Kompensata rozrachunków
Kompensata (potrącenie) nale\
ności z zobowiązaniami stanowi jedną z form zapłaty. Mo\
e być ona dokonana zgodnie z przepisami
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93, ost. zm. w Dz. U. z 2007 r. nr 82, poz. 557) bądz
te\
na
podstawie umowy zawartej pomiędzy kontrahentami, tzw. potrącenie umowne.
Istotą potrącenia jest ograniczenie obrotu środkami pienię\
nymi, co następuje w drodze umorzenia wzajemnych wierzytelności przez
zaliczenie, w wyniku czego ka\
da z osób mających wobec siebie nawzajem wierzytelności z tych samych lub ró\
nych stosunków
zobowiązaniowych, na skutek potrącenia, zostaje zwolniona ze swego zobowiązania albo całkowicie, albo te\
do wysokości
wierzytelności ni\
szej.
1. Kompensata rozrachunków w świetle przepisów Kodeksu cywilnego
Kwestię kompensaty wzajemnych roszczeń i nale\
ności reguluje art. 498 K.c. Zgodnie z tym przepisem potrącenie (kompensata)
mo\
e być skutecznie dokonane, je\
eli łącznie spełnione są następujące warunki:
1) wierzytelności przedstawione wzajemnie do potrącenia muszą istnieć i dotyczyć tych samych osób, które są jednocześnie
względem siebie dłu\
nikami i wierzycielami,
2) przedmiotem obu wierzytelności muszą być sumy pienię\
ne albo rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku,
3) przedstawione do potrącenia wierzytelności muszą być wymagalne i charakteryzować się tym, \
e mogą być dochodzone przed
sądem lub przed innym organem państwowym.
Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności ni\
szej. Wierzytelność nierozliczona
w drodze potrącenia podlega uregulowaniu w drodze zapłaty. Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie zło\
one drugiej stronie.
Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się mo\
liwe (art. 499 K.c.). Oświadczenie to mo\
e być zło\
one
w dowolnej formie osobiście, jak równie\
przez pełnomocnika. Podkreślić nale\
y, i\
potrącenie mo\
e być dokonane tak\
e wówczas,
gdy nastąpi odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela. Ponadto, zgodnie z art. 502
K.c., mo\
e równie\
być potrącona wierzytelność przedawniona, je\
eli w chwili, gdy potrącenie stało się mo\
liwe, przedawnienie
jeszcze nie nastąpiło.
Przykład 2
I. Zało\
enia:
1. Spółka z o.o. "A" posiada nieuregulowaną nale\
ność od firmy "B" (z tytułu dostawy wyrobów). Faktura
VAT wystawiona odbiorcy z tytułu sprzeda\
y zawierała następujące dane:
a) wartość w cenie sprzeda\
y netto: 10.000 zł,
b) VAT nale\
ny według stawki 22%: 2.200 zł,
c) łączna kwota nale\
ności od nabywcy: 12.200 zł.
2. Spółka "A" jest jednocześnie dłu\
nikiem firmy "B" z tytułu zakupu materiałów. Faktura VAT
wystawiona przez sprzedawcę zawierała następujące dane:
a) wartość w cenie zakupu (bez VAT): 20.000 zł,
b) VAT naliczony według stawki 22%: 4.400 zł,
c) łączna kwota zobowiązania: 24.400 zł.
3. Strony postanowiły, i\
wzajemne rozrachunki zostaną uregulowane w drodze kompensaty -
do wysokości wierzytelności ni\
szej. Pozostała część zobowiązania została wpłacona przez spółkę "A" na
rachunek bankowy firmy "B".
II. Dekretacja:
Zapisy w księgach spółki "A"
1. Dane z faktury VAT dokumentującej sprzeda\
wyrobów:
a) wartość w cenie sprzeda\
y netto: 10.000 zł
- Ma konto 70-0 "Sprzeda\
produktów",
b) VAT nale\
ny według stawki 22%: 2.200 zł
- Ma konto 22-2 "Rozrachunki z urzędem skarbowym
z tytułu VAT nale\
nego",
c) łączna kwota nale\
ności od firmy "B" (poz.: 1a + 1b): 12.200 zł
- Wn konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami"
(w analityce: Nale\
ność od firmy "B").
2. Dane z faktury VAT dokumentującej zakup materiałów:
a) wartość w cenie zakupu: 20.000 zł
- Wn konto 30 "Rozliczenie zakupu",
b) VAT naliczony według stawki 22%: 4.400 zł
- Wn konto 22-1 "VAT naliczony i jego rozliczenie",
c) łączna kwota zobowiązania wobec firmy "B": 24.400 zł
- Ma konto 21 "Rozrachunki z dostawcami"
(w analityce: Zobowiązanie wobec firmy "B").
