Tu komisja naklei kod
Tu wpiszesz kod
(Wpisuje zdajÄ…cy przed
rozpoczęciem pracy)
Miejsce
ĆWICZCIE Z NAMI!
na naklejkÄ™
W maju, na egzaminie maturalnym,
z kodem
KOD ZDAJ
CEGO
otrzymacie analogiczny arkusz. Dokład-
nie przeczytajcie 1. stronÄ™.
Arkusz I obowiÄ…zuje wszystkich matu-
rzystów. Spróbujcie zmierzyć się z za-
daniami, które proponujemy. Tematy
maturalne owiane sÄ… tajemnicÄ…, ale to
ćwiczenie czyni mistrza.
Komentarz do zadań i przykładowe
wypracowania realizujÄ…ce zamieszczone
EGZAMIN MATURALNY
tu tematy znajdziecie w Cogito (str. 86
 94) i na www.cogito.com.pl.
Z J
ZYKA POLSKIEGO
Redakcja opiera siÄ™ na informacjach
i wzorze formularza ze strony
www.cke.edu.pl, podanych do wiado-
mości publicznej.
Arkusz I
ARKUSZ I
Czas pracy 170 minut
MAJ
Instrukcja dla zdajÄ…cego
ROK 2005
1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 8 stron.
Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu
nadzorujÄ…cego egzamin.
2. Część 2 arkusza zawiera dwa tematy wypracowania.
Do opracowania trzeba wybrać jeden z nich i podkreślić.
3. Proszę zaplanować czynności tak, by było możliwe
rozwiązanie zadań z obu części arkusza w ciągu 170 minut.
4. Pracę proszę napisać czytelnie.
5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać
ołówkiem.
6. Nie wolno używać korektora.
7. Błędne zapisy trzeba wyraz
nie przekreślić.
8. Wszelkie notatki należy sporządzać tylko w brudnopisie,
który nie będzie oceniany.
Za opracowanie tematu
9. Podczas egzaminu można korzystać ze słownika poprawnej
można otrzymać
polszczyzny i słownika ortograficznego.
70 punktów
10. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi,
którą wypełnia egzaminator.
20 za część 1
50 za część 2
Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
Opracowanie i komentarz:
Tu wpiszesz swój
Iza Galicka-PÅ‚achta
PESEL ZDAJ
CEGO
PESEL
Iza Zasłona
Copyright by AGA-PRESS sp.j.
2 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Część I  rozumienie czytanego tekstu
Przeczytaj uważnie tekst Jacka Trznadla, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie
tekstu, własnymi słowami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.
Jacek Trznadel
HAC
BA DOMOWA (fragment)
1. Mówiąc o tych najogólniejszych procesach akceptacji życia w Polsce powojennej pra-
gnę jeszcze przypomnieć rozróżnienie, stanowiące jakby jedno z milczących założeń tej
całej analizy. Otóż nie zaliczam do dziedziny  hańby domowej owego spontanicznego
i  bezwarunkowego refleksu społecznego, jakim była konieczność odbudowania funkcji
kultury po wojnie i dz
wignięcia polskiej gospodarki, jednym słowem dążenia do stworze-
nia normalnego życia. Wymagało to włączenia się w struktury oficjalne, kontrolowane przez
komunistów, w coraz szerzej przez nich zagarnianych dziedzinach życia. Stąd też koniecz-
ność różnych ustępstw i kompromisów, które trudno oceniać (& ). Do dziedziny  hańby
domowej zaliczam natomiast udział w nowej ideologii, danie wiary kłamstwu i wspoma-
ganie go w różny sposób.
