skanuj0006 (168)

**"•

**"•

rsn

. Drugą pozycję w tej hierarchii zajmują dwie tendencje: do uzupełnień (komplet facji) systemu oraz do nobilitacji (ekspresji i awansowania językowego) — obifjjisft wskaźnikiem = 14,3%, ale ze zróżnicowanymi zakresami zmian w poszczególnych^ podsystemach:

—    Kompletacja: fonetyka i prozodia = 6%, fleksja = 0%, składnia = 2Ó%$ słowotwórstwo = 33%, słownictwo = 20%;

—    Nobilitacja: fonetyka i prozodia = 25%, fleksja = 5%, składnia = 10 słowotwórstwo = 13%, słownictwo = 20%.

Wreszcie na trzecim miejscu znajdują się tendencje do unifikacji systemu;/ (wskaźnik = 11,4%) oraz do repartycji, tj. do zróżnicowania i wyrazistości środkó|||jj językowych (wskaźnik = 10,0%), również ze zróżnicowanymi zakresami zmisnfpg w poszczególnych podsystemach:

—    Unifikacja: fonetyka i prozodia = 12%, fleksja = 0%, składnia = 10%, słoWÓ^P^^ twórstwo = 13%, słownictwo = 30%;

—    Repartycja: fonetyka i prozodia = 6%, fleksja = 5%, składnia = 20%, słowo-.^^ twórstwo = 7%, słownictwo = 20%.

Reasumując, hierarchia, a zarazem zakres oddziaływania, głównych tendenpjr^^M rozwojowych systemu współczesnej polszczyzny przedstawia się następująco:

1.    A. Ekonomizacja; "

2.    C. Kompletacja— E. Nobilitacja;

3.    B. Unifikacja— D. Repartycja.    _t

Ten układ tendencji rozwojowych pozwala na sformułowanie następujących.^^¹ wniosków:

^fr    d° zachowania właściwych proporcji między dostateczną wy-

»a rczalnością a dostateczną wyrazistością fleksji dla '■'jów składniowych, tj. konstruowania wypowiedzi, czyli komunikacji językowej.

78

Stanisław Dubisz

	Podsystemy		współczesnej polszczyzny			1- ^Pro^7j^f
wojowe	Fone tyka	Flek sja	Skład nia	Słowo twór stwo	Słow nictwo	Liczba	T—3 % | ■\-.p
A. Ekonomizacja	2-8, 10	1. 3-18	3. 4, 6. 9	I, 5-7. 15	9		4?
	50%	90%	40%	33%	10%	35	500'
B. Unifikacja	9. 12	—	2	11,12	4-6
	12%	0%	10%	13%	30%	8	11;$
C. Kompletacja	11	—	7,8	3,4,9, 10, 13	1,2
	6%	0%	20%	33%	20%	10	14,3\
D. Repartycja	1	2	5, 11	2	3, 10
	6%	5%	20%	7%	20%	7	10,0 iii
E. Nobilitacja	13-16	19	10	8, 14	6,7
	25%	5%	10%	13%	20%	10	14,3
Liczba	16	19	10	15	10	70
Procent	22,8	27 2	14,3	21,4	14,3	..	100,0i

Rozwój współczesnej polszczyzny    79

:_vv W ostatnim pięćdziesięcioleciu system języka polskiego był już w pełni J,^: _tajtowany w wyniku wcześniejszych faz rozwojowych, dlatego też dominuje ^ _ncja do ekonomizacji środków językowych, polegająca na redukcji ich nad-pozbywaniu się wariantów zróżnicowanych chronologicznie, funkcjonalnie ^Slingwistycznie.

Ewolucja systemu językowego polega więc przede wszystkim na wyborze I^P^bUi^waniu tych elementów, które są najbardziej ekonomiczne i najsprawniejsze l«^^.^^_acyj_nj_e p₀t_łZeby komunikacyjne, które zmieniały się w wyniku uwarun-----•----1--.....-¹'    innln^7nnćó i i7i i npln i sin i n (knmnle-

reiszy bogaty zasób środków gramatycznych i leksykalnymi.

Zasygnalizowane na wstępie niniejszego opracowania [zob. pkt 2] zmiany lityczne, społeczne i terytorialne, które następowały po 1945 r., spowodowały rwSwność procesów współtworzących tendencję do nobilitacji środków języko-®cfi, spychając na plan dalszy tendencje do ich unifikacji i repartycji. Te ostatnie Ipljzostają w równowadze, przecząc obiegowym opiniom o nadmiernym ujedno-Hfceniu systemu współczesnej polszczyzny i odzwierciedlając integracyjne i dez-i^p^gracyjne procesy zachodzące w płaszczyźnie społecznej.

Hierarchia tendencji rozwojowych systemu współczesnej polszczyzny deter-ifflpjnuje w określony sposób ewolucję jego podsystemów. Najbardziej różnorodny, ffparazem proporcjonalny pod względem układu procesów realizujących główne fpndencje, był (i jest) rozwój słownictwa z lekką przewagą procesów unifikacyjnych, równorzędnym rozkładem procesów kompletacji, repartycji i nobilitacji oraz

Emalnie tylko zaznaczoną tendencją do ekonomiczności. Podobny charakter (ale raźną dominacją tendencji ekonomizacyjnej) ma ewolucja podsystemu składowego. W obrębie słowotwórstwa wyraźnie zaznaczają się dwie przeciwstawne idencje — do uzupełnień i do uproszczeń. Pierwsza determinowana jest po-iębami nazwotwórczymi i ściśle łączy się z harmonijnym rozwojem słownictwa; nliga wynika z odnawiania systemu i odrzucania elementów archaicznych, prze-jjarzałych i niefunkcjonalnych. Również w podsystemie fonetyczno-prozodycznym ifminują zmiany podporządkowane dwóm tendencjom. Oprócz ekonomizacji (wylej z tego, że jest to podsystem relatywnie najwcześniej, a tym samym i naj-jaiuej, ukształtowany) w największym stopniu (w porównaniu z innymi podsyste-ijtmi) zaznaczyły się procesy awansowania językowego, wynikające — oczywiście pjprocesów socjalizacji różnych grup i warstw społecznych, które we wcześniej-lych okresach rozwoju języka nobilitowały się w mniejszym stopniu. Rozwój podsystemu fleksyjnego jest odwrotnie proporcjonalny do ewolucji słownictwa. Tu |'największym stopniu zachodzą procesy upraszczające odmianę. Jest to ta faza rozwojowa, która w odniesieniu do fonetyki wystąpiła w okresie od XVI do XX w. ona niejako naturalnym następstwem chronologicznych faz ewolucji, prowa-

-TENDENCJE SOCJOLINGWISTYCZNE I UWARUNKOWANIA POZAJEZYKOWE §A    ROZWOJU WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY

6) Rozwój systemu językowego determinowany jest dwoma grupami czynów: wewnętrznymi i zewnętrznymi. Tc pierwsze zostały przedstawione w po-