plik


Maciej Tokarski Katedra Rachunkowo[ci Wy|sza SzkoBa Bankowa w Toruniu Sprawozdanie finansowe  niedoskonaBe zrdBo informacji o sytuacji finansowej przedsibiorstwa Ostatnie kilkana[cie lat bardzo zmieniBo gospodark [wiatow. Ogromny wpByw na jej obecny ksztaBt wywarBy: postpujca globalizacja i integracja oraz pojawienie si i upowszechnienie najnowszych technologii. Procesy te w du|ym stopniu zmieniBy warunki funkcjonowania przedsibiorstw, zarwno du|ych (DP), jak maBych i [rednich (MZP). Pocztek XXI w. przynisB kilkana[cie spektakularnych przypadkw, ktre zachwiaBy zaufaniem inwestorw do rynkw finansowych (por. tab. 1), w szczeglno[ci do ich przejrzysto[ci i wiarygodno[ci informacji. Kreatywna ksigowo[ w poBczeniu z nieuczciwo[ci firm audytorskich spowodowaBa, |e kwestionowane s rwnie| zasady zarzdzania warto[ci przedsibiorstwa majce na celu wzrost bogactwa akcjonariuszy. Tab. 1. PrzykBady firm stosujcych rachunkowo kreatywn Firmy amerykaDskie Firmy europejskie Enron, WorldCom, HealthSouth, Freddie Mac, Royal Ahold, Parmalat, Altran, Comroad, Elan, Xerox, Global Crossing, HIH, Tyco, Vivendi, Elektrim, Big Bank GdaDski, Softbank, Adelphia Communications, Merck, Qwest, Rite Mostostal Export, Rafako Aid, Sunbean, Waste Management, Kmartm Peregrine Systems, Bristol Myers, Dynegy rdBo: opracowanie autora na podstawie: M. Tokarski, A. Tokarski, Rachunkowo kreatywna jako narzdzie zarzdzania przedsibiorstwem w warunkach globalizacji [w:] Mechanizmy i obszary przeobrae w organizacjach, A. Potocki (red.), Difin, Warszawa 2007, s. 337. Sytuacje te spowodowaBy, |e pojawiBy si obawy i nieufno[ wobec danych ujmowanych w sprawozdaniach finansowych. WystpiBy te| przesBanki podwa|enia jako[ci i wiarygodno[ci prezentowanych danych oraz przydatno[ci sprawozdaD finansowych jako zrdBa informacji o podmiocie. Te problemy dotycz (Karpu[, WcBawski 2005): " kwestii faBszowania sprawozdaD finansowych, czyli dopasowywania zapisw ksigowych do podejmowanych dziaBaD, ale te| dopasowywania dziaBaD do mo|liwo[ci prezentacji ich efektw w sprawozdaniach finansowych; " kwestii niedopasowania rachunkowo[ci do zmian w otoczeniu gospodarczym oraz wymogw rynku finansowego. Sprawozdanie finansowe  niedoskonaBe zrdBo informacji o sytuacji finansowej przedsibiorstwa 177 Istota sprawozdania finansowego Sprawozdanie finansowe jest koDcowym produktem procesu przetwarzania informacji w systemie rachunkowo[ci. Stanowi gBwne zrdBo informacji o sytuacji przedsibiorstwa. Zakres sprawozdania finansowego jest okre[lony w ustawie o rachunkowo[ci. Wzory po- szczeglnych elementw sprawozdania finansowego s dostosowane do specyfiki jednostek zobowizanych do prowadzenia ksig rachunkowych. Wa|nym elementem procedury zwizanej z rocznym sprawozdaniem finansowym jest badanie sprawozdania finansowego, ma to bowiem podstawowe znaczenie dla jako[ci informacji w nim prezentowanych. W trakcie badania ocenia si i weryfikuje informacje z punktu widzenia zgodno[ci z okre[lonymi zasadami ra- chunkowo[ci, przepisami prawa i stanem faktycznym. Zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowo[ci, badaniu i ogBaszaniu sprawozdaD finansowych podlegaj: I. roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitaBowych, II. roczne sprawozdania finansowe kontynuujcych dziaBalno[: 1. bankw oraz zakBadw ubezpieczeD, 2. jednostek dziaBajcych na podstawie przepisw o publicznym obrocie papierami warto[ciowymi i funduszach powierniczych oraz przepisw o funduszach inwestycyjnych, 3. jednostek dziaBajcych na podstawie przepisw