2. Że rozmaite dziedziny i sposoby budowy nowego życia po wojnie bywały transmisją
niebezpiecznej zmiany postaw, ułatwiały ją lub stymulowały  to rzecz oczywista. To uplą-
tanie w sprzeczne lub niebezpieczne okoliczności jest, oczywiście, jedną ze stron dramaty-
zmu postaw, związanych z tragicznymi złudzeniami i przekraczaniem niewidocznej grani-
cy, której przekraczać nie należało. Są to jak zawsze rachunki osobiste i szczegółowe, ale
istniała też określona wyżej sytuacja ogólna. Na okręcie, nawet opanowanym przez korsa-
rzy, pompują wszyscy, jeśli nie chcą utonąć. Oczywiście, ta analogia ma swoje granice.
Przypomnę to, co pisałem tu o swoim ojcu. Położył niemałe zasługi w organizowaniu no-
wego życia na Dolnym Śląsku. Kres tej decyzji i tego zaangażowania wyznaczył jednak
przymus zapisania się do partii  nie zrobił tego nigdy.
3. Ze wszystkich wymienionych tu powodów ulegał i ulega zmianie obraz powojennej epoki
literackiej. Ten proces wciąż trwa. Odeszła do lamusa duża część ówczesnej twórczości
wielu znanych pisarzy. Te zmiany oddziałają dopiero na literackie hierarchie, gdyż mity
hierarchii trwają dłużej. Nie miejsce tu na szczegóły. Część literatury powojennej kształto-
wała się w związku z nową ideologią, i z kolei utwory te wpływały na sytuację kulturową.
Pewną rolę w tych procesach odegrała pośrednio także literatura o wojnie. Wśród powo-
jennych debiutów największe poruszenie wywołali: Tadeusz Borowski w prozie i Tadeusz
Różewicz w poezji. I tutaj zachodzą przewartościowania. Wydaje mi się, że przestanie być
swoistym mitem twórczość Tadeusza Borowskiego i wyjdzie na jaw  już wychodzi  po-
wierzchowność jego myślenia intelektualnego i jednostronność wartościującej syntezy kul-
tury, nie tylko w żałosnym okresie Muzyki w Herzenburgu czy Małych kronik, ale właśnie
w jego drapieżnych nowelach obozowych. Tak mówiąc, nie neguję wybitnej wartości tych
nowel, patrzyliśmy na nie jednak bez luzu interpretacyjnego. (& ) I niewątpliwie pobled-
nie o wiele gwiazda poezji Tadeusza Różewicza, łącznie z jego utworami najwcześniejszy-
mi przez niektórych najwyżej cenionymi. Utwory tych dwu pisarzy powstały zresztą jeszcze
właściwie bez udziału nowej ideologii, a nawet zostały przez nią póz
niej jakby częściowo
potępione, jako  zarażenie wojną .
4. A jednak wizja ta tworzyła i mogła tworzyć tło dla jeszcze innych ocen. Obaj ci pisarze
zostali uznani przez krytykę za wybitnych świadków literackich tej epoki, która spalała
2
3
Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
ludzi w obozowych piecach. I zrozumiano ich tak właśnie: że mieli nazizm hitlerowski za
końcowy wytwór dotychczasowej kultury. Zbrodnia ta miała przewyższać wszelkie popeł-
nione przedtem, w tym samym czasie i póz
niej. Runęła wartość całej cywilizacji. W ten
sposób rezygnowano  nie w samym proteście tych pisarzy przeciw zagładzie, lecz w uogól-
nieniach  z klasycznej wizji człowieka, ze śródziemnomorskiego humanizmu. (& )
5. Na tym tle Medaliony Zofii Nałkowskiej są czymś zupełnie osobnym. Ona też nie wypo-
wiada się na temat gułagów, gdzie odpowiednikami pieców były zamrażalnie. Ale oskar-
żenie jej mierzy w mechanizm monopartyjny i ideologiczny, wytwarzający nieludzki faszyzm
jako dzieło człowieka, niekoniecznie Niemca. Aż dziwne, że Medaliony mogły tak długo,
także w lekturach szkolnych spełniać rolę utworu skierowanego wyłącznie przeciw faszy-
zmowi niemieckiemu. Każdy może być do tego zdolny, pisze Nałkowska w jednym z opo-
wiadań. Każdy, kto wierny jest do ślepoty jednej partii, dopowiada w drugim. W noweli
Człowiek jest mocny słowa tytułowe włożone są ironicznie w usta niemieckiego żandarma,
domagającego się jeszcze większego wysiłku od swojej ofiary. Czytając to myślę zawsze
o dewizie Gorkiego  człowiek to brzmi dumnie , którą pani Nałkowska niewątpliwie znać
musiała. (& )
6. To wszystko każe myśleć, że będzie także butwieć materia wielu esejów krytycznych, nie
mówiąc o podręcznikach i pomocach naukowych, odpowiedzialnych za wiele kryteriów
ocen i hierarchii. Wiele wywodów straci swoją oczywistość. Przygasną i tutaj nazwiska, sta-
nie się to także z uznawanymi niegdyś autorytetami. Tych przewartościowań dokona nie
tylko krytyka, ale także zmiana generacji czytelników, nowi czytelnicy nie będą już po pro-
stu wiedzieli o wielu dawnych hierarchiach.
