3582323317

PAPIERY WARTOŚCIOWE, wszystkie dokumenty uosabiające prawa majątkowe przysługujące ich posiadaczowi; papiery wartościowe dzieli się na papiery: o dochodzie stałym i zmiennym, knienne, na zlecenie i na okaziciela, uosabiające wierzytefoości i in. prawa. Papiery wartościowe o dochodzie stałym reprezentują wierzytelność, którą wiek ość — zarówno jeśli chodzi o kapitał, jaki o dochód — jest określona w chwili ich emisji (np. obligacje). Papiery wartościowe o dochodzie zmiennym reprezentują prawo do udziału w zysku emiującego je podmiotu i udział w jego majątku (np. -> akcje oraz świadectwa założycielskie); papiery wartościowe imienne legitymują osobę wymienioną w treści dokumentu lub osobę, na którą uprawnienie przeniesiono poprzez -» przelew wierzytelności; papiery wartościowe na zlecenie — osobę wymienioną w dokumencie oraz każdą osobę, na którą prawa przeniesiono przez -»indos; papiery wartościowe na okaziciela — każdą osobę, która jest właścicielem dokumentu; papiery wartościowe uosabiające wierzytelności dają uprawnionemu możliwość żądania spełnienia -> świadczenia; papiery wartościowe uosabiające inne prawa dają możliwość realizacji tych praw(np. prawa wspólnika do udziału w zgromadzeniu wspólników spółki akcyjną). Papierami wartościowymi są: weksle, czeki, oblgaąe, konosament, bony premiowe, losy loteryjne. Papiery wartościowe, w szczególności akcje i obligacje, są przedmiotem obrotu na giełdzie papierów wartościowych.

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH w Warszawie (GPW), instytucja zapewniająca publiczny obrót papierami wartościowymi; otwarta 1991 (akt założycielski GPW w Warszawie został podpisany 12 IV 1991). GPW koncentruje podaż i popyt na -> papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego w celu kształtowania ich powszechnego kursu; zapewnia bezpieczny i sprawmy przebieg transakcji i rozliczeń; upowszechnia jednoite informacje umożiwiające ocenę aktualną wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego; od 1991 czt. Międzynar. Federacji Giełd Papierów Wartościowych (FIBV), od 1992 — Federacj Eur. Giełd Papierów Wartościowych.

Historia. Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce została otwarta 1817 w Warszawie. Przedmiotem handlu byty przede wszystkim weksle i obfgacje. Handel akcjami rozwinął się w 2. pot. XIX w. W okresie międzywojennym na terenie Polski działały giełdy papierów wartościowych we Katowicach, Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Winie. Największe znaczenie miała jednak giełda warsz., która skupiała 90% obrotów. W1938 notowano na niej 130 papierów wartościowych; były to obligacje paóstw., bankowo i municypalne, listy zastawne oraz akcje. Wraz z wybuchem II wojny świat, giełda została zamknięta. W1945 podjęto próby reaktywowania giełd, ale bez powodzenia — ich istnienie było sprzeczne z zasadami funkcjonowania gospodarki centrahie planowaną. Po wyborach 1989 zaczęło odbudowywać rynek kapitałowy w Polsce. Szczegółowo procedury nowocz. obrotu giełdowogo opracowano przy merytoryczną i finansowo) pomocy Spólci Giełd Franc. (Sodete de Bourses Franęaises) i tanc. Centr. Depozytu SICOVAM. W1991 uchwalono Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, tworząc prawne podstawy działania gt. instytucji rynku kapitałowego: giełdy, domów maklerskich, funduszy powierniczych oraz Komisji Papierów Wartościowych — organu administracji rządową kontrolującego i promującego rynek papierów wartościowych. BEZROBOCIE, zjawisko braku pracy zarobkową dla osób zdolnych do pracy i jej poszukujących; bezpośrednią przyczyną bezrobocia jest z reguły niewystarczjąca iczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie; przyczynami mogą być również: wadliwa organizacja rynku pracy, brak odpowiednich kwaifikacji bezrobotnych, trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczą do ośr. wykazujących jej niedobór, oferowanie zbyt niskich stawek płac (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych). Na wielkość bezrobocia w/ptyuają wahania koniunktury (-> cykl koniunkturalny), sezonowe wahania poziomu zatrudnienia, wprowadzanie osiągnięć techniki do procesów produkcyjnych (automatyzacja), stopięć wykorzystania zasobów siy roboczej w rolnictwie (-» przeludnienie agrarne); w największych rozmiarach bezrobocia występuje w okresach -> kryzysów gospodarczych; w okresie wielkiego kryzysu gosp. (1929-33) bezrobotni stanowili (w 1933): w USA 24,9% ogółu zatrudnionych i poszukujących pracy, w W. Brytanii —19,5%, w Niemczech — 28%, w Ausłri — 29%, w Czechosłowacji —16,9%. W Polsce w latach 30. bezrobotni stanowili ponad 20% ogółu pracowników najemnych zatrudnionych poza rokiictw/em (1933 — ok. 40% ogółu zatrudnionych); trudności na rynku pracy najbardziej odczuwała młodzież, co roku brakowało miąsc pracy dla ok. 300 tys. młodych ludzi.