o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, 4. spBek akcyjnych, 5. pozostaBych jednostek, ktre w poprzednim roku obrotowym, za ktry sporzdzono spra- wozdania finansowe, speBniBy co najmniej dwa z nastpujcych warunkw: a) [rednioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na peBne etaty wyniosBo co najmniej 50 osb, b) suma aktyww bilansu na koniec roku obrotowego stanowiBa rwnowarto[ w walucie polskiej co najmniej 2500 000 euro, c) przychody netto ze sprzeda|y towarw i produktw oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiBy rwnowarto[ w walucie polskiej co najmniej 5000 000 euro. Z mocy ustawy badaniu podlegaj rwnie|: a) sprawozdania finansowe spBek przejmujcych i spBek nowo zawizanych, sporzdzane za rok obrotowy, w ktrym nastpiBo poBczenie; b) pBroczne sprawozdania finansowe funduszy inwestycyjnych. Przepisy ustawy o rachunkowo[ci wskazuj wic jednoznacznie te podmioty, ktre maj obowizek przedstawi swoje sprawozdanie finansowe. Zgodnie z art. 45 ustawy o rachunkowo[ci, sprawozdanie finansowe skBada si z elementw przedstawionych w tab. 2. Tab. 2. Sprawozdanie finansowe wedBug ustawy o rachunkowoci Elementy sprawozdania finansowego Obowizek sporzdzania Bilans Rachunek zyskw i strat obligatoryjnie Informacja dodatkowa Zestawienie zmian w kapitale wBasnym obligatoryjnie dla jednostek podlegajcych corocznemu badaniu Rachunek przepByww pieni|nych Sprawozdanie z dziaBalno[ci jednostki obligatoryjnie, je|eli obowizek sporzdzenia wynika z ustawy lub odrbnych przepisw rdBo: opracowanie autora na podstawie ustawy o rachunkowoci. 178 MACIEJ TOKARSKI Poszczeglnych elementw sprawozdania finansowego nie nale|y traktowa jako odrbnych, niezale|nych od siebie cz[ci sprawozdania, s one bowiem ze sob powizane i tworz spjn caBo[. Sprawozdania finansowe maj odzwierciedlenie w zgodno[ci rachunkowej okre[lonych pozycji tych elementw. Wynik finansowy netto (zysk netto lub strata netto) ustalony w rachunku zyskw i strat jest zgodny z wynikiem finansowym netto roku obrotowego wykazywanym w bilansie. Z kolei stan [rodkw pieni|nych na koniec okresu wykazywany w rachunku przepByww pieni|nych jest zgodny z saldem koDcowym kont [rodkw pieni|nych. Sytuacj t przedstawia rysunek 1. Ryc. 1. Schemat powiza elementw sprawozdania finansowego rdBo: opracowanie autora na podstawie: E. Nowak, Analiza sprawozda finansowych, PWE, Warszawa 2005, s. 26. Sprawozdanie finansowe, sporzdzane na mocy przepisw ustawy o rachunkowo[ci, stanowi tak|e podstaw do opracowania sprawozdaD z zakresu statystyki finansw, czyli sprawozdaD F-01 i F-02. Cele sporzdzania sprawozdaD finansowych Zasadniczym celem sprawozdaD finansowych jest zaspokojenie podstawowych potrzeb infor- macyjnych szerokiego krgu u|ytkownikw, przede wszystkim z zewntrz. Jest ono gBwnym zrdBem informacji finansowych do podejmowania decyzji inwestycyjnych, transakcyjnych, kredytowych (Olchowicz, TBaczaBa 2002, s. 15). Dlatego sporzdzanie i przedstawianie sprawozdaD finansowych powinno uwzgldnia potrzeby tych u|ytkownikw (Gabrusewicz, Cie[lak, Ku[nierek 2001, s. 15). WedBug W. Gosa, celem sporzdzania sprawozdaD finansowych jest dostarczenie u|ytecznych przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych informacji o sytuacji finansowej i rezultatach dziaBalno[ci oraz poBo|eniu finansowym przedsibiorstwa. Odbiorcami tych informacji s in- westorzy, akcjonariusze, kredytodawcy, pracownicy, kontrahenci, wBadze podatkowe, zarzd przedsibiorstwa (Gos 2005). W ZaBo|eniach koncepcyjnych sporzdzania i prezentacji sprawozdaD