(Tekst opracowany na podstawie:
Bożena Chrząstowska, Ewa Wiegandtowa, Seweryna Wysłouch, Literatura współczesna
Poznań 1994)
3
4 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Zadanie 1.
Jakie postawy ludzkie określa autor mianem  hańby domowej ? Odpowiedz własnymi słowa-
mi (nie cytuj).
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 1.: Możesz użyć kilku różnych sformułowań. Najpierw, oczywiście, musisz znalez
ć kluczowe zdania w tekście
 na przykład ostatnie zdanie akapitu. Pamiętaj jednak, że nie wolno Ci cytować zdań, pytanie wymaga od Ciebie własnego
przetworzenia przeczytanej treści.
Zadanie 2.
Jakie działania ludzkie wyłącza autor z pojęcia  hańby domowej ? Zacytuj dwa przykłady
sformułowań z tekstu.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 2.: Jak widzisz, w akapicie jest więcej niż dwie odpowiedzi. Pytanie jest typowo analityczne i wymaga
bardzo dokładnego, wnikliwego przeczytania fragmentu. Spośród kilku możliwych, wybierz te odpowiedzi, które uznasz za
najistotniejsze.
Zadanie 3.
Na podstawie pierwszego i drugiego akapitu wyjaśnij sens metafory o tonącym okręcie, obec-
nej w akapicie drugim.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 3.: Metafora tonącego okrętu powinna być Ci znajoma  choćby z Kazań sejmowych Piotra Skargi. Jako że
jest to przenośnia dość schematyczna w literaturze, odcyfrowanie jej nie powinno przyczyniać szczególnych kłopotów.
4
ustroju pomimo wiedzy o jego kłamstwie.
stycznym; świadome włączanie się w propagandę komunistyczną, uczestnictwo w nowym
Jako  hańbę domową określa autor postawę współpracy z ustrojem komuni-
Odpowiedz
:
nie, konieczność dz
wignięcia polskiej gospodarki, włączenie się w struktury oficjalne.
Spontaniczny refleks społeczny, konieczność odbudowywania kultury po woj-
Odpowiedz
:
cza, że mimo wszystko trzeba pracować na rzecz narodu.
panowanie wrogich sił (komunizmu) nad narodem, natomiast obowiązek pompowania ozna-
Tonący okręt oznacza ojczyznę, to, że jest opanowany przez korsarzy, oznacza
Odpowiedz
:
5
Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Zadanie 4.
Jaką funkcję spełniają refleksje o ojcu pisarza, kończące akapit drugi?
a) Są podsumowaniem jego treści.
b) Są przykładem potwierdzającym wcześniejsze rozważania.
c) SÄ… metafora ilustrujÄ…cÄ… tezÄ™ autora.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 4.: Zwróć uwagę, że metafora mówi o pewnej sytuacji ogólnej, podsumowanie zaś zmierza również do
ogólnego ujęcia wcześniejszych, cząstkowych treści. Natomiast Ty masz na końcu akapitu do czynienia z opisem sytuacji
ukonkretnionej, dotyczącej poszczególnej jednostki. W takiej formie występuje najczęściej przykład, czyli egzemplifikacja.
