plik


Politechnika Warszawska WydziaB Fizyki 28 Laboratorium Fizyki I  PBd. Gra|yna Chendor Jerzy Filipowicz ZJAWISKO SKRCENIA PAASZCZYZNY POLARYZACJI ZWIATAA 1. Podstawy fizyczne W zjawisku dyfrakcji, interferencji i polaryzacji [wiatBo zachowuje si jak fala elektromagnetyczna czyli rozchodzcy si w przestrzeni cig zmiennych pl elektrycznych i magnetycznych wzajemnie si wytwarzajcych. Fala elektromagnetyczna opisana jest przez wektor r r nat|enia pola elektrycznego ( E ), wektor indukcji pola magnetycznego (B) oraz wektor falowy r r r r 2 (k ) okre[lajcy kierunek rozchodzenia si fali, k = gdzie  jest dBugo[ci fali. Wektory E , B i  r k s do siebie wzajemnie prostopadBe a zatem fala elektromagnetyczna jest fal poprzeczn. z a) r r k E y x z b) r r k E y x r Rys. 1 Fala spolaryzowana liniowo, wektor E drga w pBaszczyznie: a) yz , b) xy. ZwiatBo mo|e by spolaryzowane liniowo, koBowo lub eliptycznie. Polaryzacja liniowa ma miejsce gdy drgania wektora nat|enia pola elektrycznego zachodz tylko w jednej pBaszczyznie, ktra nie zmienia w czasie swej orientacji w przestrzeni (rys.1). Inaczej mwic pBaszczyzna drgaD wektora r E jest ta sama wzdBu| caBego promienia. Gdy koniec wektora nat|enia pola elektrycznego fali opisuje lini [rubow koBow lub eliptyczn mwimy o [wietle spolaryzowanym koBowo lub eliptycznie. 1.1. Metody wytwarzania [wiatBa liniowo spolaryzowanego. ZwiatBo spolaryzowane liniowo mo|na otrzyma za pomoc polaryzatorw dwjBomnych, polaryzatorw odbiciowych oraz polaroidw czyli bBon polaryzujcych. Najcz[ciej stosowany polaroid H mo|na otrzyma ogrzewajc a nastpnie szybko rozcigajc przezroczyst bBon z alkoholu poliwinylowego. Podczas procesu wydBu|ania wikszo[ dBugich czsteczek polimeru jakim jest alkohol poliwinylowy, rozmieszczonych pocztkowo zupeBnie 2 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa chaotycznie, obraca si i ukBada niemal wzdBu| tego samego kierunku a mianowicie w kierunku siBy wydBu|ajcej. Nastpnie bBon zanurza si w roztworze bogatym w jod. Atomy jodu przenikaj do warstwy uBo|onej z alkoholu poliwinylowego. Dziki temu atomy jodu ukBadaj si rwnie| w BaDcuchy podobne do BaDcuchowych czstek polimeru. Prawie rwnolegBe do siebie BaDcuchy nasycone jodem, dziki dobremu przewodnictwu jodu silnie pochBaniaj drgania elektryczne zachodzce w kierunku do nich rwnolegBym. Drgania w kierunku prostopadBym do BaDcuchw czsteczek zostaj przepuszczone praktycznie bez strat energii. ZwiatBo spolaryzowane mo|na uzyska rwnie| przez odbicie od dielektryka. Jednak wizka odbita na ogB nie jest spolaryzowana caBkowicie. Polaryzacj caBkowit wizki odbitej mo|na uzyska jedynie dla jednej warto[ci kta padania. Kt ten nosi nazw kta Brewstera [czytaj brjustera].   90o  Rys. 2 CaBkowita polaryzacja [wiatBa podczas odbicia.  - kt padania,  - kt zaBamania. Wizka odbita zostaje spolaryzowana caBkowicie gdy jest prostopadBa do wizki zaBamanej. Kt padania odpowiadajcy caBkowitej polaryzacji okre[lony jest wiec rwnaniem: sin sin sin n = = = = tg (1) sin  sin(90 -) cos Wizka zaBamana spolaryzowana jest jedynie cz[ciowo. ZwiatBo spolaryzowane mo|na rwnie| uzyska wykorzystujc zjawisko podwjnego zaBamania, ktre ma miejsce w pewnej grupie krysztaBw zwanych krysztaBami dwjBomnymi. KrysztaBy dwjBomne maj wBasno[ rozdzielania padajcej wizki na dwie wizki zaBamane jak pokazuje rysunek 3. WBasno[ci wizek zaBamanych s nastpujce: 1. Obie wizki mog rozchodzi si w r|nych kierunkach. 2. Prdko[ rozchodzenia obu wizek s r|ne. 3. Ka|da wizka jest caBkowicie spolaryzowana liniowo. 