Rafał A. Ziemkiewicz - Grafomani są wśród nas






Fantastyka - wrzesień 1988 r.

 RafaÅ‚ A. Ziemkiewicz
Grafomani są wśród nas

 
 

Życie zmusiło mnie do częstego przebywania w towarzystwie ludzi, którzy fantastyki nie
cierpią i gardzą nią całą duszą. Nierzadko zakrawa to wręcz na obsesję,
jako że spora część z nich nie bardzo się orientuje, czym właściwie
gardzi. Niechęć skupia się przeważnie na znaku firmowym "S.F", kojarzonym
mgliście z UFO, Marsjanami, robotami i z uwłaczającym wszelkim regułom
sposobom pisania.
Pozwoliłem sobie na przeprowadzenie dyskretnych
badań wśród tych antyfanów SF i mam wrażenie, że aby wyjaśnić ich pogardę
dla fantastyki nie trzeba wcale sięgać po urazy z okresu płodowego ani
kompleksu Edypa. Niemal u każdego z moich rozmówców pojawił się wątek młodzieńczego
rozczarowania, spowodowanego nieopatrznym przeczytaniem jakiejÅ› ponurej
grafomanii, obrażającej iloraz inteligencji i dobry smak czytelnika. Tego typu
dziełka, reklamowane przez niekompetentnych, delikatnie mówiąc, wydawców,
jako SF można bez trudu nabyć w każdym antykwariacie, a od czasu do czasu i w
księgarni.
Rzecz jest symptomatyczna. W naszej paranoicznej
sytuacji nie sposób wejść do księgarni i kupić dobrą książkę
fantastyczną, chociaż coś z fantastyki zawsze na ladzie leży. Najlepsze
dokonania w gatunku znikają jednak z tej lady (a częściej spod niej) w ciągu
kilku godzin, rozchwytywane przez zapaleńców, którym chce się pilnie śledzić
zapowiedzi i przynosić paniom sprzedawczyniom bombonierki. Zdobytych z trudem
książek strzegą potem zazdrośnie w swoich biblioteczkach. Dla przeciętnego
czytelnika, który chciałby zapoznać się z nieznaną mu dotąd konwencją
literacką, pozostaje muł, przeciętność i grafomania. Tego nam wydawcy nie
skÄ…piÄ….
Klinicznym tego przykładem jest wyrób
literaturopodobny autorstwa pana Edwarda Wiekiery pod tytułem "Marsjanie są
wśród nas". Jego wydanie, w dodatku w nakładzie 40 000 egzemplarzy, jest
absolutnym skandalem, porównywalnym jedynie z najgorszymi tworami KAW-owskiej
serii "z dżdżownicą". Odpowiedzialność za ten skandal spada na
Wydawnictwo Dolnośląskie we Wrocławiu. Nigdy w życiu nie słyszałem o tej
firmie i mam nadzieję, że nie usłyszę więcej.
Wyrób pana Wiekiery to naiwnie sklecona bzdurka
- trochÄ™ z Dänikenowskich komiksów, trochÄ™ z Mostowicza plus kilka wÅ‚asnych
pomysłów autora, zdolnych zwalić z nóg najbardziej tępego łopaciarza. W
skrócie: gromada profesorów płynie sobie statkiem od kontynentu do kontynentu
w bliżej niesprecyzowanych celach naukowych. (Autor w ogóle nie schodzi poniżej
profesora, u niego nawet ubikacje myjÄ… docenci z prawdziwymi habilitacjami).
Przez cały rozdział profesorowie wygłaszają swoje przemówienia - średnio
trzy strony na profesora - w których okazuje się, że nie skończyli nawet
porządnego liceum. Potem znikają i do końca powieści nie ma o nich mowy. Na
placu pozostaje jeden supermądry i superszlachetny profesor, który do końca
książki opowiada drugiemu o tym, jak to w zamierzchłych czasach snuli się po
Ziemi Marsjanie i bardzo chcieli nas czegoś nauczyć, budując piramidy,
kromlechy i robiąc dziury w płaskowyżu Nasca (nowa metoda pedagogiczna?). W
końcu jednak zniechęcili się i po części odfrunęli szukać sobie w
kosmosie pojętniejszych uczniów, a po części schowali się przed ludźmi pod
dnem oceanu. Na nasze nieszczęście zostawili po sobie tajną organizację
"cztery czwórki", do której należy nasz wykładowca. Nie bardzo
wiadomo, czym się ona zajmuje. Z nazwy wnoszę, że grą w brydża. Składa się
z szesnastu profesorów (po czterej na każdym kontynencie - obawiam się, że
pan Wiekiera ma niekompletny atlas świata), wykorzystujących do swoich zadań