Zadanie 5.
Jaką zależność dostrzega autor między literaturą a polityką? (akapit 3.)
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 5.: Pytanie jest stosunkowo proste  wzajemny związek między literaturą a polityką jest oczywisty i typowy
dla wielu epok  wez
na przykład pod uwagę romantyzm. Pewną pułapkę może stanowić użyte w tekście słowo  ideologia , ale
pamiętaj, że każdy ustrój polityczny, a zwłaszcza komunizm, był związany z ideologią.
Zadanie 6.
Na czym polega ambiwalentna ocena utworów Borowskiego przez Trznadla? (akapit 3.)
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 6.: Aby odpowiedzieć na to pytanie, musisz rozumieć termin  ambiwalentny . Oznacza on dwubiegunowość,
sprzeczność odczuć i postaw wobec tej samej rzeczy. Ważne, abyś pamiętał, że wolno Ci używać sformułowań obecnych w tekście,
ale nie możesz przepisywać całych zdań.
5
a)
Odpowiedz
:
łeczny tych czasów.
i ideologię (komunizm), ale także sama literatura kreowała klimat polityczny, kulturowy i spo-
Literatura powojenna była w dużej mierze ukształtowana przez sytuację polityczną
Odpowiedz
:
obozowych Borowskiego.
ność w wartościowaniu syntezy kultury, ale jednocześnie podkreśla wybitną wartość nowel
Autor oskarża Borowskiego o powierzchowność intelektualną oraz jednostron-
Odpowiedz
:
6 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Zadanie 7.
W jakim stosunku pozostajÄ… wobec siebie akapity 3. i 4.?
a) akapit 4. ilustruje tezÄ™ z akapitu 3.
b) akapit 4. jest kontynuacją rozważań z akapitu 3.
c) akapit 4. wprowadza treści przeciwstawne do akapitu 3.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 7.: To typowe pytanie o strukturę tekstu, o związki logiczne między poszczególnymi akapitami. Pozornie
odpowiedz
może nie być jednoznaczna. Zwróć jednak uwagę na pierwsze zdanie 4. akapitu  jest w nim sformułowanie
 innych ocen . Pomocny okaże się też wskaz
nik zespolenia  a jednak  słowo to wprowadza zawsze treści przeciwstawne.
Zadanie 8.
Na podstawie akapitu czwartego wyjaśnij własnymi słowami, dlaczego protest literacki
Borowskiego przeciw zagładzie uznano za negację kultury śródziemnomorskiej.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 8.: Pytanie to jest dość trudne. Warto w tym miejscu przypomnieć sobie Opowiadania Borowskiego i jego
ocenę kultury śródziemnomorskiej i chrześcijańskiej (a więc tego, co podstawowe dla Europy). Zauważ, że można przyjąć
jeszcze inną interpretację: uznać nazizm nie za końcowy wytwór kultury śródziemnomorskiej, ale za jej degenerację.
Zadanie 9.
Na czym według autora polegał błąd w ocenie Medalionów Zofii Nałkowskiej? (akapit 5.)
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 9.: W odpowiedzi na to pytanie pomocne Ci będą poszczególne frazy w akapicie, na przykład  każdy może
być do tego zdolny ,  każdy, kto wierny jest do ślepoty jednej partii . Uwaga! Staraj się sformułować swój własny sąd, ale nie
używaj cytatów z tekstu.