4. Kierunki drgaD wektora nat|enia pola elektrycznego w obu wizkach s do siebie wzajemnie prostopadBe. Jedna z fal ma zawsze staB prdko[ niezale|n od tego w jakim kierunku rozchodzi si w krysztale. Wizka ta ma zatem staBy wspBczynnik zaBamania i speBnia prawo Snelliusa. Jest to tak zwana wizka zwyczajna. Dla drugiej wizki zwanej nadzwyczajn, prdko[ fali jest r|na i zale|y od sin kierunku w ktrym ta fala rozchodzi si w krysztale. Stosunek dla r|nych ktw padania  nie sin  ma dla fali nadzwyczajnej staBej warto[ci i traci on dla tej wizki sens fizyczny. Zwiadczy o tym przykBad przedstawiony na rys. 3b, gdy [wiatBo pada prostopadle na powierzchni krysztaBu. Dla wizki nadzwyczajnej stosunek sinusw byBby w tym przypadku rwny zero ( = 0,  `" 0). Wobec tego wspBczynnikiem zaBamania fali nadzwyczajnej nazywamy stosunek prdko[ci fali w pr|ni do prdko[ci fali nadzwyczajnej w krysztale. Prdko[ wizki nadzwyczajnej zale|y od kta jaki tworzy wizka [wiatBa z pewnym wyr|nionym kierunkiem zwanym osi optyczn krysztaBu. Je[li w krysztale jest tylko jeden taki kierunek mwimy, |e krysztaB jest jednoosiowy. Gdy wizka biegnie wzdBu| osi optycznej krysztaBu, podwjne zaBamanie nie zachodzi; obie wizki zwyczajna i nadzwyczajna rozchodz si z jednakow prdko[ci. W miar wzrostu kta pomidzy kierunkiem wizki nadzwyczajnej i kierunkiem osi optycznej ro[nie r|nica midzy prdko[ci wizki nadzwyczajnej 3 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa i prdko[ci wizki zwyczajnej, przybierajc warto[ ekstremaln dla kierunku prostopadBego do osi optycznej. b) a) nadzwyczajna  = 0  zwyczajna ndzw. zw. Rys.3 Podwjne zaBamanie wizki w krysztale dwjBomnym. P1 A E H q2 B F q1 D G P2 C P1 A B 22o wizka zwyczajna (zw.) 44o D C P2 o[ optyczna wizka nadzwyczajna (ndzw.) Rys.4 Bieg wizki [wiatBa w pryzmacie Nicola. Problem otrzymania [wiatBa liniowo spolaryzowanego przy wykorzystaniu ciaB dwjBomnych polega na znalezieniu metody usunicia jednego z promieni zaBamanych. ZasBonicie ktrej[ z wizek nie jest metod skuteczn ze wzgldu na to, |e rozsunicie promieni powstajcych przy dwjBomnym zaBamaniu jest niedu|e. Dla rozdzielenia ich t metod nale|aBoby stosowa bardzo grube krysztaBy. Jednym z najbardziej znanych polaryzatorw dwjBomnych jest polaryzator skonstruowany przez szkockiego fizyka Nicola. Naturalny krysztaB kalcytu nale|y rozci wzdBu| pBaszczyzny przektnej w sposb przedstawiony na rys.4, a nastpnie sklei obie cz[ci za pomoc materiaBu wykazujcego wspBczynnik zaBamania o warto[ci po[redniej midzy wspBczynnikami zaBamania dla wizki zwyczajnej i nadzwyczajnej w kalcycie. Najlepszym materiaBem do sklejania pryzmatw jest balsam kanadyjski. Otrzymany ukBad dzieli wizk padajc na dwie wizki zaBamane i powoduje caBkowite wewntrzne odbicie wizki zwyczajnej. Wizka zwyczajna po caBkowitym wewntrznym odbiciu pada na wyczernione boczne [cianki pryzmatu Nicola (nazywanego nikolem) i zostaje w nich pochBonita. Wizka nadzwyczajna ulega tylko nieznacznemu osBabieniu przez odbicie, przechodzi przez warstewk balsamu kanadyjskiego i wychodzi z nikola rwnolegle do kierunku, w ktrym padBa na nikol. W ten sposb z nikola wychodzi tyko wizka nadzwyczajna, ktra jest liniowo spolaryzowana. 4 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa 1.2. Zjawisko aktywno[ci optycznej. a) Naturalna aktywno[ optyczna. Oprcz zjawiska dwjBomno[ci pewne krysztaBy mog wykazywa w stosunku do [wiatBa liniowo spolaryzowanego pewn inn wBa[ciwo[. Aby to pokaza nale|y umie[ci midzy skrzy|owanymi polaryzatorami pBytk kwarcow wycit prostopadle do osi optycznej. UkBad o[wietlamy [wiatBem monochromatycznym. Zauwa|ymy, |e ciemne poprzednio pole widzenia rozja[ni si, jednak po obrocie o pewien kt polaryzatora znajdujcego si za pBytk (zwanego analizatorem) mo|emy wizk przechodzc caBkowicie wygasi. Wnosimy std, |e [wiatBo wychodzce z pBytki kwarcowej jest spolaryzowane liniowo, lecz jego pBaszczyzna drgaD jest skrcona o pewien kt w stosunku do pBaszczyzny drgaD fali padajcej na pBytk. Kt skrcenia pBaszczyzny drgaD jest oczywi[cie rwny ktowi o jaki nale|y skrci analizator aby uzyska wygaszenie wizki