3582320550

TLENOWCE pierwiastki szóstej grupy głównej. Wraz ze wzrostem masy atomową słabnie ich charakter niemetaliczny. Tlen i siarka są niemetalami, selen i tellur pierwiastkami przejściowymi, a polon metalem W związkach występują na -2, +4 i +6 stopniu utlenienia (prócz tlenu, który zawsze jest -2, i wyjątkowo w nadtlenkach -1; jedynie w związku z fluorem przyjmuje wartościowość +2 w fluorku tlenu OF₂). Wszystkie wysterują w przyrodzie w stanie wolnym i w związkach, w ilościach malejących wraz ze wzrostem masy atomową. Są dość silnymi utleniaczami, najsilniąszym jest oczywiście tlen, który ze względu na swą elektroujemność tworzy tlenki z pozostałymi pierwiastkami tą grupy. Tworzą kwasy tlenowe H₂X0₃ i H₂X0₄ oraz wodorki o charakterze kwaśnym H₂X. Tlen i siarka w swych związkach biorą udział w tworzeniu wiązań podwójnych - np. grupy karbonylowe >C=0 i >C=S.

TLEN Tlen 0₂ jest paramagnetyczny (patrz teżł ze względu na obecność niesparowanych elektronów na dwóch antywiążących orbitalach cząsteczkowych. Odmiana alotropowa 0₃ - ozon właściwości tych już nie ma. Jego niezwykle wysoka elektroujemność powoduje, że łączy się prawie ze wszystkimi pierwiastkami, tworząc odpowiednie tlenki, zarówno zasadowe jak i kwasowe Jedynie z bardziej od siebie ujemnym fluorem tworzy nie tlenek fluoru a fluorek tlenu (0²⁺). W temperaturze pokojową reaguje z niewieloma pierwiastkami (litcwce, fosfor), lecz w temperaturze podwyższonej utlenia praktycznie wszystko (do wyjątków należy plalyna i fluor), a ponieważ reakcje przyłączania tlenu są egzo en erg etyczne, wytworzone w czasie reakcji ciąjło podtrzymuje przebieg reakcji (spalanie) a często nawet przyspiesza lawinowo (wybuch). W połączeniach z wodorem różnica w wartościach elektroujemności (2,2 i 3,5) nie powoduje powstawania wiązania jonowego (woda dysocjuje zaledwie w 0,0000002%). Jeżeli jednak grupa wodorotlenowa przyłączona jest do atomu niemetalu o dość wysokiej elektroujemności (elektroujemność 2-3), to powoduje to zwiększoną polaryzację wiązania O-H i związki takie wykazują charakter kwasów, na ogół silnych (np. HN0₃ o strukturze H-O-N0₂ czy H₂S0₄ o strukturze (H-O-SOr-O-H). Jeżeli natomiast grupa OH połączona jest w związku z atomem metalu (elektroujemność 1-1,5) wiązanie metal-tlen ma wybitnie jonowy charakter i dysocjacja przebiega z oderwaniem grupy wodorotlenowej (zasady, wodorotlenki). Wystąjuje w trzech odmianach alotropowych: 0₂, Oj (ozon) i O4 (wystąruje w tlenie ciekłym i zestalonym)! Ma trzy trwałe izotopy: ^lsO, ¹⁷0 i ^l80. W związkach występuje w hybrydyzacji sp³ (tetraedryczną) lub sp². W odróżnieniu od nastąmej w grupie siarki tlen nie tworzy łańcuchów (katenacja), a stosunkowo rzadko spotykane nadtlenki (-O-O-) są dość nietrwałe, w stanie stałym najczęścią rozkładają się wybuchowo. Najpopularniejszym związkiem zawierającym ugrupowanie nadtlenkowe jest nadtlenek wodom HitOj, stosowany w farmacji i kosmetyce pod nazwą wody utlenioną (3% roztwór w wodzie) lub perhydrolu (40% roztwór). Otrzymać go można przez działanie na nadtlenki kwasami, np. Ba0₂ +

HiSOt-> HAi + BaS0₄. Nadtlenek wodoru jest dość nietrwały, szczególnie w podwyższonej

temperaturze lub w obecności katalizujących reakcję rozpadu Mh0₂, drobnych zanieczyszczeń stałych oraz enzymów np. per oksydazy. Ponieważ formalny stopień utlenienia tlenu w HA2 jest -1, może on występować w reakcjach redoksowych zarówno jako utleniacz (redukując się do -2) jak i reduktor (utleniając się do postaci pierwiastkową, stopień utlenienia 0). Z wodorem tworzy wodę lub nietrwały nadtlenek wodom.

SIARKA wystgłuje w stanie wolnym oraz w związkach - głównie siarczanach i siarczkach. Siarka najczęścią tworzy cząsteczki S_g, o prawie kulistym kształcie, pod wpływem ogrzewania polimeryzuje w długie łańcuchy (siatka , nawet do 10⁵ atomów połączonych w łańcuch). Występuje w wielu odmianach alotropowych: rombowa, jednoskośna, bezpostaciowa. W związkach organicznych atomy siarki spotykamy stosunkowo często - zazwyczaj jako analogi odpowiednich związków z atomami tlenu, np. "siarkowe alkohole" z gmpą sulfhydrylową -SH Z fluorowcami reaguje bezpośrednio już w temperaturze pokojowej (za wyjątkiem jodu) tworząc halogenki, bardzo łatwo tworzy związki ze srebrem i miedzią, w powietrzu spala się niebieskim płomieniem dając gazowy ditlenek siarki (S0₂). W podwyższonej temperaturze reaguje z prawie wszystkimi pierwiastkami Siarkowodór 1 siarczki, Tlenowe kwasy siarkawe,Tiosiarczany

SELEN Występuje w kilku odmianach alotropowych: selen metaliczny, selen czerwony (Seg) i bezpostaciowy, przechodzący pod wpływem temperatury w metaliczny. Pod wpływem gorącego kwasu azotowego selen utlenia się do H^SeCh (kwas selenowy(IV)), z którego przez ogrzewanie można otrzymać tlenek selenu Se0₂ (stały, łatwo sublimuje, lotny, przypominający SOj). Kwas selenowy(VI) H₂Se0₄ jest silnym, ale dość wolno działającym utleniaczem, redukuje się do kwasu selenowego(IV).