jakiś pomarsjański superkomputer, niemal dorównujący (jak się okazuje po włączeniu)
swymi możliwościami naszemu "Meritum". Podczas krótkiej przerwy w wykładach
naszego gaduły bohaterowie odnajdują pod dnem ślady Atlantydy, ale stwierdzają,
że za głęboko i płyną radośnie dalej. Są jeszcze jacyś "goryle",
którzy podobno śledzą zacnych profesorów, ale potem
autor o nich zapomina. Jest też drugi profesor (wymiennie nazywany "młodym
naukowcem"), Polak z pochodzenia, który przez dwieście stron słucha tych
bredni wykrzykując co chwila: "Wspaniałe! Fascynujące!", a na końcu
czuje się dumny ze swego nadwiślańskiego pochodzenia. Nie jestem nacjonalistą,
ale poczułem się dotknięty. Aha, jest jeszcze głębokie przesłanie: trzeba
czynić dobro, cokolwiek by to miało oznaczać. W pewnym momencie naszemu,
profesorowi kończy się wreszcie inwencja, a wraz z nią rejs i powieść.
Wszystko to napisane jest najbardziej prymitywnym
językiem, jaki można sobie wyobrazić, mającym niewiele wspólnego z
polszczyzną. Po kilka razy na stronie profesorowie "ubierają ciepłe
swetry" albo "posiadają odpowiedzialność za losy świata". Kształcono
mnie na polonistę i wiem, że uczniowi, który tak pisze, nie wolno dać
promocji do klasy szóstej.
Wyliczanie wszystkich błędów, bzdur i niezręczności
zawartych w tej kuriozalnej powieści mogłoby zająć kilkadziesiąt stron i
mijałoby się z celem. "Każdemu wolno kochać" - oznajmił mi jeden z młodych
obiecujących, kiedy wytykałem mu błędy stylistyczne. Każdemu wolno pisać,
jeśli nie może sobie znaleźć pożyteczniejszego zajęcia. Natomiast nie każdego
wolno drukować, w dodatku w dużym nakładzie, adresując jego grafomańskie
wypociny głównie do podatnej na demoralizację młodzieży i opatrując je
rekomendacją "barwna powieść przygodowo-fantastyczna".
Nie tak dawno moi redakcyjni koledzy sierdzili siÄ™
na sterty konkursowej grafomanii, i na błagalne listy "ja wiem, rozumiem, nie
umiem... no, ale może". Koledzy - to do autorów, nad którymi się wtedy
pastwiliśmy - nie ma się czego wstydzić! 90% pokonkursowego złomu było od
twórczości pana Wiekiery o niebo lepsze (pozostałe 10% to utwory w miarę
dobre), l co? Czy wydawnictwo próbuje się usprawiedliwić, czy mu wstyd? A skądże
znowu! Mata tu, jelenie, "barwną powieść fantastyczną", płaćcie.
"Wydawcy" z Wrocławia wiedzą doskonale, że na wygłodzonym polskim
rynku wszelki rozbój uchodzi bezkarnie, że kasa i tak jakoś się napełni i
nikt im złego słowa nie powie. Mają nawet aż tyle tupetu, żeby swój wyrób
ucharakteryzować na kolejną książkę ze znanej już fanom serii Wydawnictwa
Literackiego, podszywajÄ…c siÄ™ bezczelnie pod cudzy znak firmowy. W
cywilizowanych krajach za takie rzeczy idzie się pod sąd. Ano, zobaczymy, może
i u nas istniejÄ… jakieÅ› prawa autorskie?
A pan Wiekiera, jak słyszałem, atakuje już
następne wydawnictwa nowymi "dziełami". Ręce opadają. Czy zdarzy mu
się po raz kolejny zostać ciepło przyjętym przez cynicznych wydrwigroszów,
nie wiem, ale kilkuletnie doświadczenie pilnego czytelnika krajowej produkcji
SF pozwala mi żywić obawy, że niestety tak.
Fan, jeśli dał się nabrać, rzuci tym bublem
do kosza albo wyniesie go do antykwariatu. Nastolatek, któremu nieświadomi
rzeczy rodzice kupią go pod choinkę, może mieć zahamowania w rozwoju osobowości
i najprawdopodobniej do końca życia będzie pluł na fantastykę, i to z
daleka. Nam, w redakcji, pozostaje tylko gryźć ręce w bezsilnej wściekłości.
l w poczuciu absolutnej bezkarności wobec cynicznego rozboju, uprawianego
bezkarnie na rynku przez ludzi podszywających się pod miano edytorów.

 

Edward Wiekiera: Marsjanie są wśród nas. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1987.

 
 
 


Fantastyka-naukowa - subiektywny wybór