3. Uregulowanie rozrachunków w drodze potrącenia wzajemnych wierzytelności do wysokości
wierzytelności o ni\
szej wartości: 12.200 zł
- Wn konto 21 "Rozrachunki z dostawcami"
(w analityce: Zobowiązanie wobec firmy "B"),
- Ma konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami"
(w analityce: Nale\
ność od firmy "B").
4. WB - spłata pozostałej części zobowiązania wobec firmy "B": 12.200 zł
- Wn konto 21 "Rozrachunki z dostawcami"
(w analityce: Zobowiązanie wobec firmy "B"),
- Ma konto 13-0 "Rachunek bie\
ący".
III. Księgowania:
2. Kompensata rozrachunków na podstawie umowy zawartej pomiędzy kontrahentami, tzw. potrącenie umowne
Potrącenie umowne, co do którego brak w Kodeksie cywilnym postanowień krępujących wolę stron umowy, dokonywane jest na
podstawie umowy zawartej pomiędzy kontrahentami. W umownym potrąceniu wzajemne wierzytelności nie muszą być jednorodne.
W granicach swobody zawierania umów strony mogą się tak umówić, \
e ka\
dy rodzaj świadczenia uznają za mo\
liwy do potrącenia
ze świadczenia wzajemnego, je\
eli ka\
de z tych świadczeń mo\
e być dochodzone przed sądem, niekoniecznie będąc wierzytelnością
ju\
wymagalną. Określenie terminu wymagalności wierzytelności w stosunkach umownych le\
y w gestii dłu\
nika i wierzyciela.
Przykład 3
I. Zało\
enia:
1. Spółka "Y" w styczniu 2007 r. otrzymała od spółki "X" roczną po\
yczkę na kwotę: 150.000 zł, płatną w miesięcznych ratach wraz
z odsetkami. Oprocentowanie po\
yczki ustalono na 10% rocznie, kwota odsetek wynosiła (umownie): 15.000 zł (1.250 zł
miesięcznie). Dotychczas spółka spłaciła 4 raty po\
yczki wraz z odsetkami.
2. W maju 2007 r. spółka "Y" wykonała prace remontowe na rzecz spółki "X". Faktura VAT za wykonane usługi zawierała
następujące dane:
a) wartość usług w cenie sprzeda\
y netto: 20.000 zł,
b) VAT nale\
ny według stawki 22%: 4.400 zł,
c) łączna kwota nale\
ności od usługobiorcy: 24.400 zł.
3. Strony zawarły umowę, na mocy której rozrachunki za maj zostaną uregulowane poprzez potrącenie wzajemnych wierzytelności,
tzn. zobowiązanie wobec spółki "X" z tytułu raty po\
yczki zostanie zaliczone na poczet nale\
ności od spółki "Y", natomiast pozostałą
ró\
nicę spółka "X" wpłaci na rachunek bankowy usługodawcy.
II. Dekretacja:
Zapisy w księgach spółki "Y"
1. WB - wpływ otrzymanej po\
yczki: 150.000 zł
- Wn konto 13-0 "Rachunek bie\
ący",
- Ma konto 24 "Pozostałe rozrachunki"
(w analityce: Zobowiązanie wobec spółki "X"
z tytułu po\
yczki).
2. PK - odsetki naliczone dla uproszczenia za okres 5 m-cy: (150.000 zł x 10%) : 12 m-cy x 5 m-cy = 6.250 zł
- Wn konto 75-1 "Koszty finansowe",
- Ma konto 24 "Pozostałe rozrachunki"
(w analityce: Zobowiązanie wobec spółki "X"
z tytułu po\
yczki).
3. WB - spłata rat po\
yczki (od stycznia do kwietnia) wraz z odsetkami (dla uproszczenia kwota łączna):
(12.500 zł + 1.250 zł) x 4 m-ce = 55.000 zł
- Wn konto 24 "Pozostałe rozrachunki"
(w analityce: Zobowiązanie wobec spółki "X"
z tytułu po\
yczki),
- Ma konto 13-0 "Rachunek bie\
ący".
4. Dane z faktury VAT dokumentującej sprzeda\
usług remontowych jednostce "X":
a) wartość usług w cenie sprzeda\
y netto: 20.000 zł
- Ma konto 70-0 "Sprzeda\
usług",
b) VAT nale\
ny według stawki 22%: 4.400 zł
- Ma konto 22-2 "Rozrachunki z urzędem skarbowym
z tytułu VAT nale\
nego",
c) łączna kwota nale\
ności od usługobiorcy: 24.400 zł
- Wn konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami"
(w analityce: Nale\
ność od spółki "X").
