Międzynarodowe stosunki polityczne - Włodzimierz Malendowski -
streszczenie książki
STOSUNKI MI
DZYNARODOWE Przedmowa:
Polska swój wyraz organizacyjny znajduje w ubieganiu się o członkostwo w Unii Europejskiej,
członkiem NATO stała się w 1999 roku. W 1998 wzrost autorytetu i aktywności Polski poprzez
przewodniczenie przez Polskę Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Obecnie
blisko 200 państw świata, zróżnicowane są ze względu na wielkość, zaludnienie, siłę militarną,:
własne interesy, system wartości- istnieje wiele czynników zarówno sprzyjających jak i
zakłócających rozwój SM. Np.: Radziecko-amerykańska konfrontacja globalna przez kilka
dziesięcioleci XX w. Określała atmosferę międzynarodową. Nasiliły się konflikty etniczne. Wzrost roli
ekstremistycznych nurtów religijnych, zwłaszcza fundamentalizmu islamskiego. Destabilizacja życia
wielu państw poprzez różne odmiany terroryzmu (zamachy, zabójstwa, szantaże, napady). Wzrasta
przestępczość wewnątrz pń. I w skali międzynarodowej (narkotyki, kradzieże, przemyt, pranie
 brudnych pieniędzy ). Zaledwie 20% ludzi żyje dostatnio,80% odczuwa niedostatek. Istnieje wiele
zjawisk, które nakłaniają wiele rządów do lepszej i ściślejszej współpracy międzynarodowej.
CZ
ŚĆ PIERWSZA
ZARYS TEORII STOSUNKÓW MI
DZYNARODOWYCH
Rozdział I.
GENEZA STOSUNKÓW MI
DZYNARODOWYCH I ICH TEORIA
1.GENEZA I ROZWÓJ SM.
SÅ‚owo MI
DZYNARODOWY pierwszy raz użyte przez Jeremyego Benthama kon.XVIIIw. Wiek
wcześniej łac. INTERGENTES -Richard Zouche. -Obaj definiowali dziedzinę prawa zwaną prawem
narodów lub ius gentium(-termin pr. rzymskiego stosowany wobec aliantów Cesarstwa
Rzymskiego). XVI w. rozwój koncepcji suwerenności, w XVII koncepcja ta zaczęła określać geogr.
wydzielone społeczności zwane narodami. Ius gentium nie wyraża już rozwoju prawa regulującego
stosunki miedzy suwerennymi narodami.Zastępuje je słowo międzynarodowy. Powiązania między
narodami:ª%polityczne, handel i finanse rozwój st.ekonomicznych,ª%migracje, aktywność misyjna,
podróże studentów i nauczycieli, rozwój Å›rodków przekazu=stosunki kulturalne,ª%aktywność
publicznych i prywatnych organizacji we wszystkich dziedzinach życia= stosunki społeczne Stosunki
międzynarodowe rodzą się z tych samych powodów, co każdy system polityczny lub społeczny w
celu realizacji swoich politycznych, ekonomicznych i innych interesów.Narodziny nowożytnych SM
XV i XVI w.Do 1000r.p.n.e.nie istniały interakcje o charakterze światowym. Zwrot między 500r.p.n.e.
a 200r.n.e.=dokonały tego rolnicze imperia powstałe w Chinach, Indiach, na bliskim Wschodzie i w
basenie M.Śródziemnego./kontakty międzyregionalne/.Chiny>Azja Centralnaok.100r.p.n.e.droga
karawanowa tzw. Jedwabny Szlak>do M.Śródziemnego. Rzymska kontrola nad Egiptem utwaliła
szlaki między Wschodem, Indiami, i Chinami. Intensywność interakcji dopiero po otwarciu
bezpośredniej drogi morskiej między Europa, Indiami, Chinami,a także odkrycie Ameryki. Następuje
dynamika generowania głownie poprzez ekonomiczny i technologiczny postęp+struktura społeczna,
geografia, przypadek pozwoliła ludziom zachodniej części euroazjatyckiej masy lądowej zdobyć
militarne i handlowe przewodnictwo w SM. Polityczny podział Europy, istnienie wielu ekonomicznych
i militarnych centrów siły, uniemożliwiało zdominowanie kontynentu przez jedno
państwo. Kolumbowa era , opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei, przez pierwsze portugalskie okręty,
rozpoczęły okres niezagrożonej zachodnioeuropejskiej dominacji po1500 r.(kontrola oceanicznych
szlaków morskich, korzyści handlowe).Europejska technika, rynkowa ekonomia, pluralizm centrów
siły i racjonalizm to podstawowe elementy  europejskiego cudu , który umieścił Europę w centrum