6
c)
Odpowiedz
:
do ludobójstwa, to podważa humanizm i opartą na nim klasyczną wizję człowieka.
tychczasowej kultury europejskiej. Skoro cywilizacja wytwarza coÅ›, co jÄ… niszczy i prowadzi
Borowski uznał nazizm za końcowy efekt cywilizacji śródziemnomorskiej, do-
Odpowiedz
:
jest to tekst protestujący przeciwko systemom totalitarnym w ogóle.
przeciwko faszyzmowi niemieckiemu, podczas gdy jego wymowa jest bardziej uniwersalna 
Autor uważa, że błędnie interpretowano  Medaliony jako tekst wymierzony
Odpowiedz
:
7
Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Zadanie 10.
Poglądy wyrażone w akapicie piątym są:
a) poglądami Nałkowskiej
b) poglądami krytyków literackich
c) poglÄ…dami samego autora
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 10.: Na  personalność opinii wskazuje fakt, że autor wypowiada się w pierwszej osobie,  czytając to
myślę . Na odpowiedz
c) wskazuje też wyrażenie ekspresyjne  aż dziwne . Może nas zmylić autorytatywność wypowiada-
nych sądów, ale zwróć też uwagę na silną funkcję impresywną, typową wówczas, gdy nadawca tekstu chce przekonać
odbiorcÄ™ do swoich tez.
Zadanie 11.
Z akapitu szóstego wypisz dwie metafory.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 11.: Pytanie łatwe, jeśli bez problemu potrafisz rozpoznawać metafory, nawet wtedy gdy zestawiają ze sobą
słowa z odległych pól znaczeniowych. Tak jest w tym przypadku. Butwieją najczęściej materialne książki, papiery; butwienie
esejów oznacza ich dezaktualizację. Gaśnięcie kojarzy się zazwyczaj z gwiazdami; gasnące nazwiska sugerują, że sława
pewnych autorów minęła.
Zadanie 12.
Wybierz z tekstu akapitu szóstego dwa argumenty określające przyczyny przewartościo-
wań w literaturze.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 12.: Jest to kolejne pytanie analityczne, masz znalez
ć w tekście szczegółowe informacje. Możesz dosłownie
zacytować sformułowania z tekstu, ale możesz także użyć własnych, autorskich sformułowań.
7
c)
Odpowiedz
:
 będzie także butwieć materia wielu esejów ,  przygasną i tutaj nazwiska .
Odpowiedz
:
zasad.
2. zmiana generacji czytelników, pojawienie się nowych odbiorców, nieznających dawnych
1. krytyka, zmiana gustów i stanowisk krytyków literackich,
SÄ… to:
Odpowiedz
:
8 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Zadanie 13.
Tekst Jacka Trznadla ma charakter:
a) popularnonaukowy,
b) krytycznoliteracki,
c) publicystyczno-polityczny.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Komentarz do zad. 13.: Chociaż tekst w swojej pierwszej części w dużej mierze traktuje o polityce i ideologii, jest to, oczywiś-
cie, przykład eseju krytycznoliterackiego. Autor odwołuje się do osobistych doświadczeń, polemizuje z sądami innych kryty-
ków literackich,  popisuje się swoją erudycją.
8
b)
Odpowiedz
:
9
Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Część II  pisanie własnego tekstu
Temat 1. Jak ukazany został poeta w wierszu Rafała Wojaczka? Zinterpretuj
wiersz pt. List do nieznanego poety.
Rafał Wojaczek
List do nieznanego poety
Jenseits von Gut und Böse
Pański pokój wynajęty u rencistki
Dawno wdowy ale z seksem niewygasłym
Która pieska ma Pan musi wyprowadzić
Nawet wtedy gdy pan zaczÄ…Å‚ nowy wiersz
Z jednym krzesłem wąskim łóżkiem bujnym grzybem
Pański pokój nieprzytulny zwłaszcza teraz
Kiedy w okno co na półce zawsze patrzy
Tłucze dziobem biały zimy ptak
Czy herbatę choć pan może sobie zrobić?
Czy sprowadzić może sobie pan dziewczynę?
