3582390802

niczy (XIII w.), narzędzia do ręcznej obróbki metali (tokarki, szlifier-me czciotói^drukarakie (XI w, w Chinach i XV w. w Europie), proch

kól wodnych jako sity napędowej (do poruszania miotów i miechów kuźniczych, pil, foluszy, szlifierek, kruszarek — wszystkie w późnym śred-

tyczna i operatywny ster okrętowy — od XIII w.). Znaczenie większości tych Innowacji polegało jednak raczej na rozszerzeniu sfery działalności ludzkiej niż na bezpośrednim wzroście wydajności pracy.

STOSUNKI WŁASNOŚCI I STRUKTURA SPOŁECZNA

rakter własności ziemi i sposób jej użytkowania określały w decydującym stopniu całokształt stosunków społecznych. Ziemio nie stanowiło

pojęciu. Cechą chorokterystyczną tego ustroju Jest podwójna „własność" ziemi, polegająca na odróżnieniu i oddzieleniu władania (dysponowania) od użytkowania. Kto inny ziemią dysponuje, kto inny ją uprawia. Ziemia może zmienić użytkowników (chłopów), nie zmieniając posiadacza (pana feudalnego); może też zmienić posiadacza razem z użytkownikami. Ten

stawą gospodarki feudalnej. Ponadto znaczna część ziemi pozostaje jeszcze we wspólnym użytkowaniu — chłopów i pana lub wspólnot gmin-n.ych: odnosi się to do lasów, pastwisk, wód i w mniejszym lub większym stopniu do pewnej części ziem gminnych.

Ze sposobu władania ziemią wynikała zależność ludności rolniczej, różne formy 1 stopnie poddaństwa. Władanie ziemią polegało bowiem nie na wyłączności dysponowania nią, lecz na władzy nad ludźmi osiadłymi na określonym terytorium. W ustroju feudalnym bogactwo 1 pozycję sporami ich pracy. Ziemia bez poddanych nie przedstawiała wartości. Dopóki istniały wciąż duże obszary ziemi nie zagospodarowanej, łatwiej było zająć ziemię niż pozyskać poddanych, którzy mogliby jej nadać wartość użytkową.

Zależność poddańcza wywodziła sm zarówno z^podbojówki niewoli, jak w całkowitej izolacji społecznej. Potrzeba współdziałania i ochrony