po wstawieniu kwarcu pomidzy polaryzatory. A wic kwarc skrca pBaszczyzn drgaD [wiatBa biegncego w kierunku jego osi optycznej. CiaBa zachowujce si w ten sposb nazywamy ciaBami optycznie czynnymi, a samo zjawisko nazywamy aktywno[ci optyczn. Aktywno[ optyczn wykazuj nie tylko krysztaBy, istniej rwnie| ciecze skrcajce pBaszczyzn polaryzacji np. terpentyna, nikotyna. Aktywno[ optyczn wykazuj te| roztwory ciaB staBych w cieczach optycznie nieczynnych np. roztwr cukru w wodzie. Kt skrcenia pBaszczyzny drgaD () jest proporcjonalny do st|enia roztworu (c) oraz do grubo[ci warstwy roztworu (h). Tak wic:  =  " c " h (2) WspBczynnik () nazywamy skrceniem wBa[ciwym lub zdolno[ci skrcajc roztworu. Skrcenie wBa[ciwe zale|y od dBugo[ci fali padajcego [wiatBa. Zjawisko zale|no[ci skrcenia wBa[ciwego od dBugo[ci fali [wiatBa nosi nazw dyspersji skrcenia pBaszczyzny drgaD. Na ogB skrcenie wBa[ciwe () maleje wraz ze wzrostem dBugo[ci fali [wiatBa. b) Aktywno[ optyczna wywoBana polem magnetycznym. Zjawisko aktywno[ci optycznej mo|e te| by wymuszone niektrymi czynnikami fizycznymi jak np. polem magnetycznym. CiaBa, ktre w nieobecno[ci pola magnetycznego nie s aktywne optycznie, po umieszczeniu w polu magnetycznym skrcaj pBaszczyzn polaryzacji. Zjawisko to zostaBo odkryte przez Faradaya, ktry ustaliB, |e kt skrcenia pBaszczyzny polaryzacji jest proporcjonalny do indukcji pola magnetycznego B i do dBugo[ci drogi h [wiatBa przechodzcego przez badan substancj. Skrcenie pBaszczyzny polaryzacji zale|y od kta pomidzy kierunkiem propagacji [wiatBa a kierunkiem wektora indukcji magnetycznej. Jest ono najwiksze, gdy [wiatBo biegnie rwnolegle do kierunku wektora indukcji magnetycznej. Eksperyment pokazuje, |e dwukrotne przepuszczenie [wiatBa przez prbk (tam i z powrotem) w przeciwieDstwie do naturalnej aktywno[ci optycznej nie tylko nie znosi ale powiksza go dwukrotnie. Kt skrcenia pBaszczyzny polaryzacji w zjawisku Faradaya dla przypadku rwnolegBego kierunku wektora propagacji [wiatBa do kierunku wektora indukcji magnetycznej B mo|na zapisa wzorem fenomenologicznym:  = V " h " B (3a) gdzie V jest wspBczynnikiem proporcjonalno[ci zwanym staB Verdeta. Warto[ staBej Verdeta zale|y bardzo silnie od dBugo[ci fali [wietlnej. Zale|y ona rwnie| od gsto[ci o[rodka oraz od temperatury. Silna zale|no[ staBej Verdeta od dBugo[ci fali powoduje konieczno[ u|ywania w pomiarach [wiatBa monochromatycznego. Znak staBej Verdeta uwa|a si za dodatni, je|eli skrcenie pBaszczyzny jest zgodne z kr|eniem prdu w solenoidzie wytwarzajcym pole magnetyczne. Inaczej mwic, je[li obserwator patrzcy w kierunku pola magnetycznego widzi skrcenie pBaszczyzny polaryzacji w prawo, to takie materiaBy nazywamy prawoskrtnymi albo dodatnimi. Gdy obrt nastpuje w lewo, to substancj nazywamy lewoskrtn albo ujemn. Dla wikszo[ci materiaBw skrcenie pBaszczyzny polaryzacji nastpuje w prawo. Zaliczaj si do nich wszystkie substancje diamagnetyczne i paramagnetyczne. Zjawisko Faradaya jest wykorzystywane w technice laserowej oraz do modulacji [wiatBa, jak na przykBad w tzw. migawkach magnetooptycznych i urzdzeniach przepuszczajcych [wiatBo w jednym kierunku, a przeciwnym nie. 5 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa DokBadne przedstawienie teorii zjawiska Faradaya wymaga przeanalizowania ruchu elektronw w substancji przez ktr przechodzi [wiatBo i na ktre dziaBa dodatkowo siBa Lorentza pochodzca od zewntrznego pola magnetycznego B. Ten wymuszony przez pole B w obecno[ci fali elektromagnetycznej ruch elektronw zmienia wBasno[ci dielektryczne substancji a tym samym wpBywa na zmian wspBczynnika zaBamania, gdy| n =  , gdzie n  wspBczynnik zaBamania oraz  - wzgldna przenikalno[ dielektryczna substancji. RozkBadajc fal [wietln spolaryzowan liniowo na dwie fale spolaryzowane koBowo i przeciwskrtnie