finansowych Komitetu Midzynarodowych Standardw Rachunkowo[ci okre[la si, |e celem sprawozdaD finansowych jest dostarczenie informacji o sytuacji finansowej, wynikach dziaBalno[ci oraz o zmianach Sprawozdanie finansowe  niedoskonaBe zrdBo informacji o sytuacji finansowej przedsibiorstwa 179 sytuacji jednostki, ktre bd pomocne szerokiemu krgowi u|ytkownikw przy podejmowaniu decyzji gospodarczych. Zgodnie z ZaBo|eniami koncepcyjnymi, sprawozdania finansowe ilustruj tak|e sposb, w jaki kierownictwo jednostki zarzdza ni i chroni jej majtek, oraz odpowiedzialno[ kierownictwa za powierzone zasoby. Ponadto informacje na ten temat powinny pomc ich u|ytkownikom w podejmowaniu decyzji gospodarczych. U|ytkownicy sprawozdaD finansowych Sprawozdania finansowe s form przekazywania informacji ekonomicznych r|nym odbiorcom zainteresowanym sytuacj i rezultatami dziaBalno[ci jednostek gospodarczych. Informacje zawarte w sprawozdaniach wykorzystuj oni do podejmowania decyzji. U|ytkownikami informacji zawartych w sprawozdawczo[ci finansowej mog by zarwno odbiorcy zewntrzni (makrosfera), jak i odbiorcy wewntrzni (mikrosfera). Potrzeby informacyjne poszczeglnych u|ytkownikw sprawozdaD finansowych s r|norodne (patrz: tab. 3). Wszyscy wskazani w tabeli u|ytkownicy poddaj analizie informacje zawarte w sprawozdaniu, zamierzajc na ich podstawie uzyska obraz ekonomiczny dziaBalno[ci gospodarczej danej jednostki. Tab. 3. Uytkownicy sprawozda finansowych U|ytkownicy Sfera Potrzeby informacyjne informacji potencjalni mo|liwa do uzyskania stopa zwrotu z zainwestowanego kapitaBu oraz inwestorzy ocena ryzyka programowanych przedsiwzi po|yczkodawcy ocena zdolno[ci pBatniczej jednostki i perspektywy rozwoju rzutujce i kredytodawcy na ocen ryzyka kredytowego dostawcy i inni sytuacja finansowa jednostki i powizana z ni zdolno[ pBatnicza, wierzyciele perspektywy rozwoju jednostki warunkujce popyt i poda| dbr i usBug informacje o zdolno[ci firm do kontynuacji dziaBalno[ci w przyszBo[ci, klienci i odbiorcy umo|liwiajce im dBugoterminow wspBprac jednostki (firmy) ocena sytuacji rynkowej, udziaB w rynku, poziom cen, ilo[ i kierunki konkurencyjne sprzeda|y dbr i usBug, kwestie organizacyjno-finansowe ocena prawidBowo[ci, rzetelno[ci i jasno[ci przedstawienia sytuacji majtkowej biegBy rewident i finansowej oraz wyniku finansowego badanej jednostki gospodarczej pracownicy ocena wypBacalno[ci jednostki oraz mo|liwo[ perspektyw rozwoju i zwizki zawodowe zawodowego i utrzymania zatrudnienia ocena dokonanych przedsiwzi pod wzgldem rentowno[ci i stopy wBa[ciciele zwrotu kapitaBu, utrzymania pBynno[ci finansowej i zapotrzebowania na i zarzd firmy nowy kapitaB rzd i jego agendy informacja do celw statystyki oraz polityki gospodarczej i fiskalnej informacje o gospodarce regionu, strukturze rozwojowej przedsibiorstw, ich osigniciach i tendencjach rozwojowych, zatrudnieniu spoBeczeDstwo jego mieszkaDcw, zmianach w poziomie ich zasobno[ci oraz zakresie dziaBalno[ci rdBo: opracowanie autora. MIKROSFERA SFERA MAKRO- 180 MACIEJ TOKARSKI Cechy jako[ciowe sprawozdania finansowego Cechy jako[ciowe sprawozdaD finansowych s pewnymi wBa[ciwo[ciami, jakimi powinny si charakteryzowa informacje prezentowane w sprawozdaniach, aby byBy przydatne dla ich u|ytkownikw. S to: " zrozumiaBo[, " przydatno[, " wiarygodno[, " porwnywalno[. ZakBada si, |e u|ytkownicy sprawozdaD maj wystarczajc wiedz z zakresu prowadzenia dziaBalno[ci oraz rachunkowo[ci, by prawidBowo odczyta i zrozumie tre[ci zawarte w spra- wozdaniu