5. PK - kompensata wzajemnych nale\
ności i zobowiązań - na zasadzie potrącenia umownego - do wysokości
wierzytelności ni\
szej (równej racie po\
yczki za maj): (12.500 zł + 1.250 zł) = 13.750 zł
- Wn konto 24 "Pozostałe rozrachunki"
(w analityce: Zobowiązanie wobec spółki "X"
z tytułu po\
yczki),
- Ma konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami"
(w analityce: Nale\
ność od spółki "X").
6. WB - wpłata na rachunek spółki "Y" pozostałej części nale\
ności za wykonaną usługę: (24.400 zł - 13.750
zł) = 10.650 zł
- Wn konto 13-0 "Rachunek bie\
ący",
- Ma konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami"
(w analityce: Nale\
ność od spółki "X").
III. Księgowania:
3. Kompensata rozrachunków zagranicznych
W formie kompensaty mogą być równie\
rozliczone wierzytelności wyra\
one w walutach obcych. W takim przypadku wierzytelności
te wycenia się po ni\
szym kursie waluty, według którego została wyceniona dana nale\
ność lub zobowiązanie w momencie ich
powstania. Oznacza to, \
e przy kompensacie stosuje się kursy historyczne. W wyniku tych przeliczeń mogą powstać ró\
nice kursowe
wynikające z ró\
nego kursu waluty zastosowanego przy zarachowaniu nale\
ności lub zobowiązania w momencie ich powstania. W
ewidencji księgowej ró\
nice te odnosi się odpowiednio w koszty lub przychody finansowe.
Je\
eli zgodnie z zawartym porozumieniem kompensata obejmuje większą liczbę rozrachunków, to sposób postępowania powinien
być analogiczny jak przy kompensacie jednej nale\
ności z jednym zobowiązaniem. Nie przyjmuje się jednego kursu do rozliczenia
wszystkich pozycji. Dlatego te\
dla ułatwienia, celowe jest sporządzenie zestawienia wszystkich nale\
ności i zobowiązań, które
podlegają wzajemnemu potrąceniu, według dat ich powstania z określeniem kursu, jaki zastosowano do ich wyceny, a następnie
kolejno rozlicza.
Przykład 4
I. Zało\
enia:
1. Spółka z o.o. posiada następujące nieuregulowane rozrachunki z kontrahentem zagranicznym "X":
a) zobowiązanie:
- wartość dostawy (zgodnie z fakturą): 3.000 EUR,
- kurs waluty z dnia powstania zobowiązania: 3,9 zł/EUR,
- kwota zobowiązania: 11.700 zł,
b) nale\
ność:
- wartość sprzeda\
y: 3.000 EUR,
- kurs waluty z dnia powstania nale\
ności: 3,8 zł/EUR,
- kwota nale\
ności od kontrahenta zagranicznego: 11.400 zł.
2. Strony postanowiły dokonać kompensaty wzajemnych rozrachunków. Wierzytelności stanowiące
przedmiot kompensaty wycenia się po ni\
szym kursie waluty, według którego została wyceniona dana
nale\
ność lub zobowiązanie w momencie ich powstania.
3. Ustalenie ró\
nic kursowych:
a) wartość historyczna zobowiązania:
(3.000 EUR x 3,9 zł/EUR) = 11.700 zł,
b) kompensata według ni\
szego kursu:
(3.000 EUR x 3,8 zł/EUR) = 11.400 zł,
c) ró\
nica kursowa dodatnia: (11.700 zł - 11.400 zł) = 300 zł.
II. Dekretacja:
1. Kompensata rozrachunków: (3.000 EUR x 3,8 zł/EUR) = 11.400 zł
- Wn konto 21 "Rozrachunki z dostawcami"
(w analityce: Zobowiązanie wobec kontrahenta
zagranicznego "X"),
- Ma konto 20 "Rozrachunki z odbiorcami"
(w analityce: Nale\
ność od kontrahenta zagranicznego "X").
2. Ró\
nica kursowa (dodatnia) dotycząca kompensaty: 300 zł
- Wn konto 21 "Rozrachunki z dostawcami"
(w analityce: Zobowiązanie wobec kontrahenta
zagranicznego "X"),
- Ma konto 75-0 "Przychody finansowe".
III. Księgowania:
Równie\
w świetle aktualnie obowiązujących przepisów o podatku dochodowym powstałe przy kompensacie ró\
nice kursowe zalicza
się do przychodów lub kosztów podatkowych.
Kompensata jest formą zapłaty (por. art. 24c ust. 7 updof i art. 15a ust. 7 updop), a więc do rozliczenia wzajemnych rozrachunków
przyjmuje się kurs faktycznie zastosowany, czyli wynikający z umowy o kompensacie.
Ró\
nice kursowe ustalone dla celów bilansowych będą ró\
nicami podatkowymi.