Wstęp do Księgi Amosa Wstęp do Księgi Amosa         Amos pochodził z judzkiego miasta Tekoa, był pasterzem i hodowcą drzew figowych (Am 1,1; Am 7,14). Swą działalność prorocką rozwijał jednak wyłącznie na terenie państwa północnego, zwłaszcza w Betel, schizmatyckim sanktuarium Izraela. Dokładniejsza data jego wystąpienia i głoszenia słowa prorockiego nie jest znana, choć przypada na pewno na okres panowania Jeroboama II (782-753). Wzmiankowane w Am 1,1 "trzęsienie ziemi" nie jest bliżej znane. Ze współczesnych dokumentów asyryjskich wymieniających zaćmienie słońca i jakąś wielką epidemię, zdarzenia, o których mówi także Amos (Am 8,9; Am 4,10), wynika, że Prorok działał ok. r. 765-763. Na skutek denuncjacji kapłana z Betel, Amazjasza, musiał prawdopodobnie opuścić miasto, a może nawet państwo izraelskie. Starodawna tradycja umieszcza grób Amosa w Tekoa, co wskazywałoby na powrót Proroka do ojczystej ziemi judzkiej po opuszczeniu Betel. W odróżnieniu od "oficjalnych" proroków, zrzeszonych przy świątyni lub przy pałacu królewskim, otrzymał Amos osobiste powołanie od Boga wraz z misją prorocką (Am 7,14). Stąd też płynie jego głębokie przeświadczenie o nieodpartej konieczności wypełniania posłannictwa Boga przez Jego herolda (Am 3,8).         Najogólniej można wyróżnić w Księdze Amosa trzy grupy mów prorockich: przeciw narodom i Izraelowi (Am 1,1-2,16), groźby przeciw Izraelowi (Am 3,1-6,14) i wizje prorockie (Am 7,1-9,15). Układ mów podobnie jak treść księgi wskazuje niezbicie na działalność literacką samego Proroka lub jego bezpośrednich uczniów. Nigdy też nie powątpiewano o literackiej autentyczności księgi, z bardzo nieznacznymi wyjątkami. Działalność prorocka Amosa przekraczała zapewne wielokrotnie objętość tekstu jego księgi. Spośród licznych gróźb i wizji, wypowiedzianych przy różnych okazjach, kanoniczny zbiór podaje wybór ułożony tematycznie i przedstawiony w formie poetyckiej. Być może pozostałością pracy kompozycyjnej jest zmieniająca się często osoba mówiącego. Księga Amosa była podobnie jak szereg innych ksiąg prorockich przedmiotem późniejszych refleksji i redakcji. Pierwszej redakcji dokonano w ostatnich latach monarchii judzkiej, dodając aktualne proroctwo przeciw Judzie (Am 2,4-5); druga była dziełem refleksji teologicznej po niewoli babilońskiej i dołączyła obietnice mesjańskie (Am 9,11-15), a może także tytuł księgi (Am 1,1).         Styl Amosa odznacza się przejrzystością, połączoną jednak z malowniczością obrazów. Decydujące piętno wywarło na nim pasterskie pochodzenie autora; stad wiele porównań z życia wiejskiego, częściowo dosadnych (Am 4,1; Am 6,12; itd.). Prorok nawiązuje chętnie dialog ze słuchaczami (Am 5,25; Am 9,7-10),by w odpowiedniej chwili przekazać im zapowiedź kary.         Pojęcie Boga u Amosa jest uniwersalistyczne: panuje On nad wszystkimi narodami, czuwa nad praworządnością, a winnych pociąga do odpowiedzialności i karze. Władzę wykonuje w swej siedzibie, w świątyni jerozolimskiej. Specjalną przychylnością otacza Bóg swój lud wybrany (Am 3,2; Am 7,8.15; Am 8,2); traktuje go jednak według zasad sprawiedliwości podobnie jak inne narody (Am 9,7). Domaga się od niego postępowania sprawiedliwego, oddającego każdemu to, co słuszne i należne. Skoro po zażegnaniu niebezpieczeństwa syryjskiego zapanował w państwie izraelskim dobrobyt, zamożne rodziny zaczęły prowadzić beztroskie, hulaszcze życie, uciskając dzierżawców i ubogich, pozbawionych wszelkich praw i opieki. Amos wielokrotnie potępia odpowiedzialnych za nierówności społeczne i związane z tym nadużycia (Am 3,9n; Am 4,1; Am 5,7.10). W życiu religijnym klas zamożnych szerzył się formalizm religijny; stąd ostra krytyka kultu czysto zewnętrznego i zaniedbań w wypełnianiu podstawowych przykazań religijno - moralnych. Naruszanie sprawiedliwości i wierności wobec Pana, i w stosunkach międzyludzkich sprowadzi na Izraela karę, tym większą, im większe były dobrodziejstwa Pańskie dla Izraela (Am 2,9-12). Ocaleje z powszechnej zagłady jedynie niewielka "Reszta" (Am 3,12; Am 5,15; Am 9,1); temat ten podejmą później niemal wszyscy prorocy. Niekiedy groźby Amosa nabierają cech eschatologicznych, zwłaszcza w związku z zapowiedzią "dnia Pańskiego". Dokona się w tym dniu zagłada narodów obcych (Am 1,3-2,3) oraz ukaranie Izraela, poprzedzone szeregiem klęsk ostrzegawczych (Am 4,6-12; Am 7,1-6). Pozorny okres rozkwitu za Jeroboama II jest w rzeczywistości ostatnim czasem, danym do opamiętania dzięki wstawiennictwu Proroka (Am 7,2-6), zanim nadejdzie na lud Pana dzień ciemności i nieszczęścia (Am 5,18nn).         Słownictwo i styl prorocki Amosa wywarły wielki wpływ na proroków VII/VI w., szczególnie na Jeremiasza (por. zwł. Am 5,2 z Jr 18,13) i Ezechiela, oraz na piśmiennictwo biblijne (Tb 2,6; cytuje Am 8,10) i pozabiblijne (Dokument Damasceński, pisma qumrańskie) okresu judaistycznego. W NT Dz 7,42 nawiązują do Am 5,25-27 (por. Dz 15,16 z Am 9,11).