finansowym. Przydatno[ informacji prezentowanych w sprawozdaniu finansowym oznacza ich u|yteczno[ przy podejmowaniu decyzji. Informacje s przydatne, gdy wpBywaj na rodzaj podejmowanych decyzji oraz umo|liwiaj rozwa|enie alternatywnych wariantw dziaBania. Niezbdn cech jako[ciow sprawozdaD finansowych jest wiarygodno[ zawartych w nich informacji. Informacje uznaje si za wiarygodne, gdy s zgodne z rzeczywisto[ci i nie zawieraj istotnych bBdw. Na wiarygodno[ informacji zawartych w sprawozdaniu skBadaj si: " wierno[ odzwierciedlenia transakcji i innych zdarzeD, " neutralno[, " ostro|no[, " kompletno[. Wierno[ odzwierciedlenia transakcji i innych zdarzeD jest zwizana z konieczno[ci do- konywania ich prawidBowej identyfikacji, wyceny oraz prezentacji. Cecha ta wymaga, aby byBy one identyfikowane, wyceniane i prezentowane zgodnie z zasad przewagi tre[ci nad form. Oznacza to, |e wszystkie transakcje nale|y ewidencjonowa i prezentowa zgodnie z ich tre[ci ekonomiczn i rzeczywisto[ci. Kolejnym atrybutem wiarygodno[ci sprawozdania jest neutralno[. Jest to cecha oznaczajca zachowanie bezstronno[ci w stosunku do jednostki gospodarczej przez osoby sporzdzajce sprawozdanie finansowe. Poziom wiarygodno[ci zale|y tak|e od stopnia niepewno[ci, ktr uwzgldnia si przy sporzdzaniu sprawozdania poprzez stosowanie metody ostro|nej wyceny. Ostro|no[ nie mo|e jednak prowadzi do dziaBaD bdcych w sprzeczno[ci z wymogiem neutralno[ci. Kolejnym atrybutem wiarygodno[ci sprawozdania finansowego jest jego kompletno[. Informacje zawarte w sprawozdaniu s kompletne, je|eli odzwierciedlaj skutki wszystkich transakcji i zdarzeD majcych miejsce w okresie sprawozdawczym. Dziki zastosowaniu w ramach danej jednostki w kolejnych okresach takich samych zasad wyceny i prezentacji skutkw finansowych transakcji o podobnym charakterze, mo|liwa jest porwnywalno[ w czasie prezentowanych danych. FaBszowanie sprawozdaD finansowych1 Liczne oszustwa i upadBo[ci holdingw i spBek w Stanach Zjednoczonych i w Europie na pocztku XXI w. spowodowaBy wzrost zainteresowania jako[ci rachunkowo[ci, sprawoz- dawczo[ci finansowej, badania sprawozdaD finansowych przez biegBych rewidentw oraz skuteczno[ci kontroli i rewizji wewntrznej. Termin  kreatywna ksigowo[ nie jest wcale nowy; jest w powszechnym u|yciu od wielu lat. Odnosi si on do zastosowania zasad rachun- kowo[ci w sposb, ktry nie jest bezpo[rednio wskazany w przepisach. 1 W artykule pominito kwestie manipulacji w rachunkowo[ci, ktre zostaBy zaprezentowane przez autora w artykule Kreatywna ksigowo[ a faBszowanie sprawozdaD finansowych (Tokarski 2007). Sprawozdanie finansowe  niedoskonaBe zrdBo informacji o sytuacji finansowej przedsibiorstwa 181 Okre[lenia  kreatywna ksigowo[ czsto u|ywa si bBdnie, w zasadzie wyBcznie w ne- gatywnym kontek[cie, podczas gdy rozwizanie kreatywne mo|e by pozytywne, zgodne z prawem i korzystne dla odbiorcw sprawozdania finansowego. Istnieje bardzo wiele przepisw regulujcych ksigowo[. Maj one na celu zapewnienie, |e transakcje bd przed- stawiane zgodnie z ich tre[ci ekonomiczn. Czsto si jednak zdarza, |e zasady ksigowania operacji gospodarczych nie s uregulowane wprost w przepisach prawa. W takiej sytuacji konieczne jest rozumienie intencji przepisw, a tak|e umiejtno[ twrczego ich interpretowania tak, aby zaewidencjonowa, a nastpnie zaprezentowa dan operacj gospodarcz zgodnie z jej rzeczywist tre[ci ekonomiczn. WBa[ciwie pojmowana kreatywno[ jest w rachunkowo[ci niezbdna, powinna jednak mie[ci si w pewnych granicach i nie mie nic wsplnego z