Strona9

6.1. TUNDRA

Tundra to obszar bezleśny, ciągnący się pasmem wokół bieguna północnego. Charakteryzuje się surowym klimatem - długą i mroźną zimą oraz krótkim, chłodnym latem. Średnie temperatury stycznia w tundrach euroazjatyckich i amerykańskich wynoszą od -16°C do -26°C, okresowo spadają nawet do -60°C, natomiast średnie temperatury lipca nie przekraczają +15°C. W tych warunkach okrywa śnieżna w wielu miejscach utrzymuje się przez ponad 9 miesięcy w roku. Do tych szerokości geograficznych dociera niewiele energii słonecznej. Stale zamarznięta głębsza warstwa gleby, zwana wieczną zmarzliną (marzłocią), oraz silne mroźne wiatry ograniczają rozwój roślin i zwierząt. Rośliny najczęściej spotykane na obszarze tundry to: porosty (chrobotki), mchy, trawy, turzyce, drobne krzewinki, niskie płożące się rośliny o zdrewniałych łodygach, nie mające jednej wysokiej osi pędu, np. brzoza karłowata, wierzba polarna, dębik ośmiopłatkowy.

Spośród zwierząt stałymi mieszkańcami są: roślinożerny - leming, pardwa, renifer, i drapieżcy - gronostaj, sowa śnieżna, lis polarny, niedźwiedź polarny.

Podczas kalendarzowego lata, trwającego kilka tygodni, jest najcieplej, choć temperatura nie przekracza 10-15°C. W okresie tym następuje rozmrożenie powierzchniowej warstwy gruntu. Woda nie może wsiąknąć w głąb, więc cała tundra jest pokryta licznymi rozlewiskami. Następuje rozwój roślinności o krótkim okresie wegetacyjnym, np. jaskra, dębika ośmiopłatkowego, wierzby polarnej, niezapominajek, maków polarnych, wrzosów, żurawiny. Aby wykorzystać krótki sezon, rośliny tundry rozwijają się w szybkim tempie, szybko kwitną oraz wydają owoce i nasiona. Ich produkcja jest skąpa. W okresie lata przylatuje tu wiele ptaków wodnych i błotnych, np. by wychować młode, karmiąc je skorupiakami i owadami (komarami, meszkami). Zwierzęta roślinożerne i mięsożerne mają wówczas całkiem znośne warunki życia.

W ubogiej biocenozie tundry mało jest zwierząt, a przez to mało ogniw, mało zależności, toteż możliwości regulacyjne biocenozy są bardzo małe (rys. 1.32). Naruszenie któregokolwiek ogniwa może spowodować zaburzenia całości. Charakterystyczne są gwałtowne fluktuacje niektórych gatunków, np. lemingów.

Rys. 1.32. Schemat zależności pokarmowych w tundrze

Tundra jest obszarem, który nie uległ wpływom człowieka i gdzie warunki bytowania zwierząt i roślin nie zostały przez niego zakłócone. Choć nasilająca się w ostatnich latach eksploatacja złóż ropy naftowej może stanowić poważne zagrożenie dla tego biomu.

6.2. TAJGA

Tajga¹ to obszar roślinności borealnej, występujący na półkuli północnej, otaczający szerokim pasmem tundrę. Lato jest krótkie i ciepłe, zima długa i bardzo mroźna z temperaturą spadającą do -60°C. Północną granicę tajgi wyznacza izoterma lipca +10°C. Roczna suma opadów nie jest zbyt duża, zwykle od 400 do 600 mm; w zimie mają one postać śniegu. W tajdze dominują lasy szpilkowe. Tworzą największe na Ziemi skupiska leśne dochodzące do 1000 km szerokości.

Lasy te, zawsze zielone, gęste i ciemne, cechują się ubóstwem gatunkowym. Na krańcach północnych, w strefie przejściowej, drzewa rosną rzadko wśród roślinności tundrowej. Poniżej rośnie bór szpilkowy

77

1

Taj ga - to lokalna nazwa borealnych lasów iglastych w Eurazji.