3582327959

Ad.l.

Czas może w utworze występować na trzech płaszczyznach: czasu wypowiedzi (czas, w którym mówi fikcyjny podmiot wypowiadający się), czasu świata przedstawionego (fikcyjnego czasu, w którym przebiegają wydarzenia) oraz czasu historycznego, który w dziele istnieje poprzez dwie poprzednie płaszczyzny czasowe.

Czas narracji jest jednym z wymiarów czasowych dzieła epickiego obok czasu fabuły, jest rozpiętością czasową narracji. Czas narracji istnieje w każdym utworze epickim, jest jego istotnym elementem strukturalnym, jednakże w pewnego typu dziełach nie jest wyraźnie zaznaczony, tak dzieje się zwłaszcza w powieści pisanej w 3. os. z narratorem wszechwiedzącym. W dziełach innego typu czas jest jawny, podany bezpośrednio do wiadomości czytelnika, np. w powieści epistołamei czv powieści-dzienniku. W strukturze utworu epickiego czas narracji jest późniejszy od fabuły, wyjątkiem są utwory pisane na zasadzie monologu wewnętrznego, stanowiącego bezpośredni zapis toku myślenia — wówczas obydwa czasy nakładają się na siebie.

Czas świata przedstawionego (czas fabuły) - dotyczy dzieła epickiego i dramatu; obejmuje rozpiętość czasową przedstawionych zdarzeń, zazwyczaj określona mniej lub bardziej dokładnie, często ujmowana jako odpowiednik czasu historycznego (ale też mitycznego i fantastycznego). Czas fabuły może się rozwijać w porządku chronologicznym lub nie respektować chronologii zdarzeń (inwersja czasowa fabuły). W epice uzależniony jest od czasu narracji i zawsze od niego wcześniejszy, w dramacie występuje samoistnie.

Inwersja czasowa fabuły - ukształtowanie fabuły nie respektujące chronologii składających się na nią zdarzeń. Inwersja czasowa fabuły pozwala rozpoczynać narrację od wydarzenia końcowego (np. Granica Zofii Nałkowskiej), pozwala także mieszać wydarzenia przypadające na różne epoki biografii bohaterów. Niekiedy inwersja czasowa jest kształtowana tak, że umożliwia czytelnikowi rekonstrukcję chronologii wydarzeń fabularnych, w niektórych jednak wypadkach (np. W poszukiwaniu straconego czasu Prousta, w noveau roman - francuskiej powieści awangardowej) jest to niemożliwe, wówczas inwersyjny układ czasu stanowi podstawowy czynnik kompozycyjny. W związku z tym, że układ czasowy powieści nie ma nigdy charakteru bezwzględnie linearnego, drobnych odejść od chronologii w formie antecedencji i retrospekcji nie traktuje się jako inwersji czasowej fabuły, gdyż jest ona ujęciem kompozycyjnym obejmującym całą fabułę.

Antecedencja - zdarzenia istotne przebiegu fabuły w utworach dramatycznych i narracyjnych, poprzedzające moment jej właściwego rozpoczęcia. W dramacie zdarzenia przedstawione bądź w wyodrębnionych monologach i dialogach, bądź rekonstruowane w toku rozwoju akcji (jest to charakterystyczne dla dramatu nowszego). W epice antecedencja jest przywołana bądź w relacji narratora wszechwiedzącego bądź retrospekcji dokonywanej z punktu widzenia bohatera.

Przedakcja (Vorgeschichte) — zdarzenia, które miały miejsce przed początkiem właściwej fabuły utworu, składające się na „prehistorię" bohaterów. Informacje o takich zdarzeniach są zwykle zawarte w prologu dzieła, ale mogą też być przywoływane fragmentarycznie w toku bezpośrednio rozwijanej fabuły.

Retardacja - chwyt kompozycyjny polegający na celowym odsuwaniu i opóźnianiu zdarzenia (w utworach fabularnych) czy też rozstrzygnięcia myślowego (często w utworach lirycznych), które wzbudzać może szczególne zaciekawienie odbiorcy i mobilizować jego oczekiwania. W takich gatunkach jak np. komedia intrygi, powieść sensacyjna czy thriller

1