mani- pulacjami w ksigach rachunkowych i sprawozdaniach finansowych (Schneider 2007, s. 232). Dla zdefiniowania kreatywnej ksigowo[ci bardzo istotne s stwierdzenia dotyczce nie- prawidBowo[ci ksigowych, zawarte w Midzynarodowych Standardach Rewizji Finansowej (MSRF) nr 240, ktre s, a przynajmniej powinny by, swego rodzaju bibli ka|dego audytora. Co prawda w MSRF nie u|ywa si poj  kreatywna ksigowo[ i  agresywna ksigowo[ , jednak wystpuj w nich pojcia  bBd (ksigowy) i  oszustwo (ksigowe) (Midzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej 2001, s. 97). Przez  bBd rozumie si niezamierzone nieprawidBowo[ci sprawozdania finansowego, Bcznie z nieujciem ksigowym danych lub nieujawnieniem informacji, spowodowane np.: pomyBkami popeBnionymi przy zbieraniu i przetwarzaniu danych, na podstawie ktrych sporzdza si sprawozdanie finansowe, nieprawidBowymi szacunkami ksigowymi spowodo- wanymi przeoczeniem lub niewBa[ciw interpretacj faktw, nieprawidBowym zastosowaniem zasad rachunkowo[ci dotyczcych wyceny, klasyfikacji, prezentacji lub ujawnienia informacji. Natomiast  oszustwo oznacza celowe dziaBanie podjte przez jednego lub kilku czBonkw kierownictwa, osoby sprawujce nadzr, pracownikw lub stron trzeci, przy wykorzystaniu kBamstwa, w celu uzyskania niesprawiedliwej lub nielegalnej korzy[ci. Z przedstawionej wy|ej analizy wynika, |e standardy rewizji finansowej definiuj oszustwo i bBd, wskazujc na r|nice intencji, jako dziaBania umy[lne (oszustwo) lub nieumy[lne (bBd), ktre doprowadziBy do powstania nieprawidBowo[ci w badanym sprawozdaniu finansowym (HoBda, Nowak 2003, s. 117). WedBug D. Krzywdy, wspBczesna rachunkowo[ wrcz wymaga od ksigowych kreatywno[ci. Kreacja w rachunkowo[ci nie jest wynalazkiem ostatnich lat, lecz tkwi w niej od zarania. Tym wiksza powinna by zatem czujno[ audytorw, ktrzy nie mog dopu[ci, aby kreatywno[ ksigowych przerodziBa si w praktyk potwierdzania ksigowej fikcji przez audytora (Krzywda 1999, s. 18 i 19). WedBug E. MczyDskiej, nale|y rozr|ni pojcia  ksigowo[ kreatywna i  ksigowo[ agre- sywna . Autorka zaproponowaBa ich nastpujce definicje (MczyDska 2007, s. 4, 2002a, s. 7): " kreatywna ksigowo[ (rachunkowo[) to prowadzenie rejestracji, ewidencji, przetwarzanie i prezentacja zdarzeD gospodarczych przy zastosowaniu obowizujcych przepisw i wBa[ciwie interpretowanych zasad rachunkowo[ci w sposb, ktry nie jest bezpo[rednio w tych przepisach wskazany, a ktry jest wynikiem pomysBowego, twrczego i niestandar- dowego zastosowania tych przepisw i zasad. Mo|na j porwna ze stosowaniem zabiegw kosmetycznych przez kobiet, ktra chce podkre[li swoj urod  co przecie| nie powoduje szkd dla otoczenia; " agresywna ksigowo[ (rachunkowo[) to [wiadome, zamierzone i celowe prowadzenie rejestracji, ewidencji, przetwarzanie i prezentacja zdarzeD gospodarczych w sposb sprzeczny 182 MACIEJ TOKARSKI z przepisami lub przy niewBa[ciwie i tendencyjnie interpretowanych przepisach oraz zasadach rachunkowo[ci, ktre mo|e zaszkodzi u|ytkownikom informacji ksigowych poprzez przedstawienie innej (lepszej lub gorszej) ni| rzeczywista sytuacji ekonomicznej jednostki. Jest ona prowadzona z rozmy[lnym zamiarem defraudacji, ukierunkowanym na sztuczne zawy|anie zyskw lub ukrywanie strat, i mo|e by bardzo szkodliwa, a w skrajnym przypadku  co potwierdza praktyka  maskowa upadBo[ przedsibiorstwa. Nale|y zwrci uwag, |e w zaproponowanej wy|ej definicji agresywnej ksigowo[ci (ra- chunkowo[ci) zawiera si stosowane w MSRF pojcie  oszustwo ksigowe . Zdefiniowanego przez MSRF pojcia  bBd