49512

PAPIERY WARTOŚCIOWE, wszystkie dokumenty uosabiające prawa majątkowe przysługujące ich posiadaczowi, papiery wartościowe dzieli »e na papiery o dochodzie stałym i zmiennym, mienne. na zlecenie i na okaziciela, uosabiające wierzytelności i m prawa Papiery wartościowe o dochodzie stałym reprezentują wierzytelność, której wie*ość — zarówno jeśli chodzi o kapitał, jak i o dochód — jest określona w chwili ich emisji (np obligacje) Papiery wartościowe o dochodzie zmiennym reprezentują prawo do udziału w zysku emiujacego je podmiotu i udział w jego majatku (np. -» akcje oraz świadectwa założycielskie); papiery wartościowe imienne legitymują osobę wymieniona w treści dokumentu lub osobę, na która uprawnienie przeniesiono poprzez -» przelew wierzytelności, papiery wartościowe na zlecenie — osobę wymienioną w dokumencie oraz każdą osobę, na którą prawa przeniesiono przez -* indos, papiery wartościowe na okaziciela — każda osobę, która jest właścicielem dokumentu, papiery wartościowe uosabiające 'Merzytełnosd dają uprawnionemu możliwość żądania spełnienia ► świadczenia; papiery wartościowe uosabiaiace inne prawa da ja możliwość realizaqi tych praw (np prawa wspólnika do udziału w zgromadzeniu wspólników spółki akcyjnej) Papierami wartościowymi są: weksle, czeki, obligacje, konosament, bony premiowe, losy loteryjne Papiery wartościowe, w szczególności akcje i obligacje, sa przedmiotem obrotu na giełdzie papierów wartościowych,

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH w W»szawie (GPW). instytucja zapewniająca publiczny obrot papierami wartościowymi otwarta 1991 (akt założycielski GPW w Warszawie został podpisany 12 IV 1991) GPW koncentruje podaż i popyt na -» papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego w celu kształtowania ich powszechnego kursu, zapewnia bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń; upowszechnia jednokte informacje umożliwiające ocene aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego, od 1991 czl Miedzynar. Federacji Giełd Papierów Wartościowych (FIBV). od 1992 — Federacy Eur. Giełd Papierów Wartościowych

Historia. Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce została otwarta 1817 w Warszawie Przedmiotem handlu były przede wszystkim weksle i obligacje Handel akcjami rozwinął sie w 2. poi XIX w. W okresie międzywojennym na terenie Polski działały giełdy papierów wartościowych w; Katowicach. Krakowie. Lwowie. Poznaniu i Winie Największe znaczenie miała jednak giełda warsz . która skupiała 90% obrotów W1938 notowano na mej 130 papierów wartościowych; były to obligacje państw. bankowe i municypalne, listy zastawne oraz akcje Wraz z wybuchem II wojny świat giełda została zamknięta W 1945 podjęto próby reaktywowania giełd, ale bez powodzenia — ich istnienie było sprzeczne z zasadami funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej. Po wyborach 1989 zaczęto odbudowywać rynek kapitałowy w Polsce Szczegółowe procedury nowocz obrotu giełdowego opracowano przy merytorycznej i finansowej pomocy Spó*i Gełd Franc (Societe de Bourses Franęaises) i franc Centr Depozytu SICOVAM. W1991 uchwalono Prawo o publicznym obmcie papiarami wartościowymi i funduszach pcwiernczych . tworząc prawne podstawy działania gl instytucji rynku kapitałowego giełdy, domów maklerskich, funduszy powierniczych oraz Komisji Papierów Wartościowych — organu administracji rządowej kontrolującego i promującego rynek papierów wartościowych. BEZROBOCIE, zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i jej poszukujących; bezpośrednią przyczyną bezrobocia jest z reguły mewystarczjaca kczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających sie o me. przyczynami mogą być również; wadliwa organizacja rynku pracy, brak odpowiednich kwalifikaqi bezrobotnych, trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośr wykazujących jej niedobór, oferowanie zbyt niskich stawek plac (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych). Na wielkość bezrobocia wpływają wahania koniunktury (-* cykl koniunkturalny), sezonowe wahania poziomu zatrudnienia, wprowadzanie osiągnięć techniki do procesów produkcyjnych (automatyzacja), stopień wykorzystania zasobów siy roboczej w rolnictwie (-» przeludnienie agrarne); w największych rozmiarach bezrobocia występuję w okresach -> kryzysów gospodarczych, w okresie wielkiego kryzysu gosp (1929-33) bezrobotni stanowili (w 1933); w USA 24.9% ogółu zatrudnionych i poszukujących pracy, w W Brytanii — 19,5%, w Niemczech — 28%, w Austri — 29%, w Czechoslowacj — 16.9% W Polsce w latach 30 bezrobotni stanowili ponad 20% ogółu pracowników najemnych zatrudnionych poza rolnictwem (1933 — ok. 40% ogółu zatrudnionych): trudności na rynku pracy najbardziej odczuwała młodzież, co roku brakowało miejsc pracy dla ok. 300 tys młodych ludzi.

