4130652406

26

Bogusław Czarny

1. Wstęp

Celem artykułu jest zbadanie wpływu aspirantów Katedry Ekonomii Politycznej w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych (IKKN), który działał w Warszawie w latach 1950-1953, a potem zmienił nazwę na Instytut Nauk Społecznych (INS), na polską ekonomię. Nie analizuję natomiast kontekstu społecznego i politycznego pracy Instytutu, nauczanej w nim ekonomii oraz - wszystko jedno jak rozumianej - ewolucji poglądów pracowników i słuchaczy (mam nadzieję, że inni wypełnią tę lukę). Żeby osiągnąć cel, studiuję literaturę i materiały archiwalne. Szczegółowo opisuję kierowaną przez Włodzimierza Brusa Katedrę Ekonomii Politycznej i losy jej wychowanków. Zgodnie z moją wiedzą jest to pierwsza w polskiej literaturze rozbudowana analiza tego tematu.

Nie zgadzam się tezą Johna Connelly’ego, że Instytut tylko w bardzo niewielkim stopniu przyczynił się do umocnienia marksizmu-leninizmu w środowisku akademickim w Polsce. Próbuję pokazać, że losy polskiej ekonomii zaprzeczają takiemu poglądowi. Młodzi ekonomiści z IKKN na wiele sposobów wsparli swoich nauczycieli i wychowawców: Włodzimierza Brusa, Marię Dziewicką, Bronisława Minca, Maksymiliana Pohorillego, Józefa Zawadzkiego, Seweryna Żurawickiego i innych, którzy po 1949 roku metodami administracyjnymi i policyjnymi przejęli wpływy na polskich uczelniach ekonomicznych. W szczególności aspiranci z Katedry Ekonomii Politycznej IKKN po ukończeniu Instytutu obsadzili kluczowe stanowiska w strukturach tej ekonomii. Dzięki temu uzyskali bardzo silny wpływ na najważniejsze aspekty jej działania.

2. Instytut

IKKN powstał w ramach akcji „N” (jak nauka), o której mówił Adam Schaff' na Plenum KC PZPR w kwietniu 1949 roku. Tak kończyła się trwająca od 1945 roku „rewolucja łagodna’’, czyli pierwsza faza komunizacji kultury' i nauki w Polsce -celem PZPR było teraz przejęcie pełnej kontroli nad polską nauką, zwłaszcza nad naukami społecznymi, w tym ekonomią (Hubner 1992, 66-67, 832; Bińko 1996, 199: Bińko 2001. 175).

Szkolę zorganizowano na wzór Insty tutu Czerwonej Profesury, powstałego w 1921 roku w Moskwie, a także na wzór uniwersytetów w Cambridge i w Oxfor-dzie. Gmach stal przy Alei Stalina 19 w Warszawie (dziś Aleje Ujazdowskie 19);

¹ Adam Schaff (1913-2006), polityk, filozof. Członek PPR i PZPR. W 1935 r. ukończył prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1945 r. ukończył studia filozofii na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie uzyskał doktorat i habilitację.