mo|na wykaza, |e ruchy elektronw pod wpBywem tych dwch fal oraz pola B w konsekwencji daj dwa r|ne wspBczynniki zaBamania dla tych fal, a co za tym idzie wystpienie skrcenia pBaszczyzny polaryzacji po przej[ciu [wiatBa przez substancj, wynikajce z opznienia jednej fali spolaryzowanej koBowo wzgldem drugiej. Pomidzy falami spolaryzowanymi koBowo, na skutek przej[cia przez warstw o[rodka magnetooptycznego o grubo[ci h, powstaje r|nica faz  ' (patrz rozdziaB nastpny): 2h  '= kn1h - kn2h = (n1 - n2 ) (3b)  gdzie:  = kn1h - jest zmian fazy fali spolaryzowanej prawoskrtnie, spowodowan przej[ciem przez prbk,  +  '= kn2h - jest zmian fazy fali spolaryzowanej lewoskrtnie na skutek przej[cia przez prbk, n1 i n2 - s wspBczynnikami zaBamania odpowiednio dla [wiatBa spolaryzowanego koBowo prawoskrtnie i lewoskrtnie. Po zBo|eniu fal spolaryzowanych koBowo na wyj[ciu z o[rodka magnetycznie czynnego otrzymamy znw fal spolaryzowan liniowo, ktrej pBaszczyzna polaryzacji obrcona wzgldem r rjest pBaszczyzny polaryzacji fali padajcej o kt  (rys.5). Poniewa| wektory E1 i E2 wyznaczaj rwnolegBobok bdcy rombem, zachodzi zatem zwizek:  +  =  '-( -) (przektne rombu dziel jego kty na poBowy). Std:  '  h  = = (n1 - n2 ) . (3c) 2  r A E1 B   r r E1 + E2   B r E2 A Rys.5 A  A - pBaszczyzna polaryzacji [wiatBa wchodzcego do prbki, r E1 - wektor fali spolaryzowanej prawoskrtnie po przej[ciu przez prbk, r E2 - wektor fali spolaryzowanej lewoskrtnie po przej[ciu przez prbk, r r r r E1 + E2 - zBo|enie wektorw E1 i E2 , ktre wyznacza kierunek polaryzacji [wiatBa po przej[ciu przez prbk (pBaszczyzna B  B ). 6 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa Z teorii zjawiska Faradaya wynika, |e staBa Verdeta wyra|a si wzorem: e  dn V = " " (3d) 2me c d dn gdzie: me - masa elektronu, c  prdko[ [wiatBa, - zmiana wspBczynnika zaBamania wzgldem d dBugo[ci fali. Je[li znana jest zale|no[ wspBczynnika zaBamania od dBugo[ci fali, wzr ten mo|e posBu|y do e obliczenia dla elektronu. me 1.3. Zasada pomiaru kta skrcenia pBaszczyzny polaryzacji. Do pomiaru kta skrcenia pBaszczyzny polaryzacji sBu| polarymetry. Najprostszym polarymetrem mogByby by dwa skrzy|owane polaryzatory. Je[li skrzy|owane nikole o[wietlimy [wiatBem monochromatycznym, wwczas ulega ono caBkowitemu wygaszeniu. Po wstawieniu ciaBa optycznie czynnego midzy nikole obraz ulegnie rozja[nieniu, caBkowite wygaszenie obrazu uzyskamy obracajc analizator o kt rwny ktowi skrcenia pBaszczyzny polaryzacji przez krysztaB optycznie czynny. UkBad ten mimo prostoty ma t zasadnicz wad, |e dokBadno[ wyznaczenia poBo|enia caBkowitego wygaszenia jest bardzo maBa. Obecnie do pomiaru kta skrcenia pBaszczyzny polaryzacji u|ywamy prawie wyBcznie polarymetrw pBcieniowych. Wykorzystuj one wBa[ciwo[ oka polegajc na du|ej wra|liwo[ci na r|nice nat|enia dwu ssiadujcych ze sob obszarw. Schemat polarymetru pBcieniowego jest przedstawiony na rys.6. ZwiatBo lampy sodowej Z przechodzi przez polaryzator P i pada na kolisty otwr w przesBonie D, ktrego poBowa jest zasBonita pBytk kwarcow Laurenta L. T  jest rurk wypeBnion badan ciecz, A  za[ analizatorem. Ob. i Ok. - stanowi obiektyw i okular lunetki, przez ktr prowadzimy obserwacje. Ok Ob L A T Z P O D Rys. 6 Schemat polarymetru pBcieniowego. PodziaB pola widzenia na dwie cz[ci uzyskuje si w polarymetrze przez zastosowanie pBytki Laurenta zwanej inaczej pBfalwk. Laurent u|yB do wytworzenia dwch rodzajw pl widzenia prostoktnej pBytki kwarcowej wycitej rwnolegle do osi optycznej. O[ optyczna skierowana jest rwnolegle do linii podziaBu pl MN. Kierunek ten zaznaczony jest podwjn strzaBk na rys. 7. Je[li kierunek drgaD padajcego na pBytk [wiatBa tworzy z osi optyczn krysztaBu kt  (jak na przykBad wizka OA), wwczas ulega on w pBytce podwjnemu zaBamaniu na wizk zwyczajn i nadzwyczajn. Kierunkiem