świata(P.Kennedy).Obecny sys. międzynarodowy: zawarcie pokoju westfalskiego koniec wojny
trzydziestoletniej (1648),rewolucja przemysłowa, rozwój nacjonalizmu w następstwie Rewolucji
Francuskiej, i zamorska ekspansja.>pluralistyczna polityczna organizacja państw, system
równowagi sił z mechanizmem budowania koalicji oraz globalne wojny=najsilniejsze państwa to
przywódcy, ustanawiające reguły globalnego systemu politycznego i Światowej ekonomii (ekonomia
międzynarodowa typu rynkowego, działanie sił rynkowych).XVI w. to przejście w przenoszeniu
aktywności tradycyjnie związanej z M. Śródziemnym ku nowemu atlantyckiemu i
północno-zachodnioeuropejskiemu centrum nowożytnych SM. Korzyści z ekspansji to: handel i
kolonialna rywalizacja wpływały na postęp nauki i technologii, ekonomiczna aktywność
zdominowana przez doktrynę merkantylizmu. DOKTRYNA MERKANTYLIZMU-wcześni
merkantyliści>wzrost bogactwa = podboje, wojny. W XVII w. Europie zdolność do prowadzenia
wojen uzależniano od korzyści czerpanych z krajów pozaeuropejskich. Pogląd:Naród może osiągnąć
siłę i bogactwo rujnując rywali. Podstawową ideę merkantylizmu wyrażało hasło: handel rodzi
bogactwo, bogactwo można przełożyć na armię i floty zwiększające siłę państwa. Po wojnach
włoskich (1494-1516) Portugalia podjęła działania doprowadzające do ustanowienia systemu
globalnego sankcjonowanego przez traktat z Tordesillas- Port. najbogatsze państwo świata XVI,
pierwsze państwo narodowe, a Niderlandy inicjatorem systemu państw narodowych. Inne
przeobrażenia a świecie, to: reformacja, walka o panowanie, Hobbes i Spinoza wprowadzają swoje
poglądy na prawo natury, wojny religijne zastąpione polityką siły, racji stanu. Upadek Hiszpanii
osłabił potrzebę współdziałania i otworzył okres rywalizacji. Postępowała konsolidacja Francji pod
panowaniem Ludwika XIV. Rozwój Anglii-Olivier Cromwell. Po trwających ćwierć wieku walkach o
przywództwo w latach 1688-1713, zwycięstwo nad Francją przypadło Anglii. Dzięki: panowaniu na
morzach, utrzymaniu równowagi sił w Europie, merkantylistycznemu handlowi i polityce kolonialnej.
Eksport do St. Zjed. wzrastał, rewolucja przemysłowa. Pozycje utracone w latach 70-tych i
80-tychXVIII w. Wlk. Brytania odzyskała w wyniku Rewolucji Francuskiej i wojen napoleońskich.
Londyn stał się finansowym centrum świata. Do lat osiemdziesiątych XIX w.Pax Britannica opierał
się bardziej na otwartej i współzależnej ekonomii (zrodzone z liberalizmu przekonanie ,że nie
zdobycze terytorialne, ale wolny handel zapewnia bogactwo., niedyskryminacja)a porzÄ…dek
polityczny identyfikowany był z: powstrzymywaniem ambicji terytorialnych Rosji i Francji,
rozszerzaniem brytyjskich baz strategicznych, morską supremacją Wlk. Brytanii. Państwa
rywalizowały jednak o panowanie nad kluczowymi regionami gwarantującymi kontrolę szlaków
komunikacyjnych. Ekspansja ekonomiczna ma tendencje do kierowania siÄ™ ku regionom
gwarantującym maksymalne korzyści, a te zależą od politycznych uwarunkowań bezpieczeństwa i
zysku. Ostatnie ćwierćwiecze XIX w.: transfer przemysłowej technologii do Stanów i Niemiec,
póz
niej Rosji i Japonii, stworzył nowe centra strategicznej i ekonomicznej siły. Powstanie dużych
państw o silnej ekonomii zburzyło tradycyjne kalkulacje równowagi sił: np. Niemcy, Stany. Po II
wojnie światowej przewaga USA  a te posługiwały się zasadą wzajemności w liberalizacji handlu.
Wpływały one na wszystkich swoich aliantów, zmuszając do kompromisu i akceptowania długiej
listy wyjątków od zasad wolnego handlu. Bilateralne klauzule najwyższego uprzywilejowania stały
się podstawą do liberalizacji handlu światowego. W 1947 roku 23 państwa stworzyły w Genewie
GATT (Układ Ogólny o Cłach i Handlu), na który złożyły się 123 bilateralne porozumienia handlowe.