Bezrobocie towarzyszyło gospodarce kaptalist od -» rewoluqi przemysłowej, jednak zrozumienie jego przyczyn i ocena kosztów stały sie możliwe dopiero wraz z powstaniem wspólcz. teońi makroekonom recesje i związane z nimi wysokie bezrobocie są bardzo kosztowne dla gospodarki; np okresy załamania, które wystąpiły wiatach 70 i 80 w USA. kosztowały ten kraj znaczną cześć rocznego produktu krajowego brutto; poza tym skutki bezrobocia dotykają bezpośrednio ludzi, wywołuje ono stresy, powoduje utratę kwalif*aqi oraz zwiększenie zachorowalności

Jednym z podstawowych pojęć we współcz makroekonomii jest naturalna stopa bezrobocia — poziom bezrobocia, przy którym różne i zróżnicowane rynki pracy danego kraju są — ogolnie biorąc — w równowadze; niektóre z nich wykazują nadwyżkę popytu (wolne miejsca pracy), nne natomiast nadwyżkę podaży (bezrobocie); sly te działaja w ten sposób, że naciski na płace i ceny na wszystkich rynkach łącznie sa w równowadze, naturalny poziom bezrobocia jest to jego najniższa stopa, która może istnieć w danym kraju bez ryzyka wystąpienia spirali inflacyjnej W pocz. lat 60 naturalna stopa bezrobocia była oceniana przez ekonomistów na 4%, wpoi lat 80 w większości szacunków — na ok 6%; ta zwyżkowa tendenqa wynika gł z kierunków demograficznych, a przede wszystkim z wyższego Iczbowego udziału niepełnoletnich w sile roboczej, oraz — w pewnym stop nu — z pollyki rządów krajów rozwnietych (np. ubezpieczenia na wypadek bezrobocia). Statystyki bezrobocia, zatrudnienia i sly roboczej operują pojęciami: zatrudnieni — osoby majace prace zarobkową; bezrobotni — osoby nie majace pracy, lecz jej szukające; osoby nie majace pracy i jej me szukające me sa częścią sly roboczej

W literaturze ekon rozróżnia sie następujące gł rodzaje bezrobocia bezrobocie strukturalne, związane ze struktura gospodarki, która nie stwarza możiwości zatrudnienia wszystkich osób zdolnych do pracy i jej poszukujących, bezrobocie lokalne, wyróżniające sie szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach; bezrobocie przejściowe (frykcyjne), związane ze zmiana miejsca pracy, ze zmiana kwalitikaqi zaw . powodująca przerwe w zatrudnieniu itp. bezrobocie sezonowe, powodowane okresową zmiennością warunków kfcm. i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gosp , a zwł w rolnictwie; bezrobocie utajone, występujące w postaci przeludnienia w rolnictwie lub też w postaci nadmiernego w stosunku do potrzeb zatrudnienia w przedsiębiorstwach przem (zjawsko charakterystyczne dla -» zatrudnienia w państwach komunrst) Metody walki z bezrobociem to; roboty interwencyjne, aktywne pośrednictwo pracy, popieranie -> emigracji zarobkowej, obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu liczby miejsc pracy): jedną ze współcześnie stosowanych metod jest skracanie -» czasu pracy Skutki bezrobocia sa łagodzone nun przez ubezpieczenia na wypadek bezrobocia i pomoc dla bezrobotnych (zastfki). Zob też Polska Gospodarka.

ZATRUDNIENIA STRUKTURA, ekon układ grup osób tworzących zbiorowość zadudnionych, uwzględniający ich cechy demograficzne, zawody. kwaifikaqe. rodzaje wykonywanej pracy, formy wynagrodzenia itp.