drgaD wizki zwyczajnej jest OC a nadzwyczajnej OD. W omawianym przypadku kierunek rozchodzenia si wizki [wietlnej jest prostopadBy do osi optycznej; wwczas obie fale biegn w pBytce t sam drog ale z r|nymi prdko[ciami. Grubo[ pBytki jest tak dobrana, aby midzy fal zwyczajn i nadzwyczajn wytworzyBa si r|nica drg rwna poBowie dBugo[ci fali, co odpowiada r|nicy faz wynoszcej 180. Wwczas, w chwili gdy drganie pionowe w obu cz[ciach pola widzenia ma kierunek OD, drganie poziome ma w cz[ci niezasBonitej pBytk zwrot OC, a w cz[ci zasBonitej zwrot OE. SkBadowe OD i OE po przej[ciu przez pBytk naBo| si, dajc drganie wypadkowe OB. Zatem pBytka Laurenta (pBfalwka) przeksztaBca drganie OA na drganie OB symetrycznie wzgldem kierunku MN zwanego azymutem pBfalwki. 7 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa N B A D   P R 0 E C M Rys. 7 Zasada dziaBania pBfalwki. N B A B P A   P  R 0 E C R M Rys. 8 Zmiana o[wietlenia pl widzenia w polarymetrze wywoBana przez ciaBo optycznie czynne. Pomiar kta skrcenia przeprowadzamy w sposb nastpujcy. Na pocztku usuwamy rurk z badan ciecz i ustawiamy analizator w ten sposb, aby obie poBowy pola widzenia byBy jednakowo o[wietlone. Skoro obie cz[ci pola widzenia s jednakowo jasne, to znaczy |e pBaszczyzna drgaD przepuszczanych przez analizator pokrywa si z kierunkiem PR na rys.7. Wtedy bowiem rzuty wektorw drgaD [wiatBa w obu cz[ciach pola widzenia (OB i OA) na kierunek drgaD przepuszczalnych przez analizator s jednakowe i wynosz OE = OC. Nastpnie wstawiamy rurk z badan ciecz, wskutek czego jasno[ci obu cz[ci pola widzenia staj si niejednakowe. Dzieje si tak dlatego, |e z powodu skrcenia o kt  pBaszczyzny polaryzacji przez ciecz optycznie czynn kierunki drgaD [wietlnych w obu cz[ciach pola widzenia s teraz OB i OA , a ich rzuty na kierunek drgaD przepuszczalnych przez analizator, jak pokazano na rys. 8, wynoszce OE i OC nie s sobie rwne w obu cz[ciach pola widzenia. Cz[ lewa pola widzenia jest ciemniejsza od prawej. Je[li obrcimy analizator tak, aby pBaszczyzna drgaD przepuszczanych miaBa kierunek P R , wwczas obie cz[ci pola widzenia stan si ponownie jednakowo jasne, gdy| rzuty wektorw OB i OA na ten kierunek bd jednakowe. Kt obrotu analizatora jest rwny ktowi  skrcenia pBaszczyzny polaryzacji przez ciecz optycznie czynn. 8 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa Mierzc zale|no[ kta skrcenia w funkcji st|enia roztworu lub w funkcji indukcji magnetycznej B mo|emy na podstawie zale|no[ci (2) lub (3) wyznaczy skrcenie wBa[ciwe cukru lub staB Verdeta V. Polarymetry w technice s czsto stosowane do wyznaczenia st|enia ciaB optycznie czynnych w roztworach. Polarymetry do pomiaru st|enia cukru w roztworach nazywamy sacharymetrami. CiaBa skrcajce pBaszczyzn polaryzacji drgaD w stanie ciekBym lub w roztworach zawdziczaj t wBasno[ budowie swoich czsteczek, dlatego na podstawie pomiarw aktywno[ci optycznej mo|na uzyska informacje o strukturze nowych skomplikowanych czstek. 2. Wykonanie wiczenia I. Badanie naturalnej aktywno[ci optycznej 1. WBczy zasilanie lampy sodowej. Odczeka okoBo 5 minut do uzyskania peBnej jasno[ci [wiecenia lampy. Ustawiamy okular polarymetru tak, aby obraz pola widzenia byB ostry. 2. Zbiorniczek (kuwet) napeBniony wod destylowan umieszczamy w polarymetrze zwracajc uwag, by korek nieodkrcany si byB skierowany w dB. W zbiorniczku nie powinno by pcherzykw powietrza, a oba szkieBka musz by suche i czyste. 3. Znajdujemy takie poBo|enie analizatora, aby wszystkie trzy cz[ci pola widzenia ([rodkowy pasek i dwa boczne pola) byBy jednakowo o[wietlone (poBo|enie pBcienia). 4. Na skali analizatora odczytujemy kt. Skala jest wycechowana w stopniach ktowych i wyposa|ona w noniusz dziesitny. Znajdujemy w ten sposb poBo|enie zerowe analizatora 0 dla wody. Przygotowujemy sze[ roztworw wodnych cukru o r|nych st|eniach: 5. Odwa|amy 1g, 2g, 4g, 6g, 8g, 10g cukru i wsypujemy ka|d z odwa|onych wielko[ci do zlewki. 