W końcu lat 50-tych utworzenie EWG EFTA doprowadziło do zastosowania barier taryfowych i
kwotowych przeciwko Stanom Zjednoczonym. Do 1959 r. St. Zj. były zdolne finansować odbudowę
ekonomii aliantów i powstrzymać Związek Radziecki, korzystając z nadwyżki handlowej i rezerw
złota. Po 59 r. a dokładnie po 20 latach Stany w poważnym stopniu utraciły swoje rezerwy złota i
zasoby finansowe nabyte w XX w. Podstawowe czynniki zmiany rozwoju stosunków
międzynarodowych, wprowadza się ze sfery technicznej, ekonomicznej, świadomościowej.
Zmieniają się aktorzy sceny politycznej, cele polityki zagranicznej, i środki jej osiągania,- malejące
znaczenie państwa narodowego, priorytetem społeczeństw nie bezpieczeństwo a dobrobyt.
Rewolucja technologiczna doprowadza do narodzin broni masowego zniszczenia, wysoki poziom
współzależności ekonomicznej, oraz idea społeczności międzynarodowej wyrażająca się zmianami w
ludzkiej świadomości i rozpoznawaniem problemów możliwych do rozwiązania globalnym wysiłkiem.
2. STOSUNKI MI
DZYNARODOWE JAKO DYSCYPLINA.
Potrzeby bezpieczeństwa i rozwoju, pokoju i wojny , porządku i sprawiedliwości zawsze stanowiły
przedmiot zainteresowania badających stosunki międzynarodowe. W latach 20-tych XX wieku
refleksja o SM zdominowana przez liberalny, legalistyczny, moralizujÄ…cy punkt widzenia. Norman
Angell (1872-1967)-głosił idee bezsensowności wojny, możliwości jej uniknięcia, krytykuje
postanowienia Traktatu Wersalskiego, stworzenie rządu światowego opartego na organizacjach
międzynarodowych, kooperacjach między suwerennymi państwami. Ramslay Muir(1872-1941),
Francis Delaisi(1873-1947), Charles E. Merriam(1874-1953), Dawid Mitralny (1888-1977)-wiara w
postęp ludzkości w ramach klasycznego liberalizmu(wzrost ekonom., ekspansjonizm, zachodnie
wartości, dominuje eurocentryczny i lib.-chrześcijański paradygmat).Krytycy idealizmu to:Edward
E.Carra i Hansa J.Morgenthau.Lata 50-te i I poł.60-tych to badania konfliktów i interakcji o
charakterze strategicznym.(próby określenia środków zapobiegania i ograniczenia wojen, oraz
badania psychosocjologiczne).Np.J.Dollard (teoria: frustracja-agresja), badanie stereotypów
narodowych jako przyczyny konfliktów, roli transformacji wartości społecznych, instytucji i
socjalizacji, systemów edukacyjnych, środków masowego przekazu a także percepcji i mispercepcji
w SM. L. Fastinger badał proces podejmowania decyzji w konfliktach. Badania zapoczątkowane w
latach 50-tych, można podzielić na trzy kategorie:1).bad. poświęcone gromadzeniu i
opracowywaniu informacji związanych z kluczowymi pojęciami o SM np.wojna, alianse, organizacje
międzynarodowe.2).konstruowanie i testowanie hipotez ustalających zależności między zmiennymi i
pojęciami(alianse a wojna, konflikty wew. A międzynarodowe, imperializm a rozwój
narodowy.)3)budowanie modeli. W 80-tych wzrost znaczenia korporacji narodowych osłabił
perspektywę państwowocentryczną w nauce o SM, kierując uwagę badaczy ku stosunkom
transnarodowym.Głównie badacze amerykańscy, zainteresowani reżimami międzynarodowymi rolą
procesów instytucjonalizacji SM. Lata 80-te i pocz. 90-tych dominujący temat to kategoria
 zmiany (R.Gilpin, G. Modelski, B. Buzan, R.J.Jones, O. R. Holsti, R. M. Silverson, M. Olson,
P.Kennedy).Wydarzenia i procesy które dostarczyły bodz
ców temu zainteresowaniu to;arabskie
embargo naftowe z lat 1973-1974 i kryzys energetyczny, procesy detente, rozpad sztywnego
dwublokowego sywtemu Wschód-Zachód, zmniejszenie amerykańskiej i upadek radzieckiej
dominacji w ich strefach wpływów , żądanie nowego ładu ekonomicznego i powstanie
pentagonalnego swiata.-ukształtowany po II wojnie św.relatywnie stabilny system wszedł w okres
zmian.- badania statycznych i dynamicznych współzależności między poszczególnymi elementami
stosunków międzynarodowych. Kenneth N. Waltz- połowa lat siedemdziesiątych, krytyk, zarzucał
popełnianie błędu indukcji, czyli statystyka opisuje rzeczywistość ale jej nie wyjasnia., brak
teorii.Testowanie ad hoc tworzonych hipotez nie potwierdza ani nie obala żadnych teorii. Empiryści
np. J.D. singel, świadomie zakładał, że najpierw powinno się sformuowac empiryczne
generalizacje ,a potem polączyć je w rodzaj dedukcyjnej siatki lub teorii .Koniec lat 70-tych nastąpil

powrót do prób konstruowania ogólnych teorii dedukcji.powstało wiele prac badawczych, nie
rozwiązały one jednak podstawowych zadan stojących przed dyscypliną.:problem poziomu analizy
w SM.,brak spójnego wyjaśnienia zjawisk międzynarodowych. Waltz , na pytanie czy należy badać
 jednostkę czy  cały system, odpowiada dzieląc teorię SM na dwie grupy: kryterium podziału jest
poziom, na którym poszukuje się przyczyn wojny i definiuje się warunki pokoju.Poszukiwania na
poziomie jednostkowym lub narodowym określa jako redukcjonistyczne, a poszukujące przyczyn
wojny i pokoju na poziomie systemowym. Prowadzi to dokolejnego istotnego wyzwania. Drugim
dylematem jest to, jak zbudować prawomocne i poddające się testom teorie wyjaśniające
skomplikowaną i zróżnicowaną rzeczywistość, jaka są stosunki.
