniom upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim pochodzącymi ze imdowtsk zagrożonych niedoekHOwoniem społecznym, [w J MoZkwoici pomocy! Itrapu dzieci z zaburzeniami mowy ze Środowisk zagrożonych niedostosowaniem społecznym Materiały szkoleniowo. Katowico, s. 23 - 27.

Michalak - Wdeta 1.2002 MOw 03 rmto duZo. [w ] Bardziej kochani nr 1. Warszawa, s. 11 - 12

Machatak-WkJera I. Węsierska K .2002 Gdy mowa dzńcka opóźnia się . [w] Śląskie Wiadomości Logopedyczne nr 3. Katowice materiały konleren-cypo.s 17-18

MmczakiewKZ E M 1994 Rozwój Języka mOwioncgo uczniów rrłaJszych klas szkoły spocjalnej da lekko upośledzonych umysłowo w loku zamerzo-nych oddziaływań stymulacyjnych. (w) Logopeda nr 21, Lutan. a. 37-46 MmczakiawKZ E M 1998 Miejsce zabawy w terapii logopedycznej I rowabdacj dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, (wj Szkolą Specjalna nr 4. Warszawa, s 259 - 268

MmczakiewKZ £ M. 1999 Zabawa w dognozlellerapi) logopedycznej dzieci (Jębłej upośledzonych umysłowo, fwj Logopeda nr 26. Lublin.* 105-117.

MmczaktowKZ E M. 200la Edukacyjny I pragmatyczny aspekt rozwoju komunikocj u dzieci ze sprzężonym zaburzeniami rozwoju, (w JKomun&acja-mowa - język w diagnozie I lerapM zaburzeń rozwoju u dzieci i rrtodzieZy ruejatinoeprawnej red E M Mnczakiewicz. Kraków, s 26 - 39 MrugaiskaK I9S8 Czy rodzice I prołesjonakSd mogą byó sojusznikami, (w) U Źródeł rozwoju dziecka O wspomaganiu rozwopi prawldowego I zakłóconego, (red) H Olechnowicz. Warszawa, s 36-45 Nowak J. 1993 Piosenka w usprawnianiu wymowydzreci z twdaoSciami w uczeniu się. Bydgoszcz

Hydrwa M. 1988 Moznoeo \ryvzrtl dramKcko yychcwy u den mentalne ntardcwanych w reku Soi 8ku fwj Interpersonalna konudkacia a jej poruchy red J Balaz. Bras.-J.na s 262 - 265

Olechnowicz H. 1986:0 elementarnym kształceniu nayrłodszych dzieci. (w:j U Źródeł rozwoju dziecka O wspomaganiu rozwoju prawldomogo I zakłóconego, (red.) H Olechnowicz. Warszawa s 46-63 Pisarkowa K IMS Yijeczanki potskie. Wrocław Piszczek M . 1997 Terapia zabawę Terapia przez sztukę. Warszawa

RęczkaG. 2000 Zajęcia muzyczno - rytmiczne, jw ] Rozwój daje radoSC Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, (red) J Kieón Gdańsk, s 166-174

Rociawsh B. 1986 Poradh* kinetyczny dta nauczycM, Warszawa Sachajska E. 1987 Uczymy poprawne wymowy. Warszawa

Sachajska E. 1992 Wykorzystanie wyrazów dżwtękonaiiadwKZych w pracy logopody zdzieCtn. [w} BnAotyn Audo/onokogiczny t jv.net. a. 159-172. Sachajska E. 1993 Metoda homonkacf symbokczncj.Bkss'fw j Usprawniano mowy u dztoclspocjólncj troski Melodyka postępowania, red A Sołtys-CnmWowrz G Tkaczyk. Lublin, t. 71 -80 Sawa B 1990 Dnoci z zaburzeniami mowy. Warszawa Sękowska Z. 1984 Pedagogika spocjalna Zarys. Warszawa Styczek 1.1981 Logopeda Warszawa

Trateńska H, 1988. Zabaey rozwęojyce da motych dzieci. Warszawa

Tymchova H 1994 Ćwiczenia rozwęajęce sprawnoSć ruchową ręki i koordynację wzrokowo-nchowę Gdańsk

Waszczuk M, 1998 Poraduk logopedyczny dta rodZKów dzieci z Zespołem Donna, Gdańsk

muska J. 1999 A my bawimy stę w teatr. (w ) Logopeda nr 26. Lubin. a. 233 -237

Wyczesany J. 1999 Pedagogika upośledzonych umysłowo Wybrano zagadnienia. Kraków

VopelK W. 1999 Od stóp do gUwgryl zabawy ruchowe da dzieci od 3 do 6 lalKMce

Zaczyński W P. 1990 Uczenie się przez przezywanie. Warszawa