6. Wlewamy do ka|dej zlewki 50ml wody destylowanej i dokBadnie rozpuszczamy cukier. 7. NapeBniamy kuwet kolejno ka|dym z badanych roztworw. Przed dokonaniem pomiaru kta skrcenia dla danego st|enia nale|y dwukrotnie przepBuka kuwet niewielk ilo[ci roztworu o tym st|eniu. 8. Umieszczamy zbiorniczek z roztworem w polarymetrze, znajdujemy poBo|enie pBcienia, odczytujemy warto[ analizatora  i obliczamy kt skrcenia  =  -0 p p 9. Mierzymy dBugo[ kuwety, oceniamy bBd pomiaru dBugo[ci. 10. Kuwet napeBniamy roztworem o nieznanym st|eniu, znajdujemy poBo|enie pBcienia. II. Badanie zjawiska Faradaya 1. WBczy zasilanie lampy sodowej. Odczeka okoBo 5 minut do uzyskania peBnej jasno[ci [wiecenia lampy. 2. W polarymetrze wewntrz solenoidu znajduje si prt szklany. Ustawiamy poBo|enie pBcienia w nieobecno[ci pola magnetycznego, odczytujemy kt analizatora 0 . 3. WBczamy zasilanie solenoidu i mierzymy dla co najmniej 6-ciu r|nych nat|eD prdu kty poBo|enia analizatora, odpowiadajce nowym poBo|enia pBcienia  . Obliczmy kt skrcenia p  =  -0 . p 3. Opracowanie wynikw Cz[ I. 1. Sporzdzi wykres zale|no[ci kta skrcenia w zale|no[ci od st|enia roztworu. Korzystajc z metody najmniejszej sumy kwadratw liczymy wspBczynnik kierunkowy nachylenia prostej a =  " h oraz bBd wspBczynnika a . Wyznaczamy skrcenie wBa[ciwe  . BBd skrcenia wBa[ciwego  liczymy metod r|niczki zupeBnej. 2. Na podstawie wykresu wyznaczamy nieznane st|enie roztworu oraz jego bBd. Nieznane st|enie mo|na rwnie| wyznaczy z zale|no[ci (2) w oparciu o wcze[niej obliczon warto[ skrcenia wBa[ciwego . BBd w tym przypadku liczymy metod r|niczki zupeBnej. 3. Na podstawie zale|no[ci wyprowadzonej w Dodatku (D12) wyznaczamy n = n1 - n2 r|nic wspBczynnikw zaBamania fali spolaryzowanej prawo i lewoskrtnie w funkcji st|enia. Przyj dBugo[ fali [wiatBa sodowego  = 589,3nm . 9 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa Cz[ II. 1. Sporzdzamy wykres  w funkcji I (kt nale|y przeliczy na radiany!). 0IN 2. Korzystajc ze wzoru B = znajdujemy warto[ indukcji magnetycznej, odpowiadajcej L H ka|demu pomiarowi ( 0 = 4 "10-7 ; N  ilo[ zwojw; L  dBugo[ solenoidu). m 3. Korzystajc z metody najmniejszych kwadratw znajdujemy staB Verdeta przyjmujc y1 = 1, x1 = B1, a = V " h (skorzysta z komputera). Obliczamy bBd staBej Verdeta. e 4. Na podstawie wzoru (3d), w oparciu o obliczon staB Verdeta obliczamy warto[ . Wystpujca me dn n1 - n2 w tym wzorze miara dyspersji mo|e by znaleziona jako warto[ wyra|enia , gdzie d 1 - 2 n1 i n2 - s to wspBczynniki zaBamania fal 1 i 2, pomidzy ktrymi le|y dBugo[ fali u|ytego [wiatBa . Zale|no[ n() dla szkBa podana jest na tabliczce obok wiczenia. Z tego wykresu nale|y odczyta warto[ci wspBczynnikw zaBamania dla dwch dBugo[ci le|cych symetrycznie wzgldem dBugo[ci fali [wiatBa sodowego, np. dla dBugo[ci 100 nm wikszej i mniejszej. Uwaga! Wymiar staBej Verdeta policzonej teoretycznie wedBug wzoru (3d) jest taki sam jak na podstawie fenomenologicznego wzoru (3a) tylko wtedy, gdy we wzorze (3a)  wyra|one jest w e radianach. Nale|y wic przy liczeniu stosunku stopnie zamieni na radiany. me e Po obliczeniu bBdu nale|y ustosunkowa si do otrzymanych wynikw. me 4. Pytania kontrolne 1. Jaka jest natura [wiatBa w zjawisku polaryzacji? 2. Co to jest [wiatBo spolaryzowane liniowo? 3. Jakie s metody otrzymywania [wiatBa liniowo spolaryzowanego? 4. Na czym polega naturalna i wymuszona aktywno[ optyczna? 5. Jaki mo|e by stan polaryzacji [wiatBa bdcego zBo|eniem dwch drgaD spolaryzowanych liniowo zachodzcych w kierunkach prostopadBych w zale|no[ci od r|nicy faz midzy nimi?. 6. W oparciu o wnioski wynikajce z punktu 5 wyja[ni przyczyny powstawania zjawiska aktywno[ci optycznej. 