ksigowy w ogle nie nale|y uwzgldnia przy definiowaniu zarwno kreatywnej, jak i agresywnej ksigowo[ci (rachunkowo[ci), gdy| jego istot jest oceniane negatywnie dziaBanie niezamierzone. Natomiast istot kreatywnej i agresywnej ksi- gowo[ci oraz rachunkowo[ci jest zawsze dziaBanie celowe i zamierzone, oceniane  w zale|no[ci od przypadku  pozytywnie lub negatywnie. Przyczyny faBszowania sprawozdaD finansowych Oszustwa ksigowe nie s zjawiskiem nowym. Istniej nieomal od zawsze, tzn. od momentu, kiedy zestawiono majtek, dokonano jego wyceny i zaprezentowano w bilansie, poniewa| wzmiank o tym procederze mo|na znalez w dziele benedyktyDskiego zakonnika Angelo Pietra O podwjnej buchalteryi (z 1586 r.), przeznaczonego na u|ytek zatrudnionych w wczesnych klasztorach. Zakonnik pisze o mo|liwo[ci  dowolnych zmian w oznaczeniu warto[ci majtku ruchomego i nieruchomego jako [rodka do przedstawienia ostatecznego bilansu w [wietle dodatnim albo ujemnym, lecz bynajmniej nieprawdziwym (Dutlinger 1912, s. 5). Oznacza to, |e ksigowy powinien zmierza nie tylko do sumiennego i uczciwego prowadzenia ksig, lecz tak|e posi[ umiejtno[ wBa[ciwego prezentowania sprawozdaD fi- nansowych. Ju| w 1912 r. pisano, |e  bycie ksigowym to nie tylko umiejtno[ ksigowania i znajomo[ podstawowych zasad rachunkowo[ci. Trzeba rwnie| umie czyta pomidzy wierszami. Nie do[ zgodzi debet z kredytem, trzeba twrczo kontrolowa i bada. Za maBo jeszcze dokBadnie zaksigowa, doda odpowiednie pozycje. Nale|y zna interes i ludzi, czu liczby, by artyst, a nie zwykBym rzemie[lnikiem (Dutlinger 1912, s. 7). Te stwierdzenia s nadal aktualne. Nale|y nie tylko ksigowa, lecz tak|e interpretowa, prowadzi polityk bilansow, ktra pozwoli kreowa wBa[ciwy, po|dany obraz sytuacji gospodarczej jednostki, a jest ona mo|liwa jedynie wwczas, gdy istnieje wybr konwencji i zasad przy sporzdzaniu dokumentu, jakim jest sprawozdanie finansowe. D|enie do przedstawienia firmy we wBa[ciwym [wietle doprowadziBo do wypracowania wielu metod  upikszania danych w sprawozdaniach finansowych przy wykorzystaniu luk w regulacjach prawnych lub nawet dziaBaD na granicy prawa. Jedne z tych metod mog mie charakter nadu|y, czyli by faBszerstwami, co czyni je nagannymi, inne za[ s bli|sze sztuce umiejtnego  upikszania , co czyni je dopuszczalnymi, a okre[lane jest tak|e mianem polityki bilansowej (Cebrowska, Je|owski 2000, s. 4). Czsto mo|na si spotka ze stwierdzeniem, |e polityka bilansowa jest nie tylko sztuk tego, co mo|liwe, lecz rwnie| sztuk tego, co jest prawem dozwolone. Zwiadcz o tym zjawiska okre[lane jako: twrcza ksigowo[, upikszanie sprawozdaD finansowych, wygBadzanie dochodw, finansowanie pozabilansowe, maskowanie bilansu, strojenie okna wystawowego, rasowanie czy fryzowanie sprawozdaD. Zjawiska te dotycz kreowania rachunkowo[ci i sprawozdaD finansowych przez zarzd w celu polepszenia obrazu dziaBania i sytuacji firmy nie zawsze zgodnie z prawem. W zwizku z tym pojawia si problem celu i zakresu kreowania polegajcego na manipulacji zasadami rachunkowo[ci w celu stworzenia wra|enia, |e sytuacja finansowa firmy jest inna ni| w rzeczywisto[ci. Sprawozdanie finansowe  niedoskonaBe zrdBo informacji o sytuacji finansowej przedsibiorstwa 183 Ustalajc przyczyny faBszowania sprawozdaD finansowych, trzeba uwzgldni nastpujce kwestie: 1. To chciwo[ pompuje powietrze w balony dobrej koniunktury, to chciwo[ winduje w gr warto[ci akcji i warto[ci firmy, i ka|e sobie tBumaczy wzrost rzekomo posiadanym kapitaBem intelektualnym, to przez chciwo[ ustalane s nieprzyzwoicie wysokie wynagrodzenia kadry mened|erskiej skorelowane najcz[ciej niesBusznie z wysok warto[ci firmy, to chciwo[ w koDcu powoduje, |e balony przegrzanej koniunktury pkaj z hukiem, ktry sBycha w caBej globalnej wiosce (Sojak 2003/2004, s. 168). 