Pańska matka odwiedziła pana kiedyś
W tym pokoju gdzie z sufitu patrzy strach?
W rękopisach czy nikt panu tam nie grzebie?
Czy za światło każą panu coś dopłacać?
Te butelki opróżnione z podłej wódki
Gospodyni panu chyba ma za złe?
Pańską twierdzą i wygnaniem jest ten pokój
Wieżą ponad dobrem złem i społeczeństwem
Czy pan czasem nie próbuje z niego uciec?
Z rozpaczliwych czterech kątów Piąty: śmierć
(Nieskończona krucjata, 1972)
9
10 Egzamin maturalny z języka polskiego
Arkusz I
Temat 2: Porównaj, na jakie emocje żony biblijnego patriarchy Lota położyły
nacisk Beata Obertyńska i Wisława Szymborska, autorki wierszy o tym
samym tytule.
Beata Obertyńska Wisława Szymborska
Żona Lota
Żona Lota
Obróciłam się podobno z ciekawości.
Za ostatnie, bezwolne głowy odwrócenie
Ale prócz ciekawości mogłam mieć inne
w stronÄ™  rudÄ… ulewÄ… sieczonego  miasta.
powody.
Krzepnie na mnie z szelestem wilgotne odzienie
Obejrzałam się z żalu za miską ze srebra.
I sól mnie szorstką korą na wichrze porasta&
Przez nieuwagę  wiążąc rzemyk u sandała.
Aby nie patrzeć dłużej w sprawiedliwy kark
Już nie walczę& Choć żywa, jestem już umarła.
męża mojego, Lota.
W biały słup się zamieniam& Śmierć powłoką
Z nagłej pewności, że gdybym umarła,
ciasnÄ…
nawet by nie przystanÄ…Å‚.
od nóg mnie zaskorupia i pełznie do gardła
Z nieposłuszeństwa pokornych.
za to jedno spojrzenie wstecz! O miasto  miasto!
W nadsłuchiwaniu pogoni.
Tknięta ciszą, w nadziei, że Bóg się rozmyślił.
Już nie walczę& Nie wołam& Stóp odbiegłych
Dwie nasze córki znikały już za szczytem
ślady
wzgórza.
wiatr wygładził i krzyk mój wydmą rozmiótł
Poczułam w sobie starość. Oddalenie.
pustÄ…&
Czczość wędrowania. Senność.
Martwiejące kolana chłód mi związał blady
Obejrzałam się kładąc na ziemi tobołek.
a dech znajomą drogę zagubił ku ustom&
Obejrzałam się z trwogi, gdzie uczynić krok.
(& )
Gdy sól dojdzie do serca, ze strachu zjeżona
Obejrzałam się z osamotnienia.
targnie mi myśl ostatnia włosów twarde struny&
Ze wstydu, że uciekam chyłkiem.
I zostanę na wzgórzu samotna i słona,
Z chęci krzyku, powrotu.
prześwietlona miedziano rdza gasnącej łuny&
albo wtedy dopiero, gdy zerwał się wiatr,
(Klonowe motyle, 1945)
Rozwiązał włosy moje i suknię zadarł do góry.
Miałam wrażenie, że widzą to z murów
Sodomy
i wybuchają gromkim śmiechem, raz i jeszcze
raz.
Obejrzałam się z gniewu.
Aby nasycić się ich wielką zgubą.
Obejrzałam się z wszystkich podanych
wyżej powodów.
Obejrzałam się bez własnej woli.
To tylko głaz obrócił się, warcząc pode mną.
To szczelina raptownie odcięła mi drogę.
(& )
Z braku tchu wielokrotnie okręcałam się.
Kto mógłby to zobaczyć, myślałby, że tańczę.
Niewykluczone, że oczy miałam otwarte.
Możliwe, że upadłam twarzą zwróconą
ku miastu.
(Wielka liczba, 1976)
Uwaga! Na maturze otrzymasz jeszcze strony na wypracowanie.
10