7. Omwi zasad dziaBania polarymetru pBcieniowego. 8. Jak pBytka pBfalowa oddziaBuje na [wiatBo spolaryzowane liniowo? 9. Na czym polega efekt Faradaya? 5. Literatura 1. D. Halliday, R. Resnick; Fizyka dla studentw nauk przyrodniczych i technicznych, t.II Warszawa PWN str.588  614 2. S. Szczeniowski; Fizyka do[wiadczalna cz.IV Optyka, PWN, Warszawa 1982 str. 359  459 3. W. Shurcliff, S. Billard; ZwiatBo spolaryzowane, PWN, Warszawa 1968 str. 11 - 34 4. Optyka i fizyka atomowa, pod red R.I. SoBuchina, PWN, Warszawa 1982 str. 328  338 5. J.R. Meyar-Arent, Wstp do optyki, PWN Warszawa 1977 str. 237  263 10 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa Dodatek I Fresnelowskie wytBumaczenie skrcenia pBaszczyzny drgaD. Zajmiemy si na pocztku przypadkiem skBadania dwch fal elektromagnetycznych o tej samej czsto[ci () rozchodzcych si w tym samym kierunku (o[ 0z ). Amplitudy i fazy fal s r|ne. Kierunki drgaD wektora elektrycznego obu fal s wzajemnie prostopadBe. Niech A1 i A2 oznaczaj amplitudy fal, za[ 1 i  - fazy pocztkowe. 2 Niech jedno drganie zachodzi w kierunku osi 0x, a drugie w kierunku osi 0y. Oznaczymy wektory nat|enia pola elektrycznego obu fal przez X i Y. Przy tak przyjtych oznaczeniach fale wyra|aj si rwnaniami: X = A1 sin(t - kz + 1) (D1a) Y = A2 sin(t - kz +  ) (D1b) 2 2 gdzie k jest liczb falow k = ,  - dBugo[ci fali.  Aby znalez wynik superpozycji fal, nale|y te fale doda. Rozpatrzymy wyBcznie rzuty wektorw X i Y na pBaszczyzn xy, podstawiajc z = 0. Trzeba te| wyeliminowa czas z rwnaD, co pozwoli znalez tor zakre[lany przez koniec wektora wypadkowego. Po wykonaniu przeksztaBceD otrzymamy: 2 2 X 2XY Y - cos + = sin2  (D2) 2 2 A1 A1A2 A2 gdzie 1 -  =  . 2 Wyra|enie to przedstawia rwnanie elipsy. W oglno[ci osie elipsy nie pokrywaj si z osiami ukBadu wspBrzdnych 0x i 0y. Jednak dla =/2, 3/2, 5/2 itd. rwnanie przybiera posta: 2 2 X Y + = 1 (D3) 2 2 A1 A2 W tym przypadku mamy do czynienia z elips, ktrej osie rwne 2A1 i 2A2 pokrywaj si z osiami wspBrzdnych. A1 A1 Gdy  = 0, 2 , 4 , wwczas X = Y ; natomiast je[li  =  ,3 ,5 , wtedy X = -Y . S to A2 A2 rwnania prostych przechodzcych przez pocztek ukBadu wspBrzdnych o wspBczynnikach nachylenia A1 A1  3 5 i - . Gdy A1 = A2 = A i  = , , itd., wtedy zamiast elipsy otrzymujemy okrg koBa X2 + A2 A2 2 2 2 Y2 = A2. Z przeprowadzonych rachunkw wynika, |e zBo|enie dwch drgaD harmonicznych o r|nych fazach i amplitudach zachodzcych w dwch wzajemnie prostopadBych kierunkach, daje zazwyczaj [wiatBo spolaryzowane eliptycznie. Jednak gdy r|nica faz drgaD  = 1 -  wynosi 2 0, 2 ,4 , lub  ,3 ,5 , wynikiem tej superpozycji jest [wiatBo spolaryzowane liniowo. Je[li amplitudy drgaD s jednakowe (A1 = A2), a =/2, 3/2, 5/2 itd., otrzymujemy [wiatBo spolaryzowane koBowo. Je[li =/2, [wiatBo spolaryzowane jest koBowo prawoskrtnie, gdy =3/2 - lewoskrtnie. Tak wiec drganie koBowe prawoskrtne jest sum dwch nastpujcych drgaD (przyjli[my z = 0 i 1 = 0 ): X1 = Asint  # Y1 = Asin#t + = Acost . (D4) # # 2 # # 11 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa Analogicznie drganie koBowe lewoskrtne jest sum drgaD: X = Asint 2 3 # Y2 = Asin#t + = -Acost . (D5) # # 2 # # W wyniku zBo|enia dwch drgaD koBowych o przeciwnych zwrotach otrzymamy: X = X1 + X = 2Asint (D6) 2 Y = Y1 + Y2 = 0 (D7) Drgania wzdBu| osi y znosz si wzajemnie. Tak wic w wyniku dodania dwch spjnych drgaD koBowych o przeciwnych zwrotach w rezultacie powstaje jedno drganie spolaryzowane liniowo o amplitudzie 2A i tej samej czstotliwo[ci . Zauwa|my, |e pojcie fala zostaBo tu zastpione przez drganie, poniewa| wyeliminowali[my z rwnaD (D1a) i (D1b) zmienn z, oznaczajc kierunek rozchodzenia si fali i rozpatrujc wyBcznie rzuty wektorw X i Y na pBaszczyzn xy. Opierajc si na tym rozumowaniu Fresnel przyjB, |e promieD liniowo