2. Natur czBowieka i jego niczym nieskrpowan kreatywno[, w ktrej mie[ci si brak etyki zawodowej, konflikt lojalno[ci, chciwo[ i egoizm, brak skrupuBw i elementarnego poczucia odpowiedzialno[ci. 3. Od postrzegania przedsibiorstwa przez podmioty zewntrzne zale|y mo|liwo[ dalszego jego rozwoju. Sprawozdanie finansowe staje si wizytwk firmy, sposobem prezentacji na zewntrz wynikw dziaBalno[ci. Wiele firm stara si, by ich sprawozdania finansowe wygldaBy jak najlepiej i aby osoba czytajca je odnosiBa jak najlepsze wyobra|enie o firmie. 4. W miar komplikowania si procesw gospodarczych posiadanie informacji staBo si kart przetargow midzy wBa[cicielem a zarzdem. WystpowaBa coraz wiksza sprzeczno[ in- teresw. Typowy jest stan, w ktrym zarzd posiada wicej informacji ni| wBa[ciciel. Dysponent informacji (zarzd) mo|e j wykorzysta w sposb zabezpieczajcy jego wBasny interes, nawet przy stratach wBa[ciciela (Kamela-SowiDska 2003, s. 3). 5. Warunkiem sprzyjajcym rachunkowo[ci kreatywnej w negatywnym tego sBowa znaczeniu jest presja sprostania oczekiwaniom rynku lub wymaganiom wBa[cicieli i wierzycieli (Zwiderska [red.], s. XVII). OgBaszanie wynikw znacznie poni|ej oczekiwanego poziomu mo|e spowodowa wycofanie si obecnych inwestorw lub wstrzymanie napBywu nowych. Ponadto, je|eli spBka w danym roku wyka|e wyjtkowo dobre wyniki, to powstanie presja, aby w latach kolejnych wyniki ksztaBtowaBy si na rwnie wysokim poziomie. Presja inwestorw i wierzycieli mo|e by wystarczajco silna, by zarzd ulegB pokusie ksztaBtowania danych. 7. Przyczyn przekroczenia cienkiej granicy pomidzy rachunkowo[ci majc rzetelnie pre- zentowa efekty ekonomiczne a faBszowaniem sprawozdaD finansowych mog by tak|e osobiste korzy[ci kadry kierowniczej, je[li przyznawane im nagrody zale| od krtkookresowych wynikw spBki. 8. Mo|liwo[ci wykorzystania dostpnych zasad rachunkowo[ci jest wiele. Czsto podstaw ich przyjcia jest szacunek, np. utrata warto[ci skBadnikw aktyww czy subiektywne zaBo|enie, np. wybr metod amortyzacji lub wycena rozchodu zapasw. 9. Globalizacja rynkw, ktra powoduje ogromne trudno[ci o charakterze organizacyjnym. Bardzo skomplikowane wielopoziomowe struktury holdingowe, skBadajce si z wielu spBek zale|nych rozrzuconych po caBym [wiecie, dziaBajcych w r|nych bran|ach i formach prawnych, staj si coraz mniej przejrzyste i zrozumiaBe, tym samym stanowi coraz wygodniejsz platform manipulacji. Sankcje za niedopeBnienie obowizkw sprawozdawczych NiedopeBnienie obowizkw sprawozdawczych  niesporzdzenie sprawozdania finansowego lub sporzdzenie niezgodnie z przepisami ustawy o rachunkowo[ci lub zamieszczenie w nim nierzetelnych danych jest zagro|one sankcj (art. 77 ustawy) w postaci grzywny lub kary po- zbawienia wolno[ci do lat 2, albo obu tym karom Bcznie. 