3.TEORIA STOSUNKÓW MI
DZYNARODOWYCH.
Kryterium chronologii (jako najprostszy klasyfikator SM). Podejście idealistyczne(okres
międzywojenny), teoria realizmu politycznego(po II wojnie światowej), podejście behawioralne (lata
60-te), oraz okres postbehawioralny(koniec lat siedemdziesiÄ…tych) w postaci powrotu do
konstruowania teorii dedukcyjnych nawiązujących do prób podejmowanych wcześniej. Hedley Bull:
podejście klasyczne i naukowe.Klasyczne oparte na filozofii, historii, prawie. Naukowe aspirowało do
zbudowania teorii SM opartej na logicznych i matematycznych dowodach lub empirycznych
procedurach weryfikacji. Istotne próby, to; teoria systemowa, teoria gier, podejście symulacyjne,
konstruowanie modeli SM, teoretyzowanie oparte na danych ilościowych. W latach 80-tych
zarysowało się porozumienie dotyczące akceptowanej klasyfikacji teorii SM.Trzy dominujące
perspektywy teoretyczne to realizm, pluralizm strukturalizm.
Realizm Pluralizm Strukturalizm
Polityka siły i bezpieczeństwa Polityka współzależności i transnacjonalizmu Polityka dominacji i
zależności
Charakterystyka systemu międzynarodowego: Anarchia: model kul bilardowych:
państwowocentrycznych Społeczność światowa: model pajęczyny :wielocentryczny Centrum 
peryferie: model ośmiornicy: wielocentryczny
Główni aktorzy: Państwa, rządy, organizacje międzyrządowe Rządy: organizacje międzyrządowe:
Międzynarodowe pozarządowe; ruchy społeczne; regiony; jednostki; Klasy społeczne; organizacje;
elity ekonomiczne i polityczne; korporacje wielonarodowe;
Główne motywy: Walka o siłę/władzę; interes narodowy; strategia militarna; alianse; Wyzwania
globalne; współzależność; interesy ponadnarodowe; Siła ekonomiczna; eksploatacja; interesy klasy;
zależność;
Trzy główne obszary różnic między realizmem, pluralizmem i strukturalizmem:
1) w kwestii stosunku między całością a elementami w SM.
a)realizm: stałe napięcia między interesami państw a dynamiką sys.,które tworzy atmosferę braku
bezpieczeństwa i możliwość przemocy w SM.
b)pluralizm: świat jako pluralistyczny polityczny system, w którym zachodzą ciągłe procesy
wzajemnej i wielostronnej adaptacji.
c) strukturalizm: istniejąca struktura międzynarodowa warunkuje wszystkie działania polityczne:
interesy i działania elementów są odbiciem stosunków w interesie jako całości;
2) w uznawaniu możliwości zmiany lub reformy w SM.
a)realizm: makropolityczna zmiana w systemie międzynarodowym jest skutkiem nierównego
rozwoju państw lub upadku poszczególnych państw.
b)pluralizm; państwa są zdolne do zmian reform i transformacji: system globalny wymaga
efektywnego zarządzania; działania polityczne mogą uczynić istniejący system bardziej efektywnym
i zgodnym z potrzebami jego członków.
c)strukturalizm: jedynym mechanizmem fundamentalnej zmiany systemu jest radykalna
transformacja
3) w stosunku do wartości i politycznego działania;
a)realizm: racjonalna kalkulacja interesów i możliwości;
b)pluralizm; wartości opierają się na możliwości postępu i rozwoju nowych form i zasad zachowania
w SM.
c)strukturalizm: potrzeba radykalnego politycznego działania prowadzącego do przezwyciężania
sprzeczności systemu systematycznie uciskającego innych członków.