spolaryzowany padajcy na krysztaB optycznie czynny w kierunku jego osi optycznej ulega rozkBadowi na dwie fale spolaryzowane koBowo prawo- i lewoskrtnie. Fale te rozchodz si w krysztale z r|nymi prdko[ciami. Fala spolaryzowana prawoskrtnie wychodzca z krysztaBu jest przesunita w fazie wzgldem fali spolaryzowanej lewoskrtnie opuszczajcej krysztaB. Ka|de z drgaD koBowych, jak ju| wiemy, jest sum dwch drgaD liniowych. Dlatego w momencie wyj[cia z krysztaBu w punkcie z = h, analogicznie do (D6) i (D7), drganie mo|e by przedstawione w postaci: X = X1 + X Y = Y1 + Y2 (D8) 2 gdzie X1,X2,Y1,Y2  s to drgania liniowe opuszczajce krysztaB: X1 = Asin(t - kn1h) Y1 = Acos(t - kn1h) (D9) X = Asin(t - kn2h) 2 Y2 = -Acos(t - kn2h) c c gdzie n1 = i n2 = s to wspBczynniki zaBamania fali spolaryzowanej prawo i lewoskrtnie, h v1 v2  grubo[ warstwy krysztaBu przebyta przez oba promienie,  - dBugo[ fali w powietrzu wsplna dla obu fal spolaryzowanych koBowo, v1 i v2 - s prdko[ciami [wiatBa dla polaryzacji prawo i lewoskrtnej. Jednak na skutek innej ni| miaBo to miejsce dla [wiatBa padajcego r|nicy faz midzy drganiami Y1 i Y2 obecnie drganie Y nie jest rwne zero. Drgania wzdBu| osi y nie znosz si wzajemnie. X = X1 + X = A[sin(t - kn1h) + sin(t - kn2h)] (D10) 2 Y = Y1 + Y2 = A[cos(t - kn1h) - cos(t - kn2h)] . PrzeksztaBcajc otrzymujemy: k(n1 - n2 )h k(n1 + n2 )h # X = 2Acos sin#t - (D11) # # 2 2 # # k(n1 - n2 )h k(n1 + n2 )h # Y = 2Asin sin#t - . # # 2 2 # # Zatem na wyj[ciu z krysztaBu otrzymamy dwa drgania liniowe o tej samej czstotliwo[ci i tej samej fazie ale o r|nych amplitudach, zachodzce w kierunkach wzajemnie prostopadBych. Zgodnie z tym co zostaBo powiedziane wy|ej na temat skBadania drgaD, drganie bdce wynikiem dodania tych dwch drgaD bdzie drganiem spolaryzowanym liniowo o tej samej fazie i czstotliwo[ci co drgania skBadowe. Je[li amplitud drgania X oznaczymy przez X a amplitud drgania Y przez Y0 , wwczas 0 kierunek drgania opuszczajcego krysztaB tworzy z kierunkiem drgania padajcego kt : 12 Badanie zjawiska skrcenia pBaszczyzny polaryzacji [wiatBa Y0 k(n1 - n2 )h kh  ' tg = = tg , skd  = (n1 - n2 ) = (D12) X 2 2 2 0 gdzie  oznacza r|nic faz na wyj[ciu z prbki pomidzy fal spolaryzowan koBowo prawo i lewoskrtnie (patrz (12)). Jak wida skrcenie pBaszczyzny drgaD jest proporcjonalne do grubo[ci h przebytej warstwy ciaBa optycznie czynnego i odwrotnie proporcjonalne do dBugo[ci fali padajcego [wiatBa. WpByw o[rodka skrcajcego uwidoczniony jest za po[rednictwem r|nicy wspBczynnikw zaBamania n1  n2. Gdy n1>n2 wtedy >0 skrcenie pBaszczyzny polaryzacji nastpuje w lewo, gdy n1<n2 wwczas <0 i skrcenie nastpuje w prawo. W podobny sposb mo|na wyja[ni wywoBane polem magnetycznym skrcenie pBaszczyzny drgaD. Umieszczenie ciaBa w polu magnetycznym powoduje zmian jego wBasno[ci optycznych, a w konsekwencji skrcenie pBaszczyzny drgaD. Tak jak w przypadku naturalnej aktywno[ci optycznej tak samo i teraz promieD liniowo spolaryzowany padajcy na ciaBo magnetycznie czynne ulega rozkBadowi na dwie fale spolaryzowane koBowo prawo i lewoskrtnie o r|nych wspBczynnikach zaBamania i co za tym idzie o r|nych prdko[ciach. R|nica prdko[ci rozchodzenia si obu fal spolaryzowanych koBowo powoduje skrcenie pBaszczyzny polaryzacji w kierunku obrotu fali szybszej. y Yo  Xo x Rys.D1 SkBadanie drgaD wzajemnie prostopadBych o tej samej fazie.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
28 Badanie zjawiska skręcenia płaszczyzny polaryzacji przy pomocy polarymetru półcieniowego ?danie z
Wyklad 28 polaryzacja swiatla
Zjawisko polaryzacji światła
Sprawozdanie polaryzacja światła
Cwiczenie 10?danie zjawiska dyfrakcji i polaryzacji
52przejscie swiatla przez polaryzator
Install (28)
F1 28 Formy bool 4
MUZYKA POP NA TLE ZJAWISKA KULTURY MASOWEJ
06 11 09 (28)

więcej podobnych podstron