Bezrobocie towarzyszyło gospodarce kapialist. od —> rewolucji przemysłowej, jednak zrozumienie jego przyczyn i ocena kosztów stały się możliwa dopiero wraz z powstaniem wspćłcz. teorii makro ekonom.; recesje i związane z nimi wysokie bezrobocie są bardzo kosztowne dla gospodarki; np. okresy załamania, które wystąpiły wiatach 70. i 80. w USA, kosztowały ten kraj znaczną część rocznego produktu krajewega brutto; poza tym skutki bezrobocia dotykają bezpośrednio ludzi, wywołuje ono stresy, powoduje utratę kwalificacji oraz zwiększenie zachorowalności.

Jednym z podstawowych pojęć we w/spółcz. makroekonomii jest naturalna stopa bezrobocia — poziom bezrobocia, przy którym różne i zróżnicowane rynki pracy danego kraju są — ogólnie biorąc — w równowadze; niektóre z nich wykazują nadwyżkę popytu (wnkie miejsca pracy), inne natomiast nadwyżkę podaży (bezrobocie); siy te działają w ten sposób, że naciski na płace i ceny na wszystkich rynkach łącznie są w równowadze; naturalny poziom bezrobocia jest to jego najniższa stopa, która może istnieć w danym kraju bez ryzyka wystąpienia sprali inflacyjnej. W pocz. lat 60. naturalna stopa bezrobocia byta oceniana przez ekonomistów na 4%, w pot. lat 80. w większości szacunków — na ok. 6%; ta zwyżkowa tendencja wynika gł. z kierunków demograficznych, a przede wszystkim z wyższego fczbow/ego udziału niepełnoletnich w sile roboczej, oraz — w pewnym stopniu — z poliyki rządów krajów rozwiniętych (np. ubezpieczenia na wypadek bezrobocia). Statystyki bezrobocia, zatrudnienia i siy roboczą operują pojęciami: zatrudnieni — osoby mające pracę zarobkową; bezrobotni — osoby nie mające pracy, lecz jej szukające; osoby nie mające pracy i jej nie szukające nie są częścią siy roboczą.

W Stera turze ekon. rozróżnia się następujące gt. rodzaje bezrobocia: bezrobocie strukturalne, związane ze strukturą gospodarki, która nie stwarza moźfiwości zatrudnienia wszystkich osób zdolnych do pracy i ją poszukujących; bezrobocie lokalne, wyróżniające się szczególnym nasileniem braku wmhych miąsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach; bezrobocie przejściowe (frykcyjne), związane ze zmianą miejsca pracy, ze zmianą kwalifkacp zaw., powodującą przerwę w zatrudnieniu itp.; bezrobocie sezonowe, powodowane okresową zmiennością warunków kim. i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gosp., azwt. w rolnictwie; bezrobocie utajone, występujące w postaci przeludnienia w rolnictwie lub też w postaci nadmiernego w stosunku do potrzeb zatrudnienia w przedsiębiorstwach przem. (zjawisko charakterystyczne dla -> zatrudnienia wpaóstwach komunist.). Metody walki z bezrobociem to: roboty interwencyjne, aktywne pośrednictwo pracy, popieranie -> emigracj zarobkową, obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu Iczby miąsc pracy): jedną ze współcześnie stosowanych metod jest skracanie -> czasu pracy. Skutki bezrobocia są łagodzone min. przez ubezpieczenia na wypadek bezrobocia i pomoc dla bezrobotnych (zasiłki). Zob. też Polska. Gospodarka.

ZATRUDNIENIA STRUKTURA, ekon. układ grup osób tworzących zbiorowość zatrudnionych, uwzględniający ich cechy demograficzne, zawody, kwaifkaąe, rodzaje wykonywanej pracy, formy wynagrodzenia itp.