184 MACIEJ TOKARSKI Kar grzywny albo kar pozbawienia wolno[ci zagro|one jest rwnie| postpowanie wbrew przepisom ustawy (art. 79), polegajce na: niepoddaniu rocznego sprawozdania finansowego badaniu biegBego rewidenta, je[li taki obowizek jednostki dotyczy, niezBo|eniu rocznego sprawozdania finansowego do ogBoszenia, gdy jednostka jest do tego zobowizana, niezBo|eniu rocznego sprawozdania finansowego lub sprawozdania z dziaBalno[ci we wBa[ciwym rejestrze sdowym, nieudostpnieniu rocznego sprawozdania finansowego i innych dokumentw wsplnikom lub akcjonariuszom (w spBkach z ograniczon odpowiedzialno[ci i akcyjnych) albo czBonkom (w spBdzielniach) przed zgromadzeniami wsplnikw, akcjonariuszy lub czBonkw w tych jednostkach. ZakoDczenie Postpujcy proces globalizacji na [wiecie wywiera nacisk na tworzenie globalnych standardw rachunkowo[ci. W zaskakujco szybkim tempie ro[nie liczba poBczeD przedsibiorstw, nastpuje coraz cz[ciej integracja rynkw kapitaBowych, i to nie tylko w ramach Unii Europejskiej. PrzepBywom kapitaBu midzy r|nymi krajami i regionami [wiata towarzyszy nieodBczne ryzyko inwestowania. W celu osignicia odpowiedniej efektywno[ci rynkw ka- pitaBowych w gospodarce wystpuje zapotrzebowanie na dostp do wysokiej jako[ci informacji finansowej, co z zaBo|enia mo|e zapewni jedynie zastosowanie jednolitych zasad rachunkowo[ci. Oszustwa ksigowe nie s zjawiskiem nowym. Nigdy jednak nie stanowiBy takiego zagro|enia stabilno[ci [wiatowego systemu finansowego jak obecnie. Wynika to z postpujcej liberalizacji przepBywu kapitaBw i siBy roboczej midzy r|nymi regionami i krajami, wskutek czego wzrsB stopieD niepewno[ci co do przetrwania na rynku w warunkach zaostrzajcej si konkurencji i gwaBtownych zmian zachodzcych we wszystkich sferach |ycia spoBecznego i gospodarczego (Kutera, HoBda, Surdykowska 2006, s. 9). Nowoczesna rachunkowo[ musi by jako[ciowo lepsza od tradycyjnej, chocia| ustalenie kryterium oceny tego zjawiska nie jest proste. Na szczegln uwag zasBuguje podkre[lenie znaczenia praktyki. Nastpuje daleko idca intelektualizacja rachunkowo[ci, ktra polega na tym, |e praktycy rachunkowo[ci musz posBugiwa si interdyscyplinarn wiedz o przedsi- biorstwie, a wic znajomo[ci kodeksu spBek handlowych, kodeksu cywilnego, procedur po- stpowania cywilnego i administracyjnego, prawa podatkowego i pochodnych tego prawa, znajomo[ci systemw informacyjnych i informatycznych oraz rozlegB wiedz z rachunkowo[ci. Rola biegBego rewidenta w systemie spoBeczno-gospodarczym wi|e si [ci[le z rol, jak odgrywa w nim rachunkowo[. Informacje wychodzce z systemu rachunkowo[ci powinny sBu|y podejmowaniu racjonalnych decyzji gospodarczych zarwno wewntrz przedsibiorstwa, jak i przez zewntrznych jego u|ytkownikw. Na jako[ tych informacji maj wpByw zarwno osoby tworzce te informacje, jak i osoby dokonujce ich weryfikacji  biegli rewidenci. Ujawnienie w sprawozdawczo[ci finansowej istotnej, kompletnej i wiarygodnej informacji, na podstawie ktrej u|ytkownicy tego sprawozdania mog podejmowa wBa[ciwe decyzje ekonomiczne, zale|y od sposobu stosowania prawa oraz dorobku teorii i praktyki rachunkowo[ci przez osoby zajmujce si rachunkowo[ci. Zapewne trzeba si pogodzi z tym, |e nie ma w peBni skutecznych rozwizaD przeciwdziaBajcych manipulacjom ksigowym. Dlatego podstawow funkcj standardw i innych regulacji rachunkowo[ci powinno by dostarczenie wystarczajcej pewno[ci, |e system ksigowo[ci nie wymknie si spod kontroli, umo|liwiajc m.in. wczesne rozpoznanie zagro|eD dla dziaBalno[ci, przypadkw stosowania rachunkowo[ci agresywnej i tworzenie systemu wczesnego ostrzegania inwestorw. Rozstrzygajca jest jednak etyka mened|erw, ksigowych, audytorw i czBonkw rad nadzorczych, przy ich doborze jest zatem istotne staranne uwzgldnianie nie tylko kwalifikacji zawodowych, ale i predyspozycji osobowo[ciowych. Sprawozdanie finansowe  niedoskonaBe zrdBo informacji o sytuacji finansowej przedsibiorstwa 185 We wspBczesnej rachunkowo[ci nie wystarcz dobre prawo i dobre rozwizania techniczne; rwnie wa|na jak profesjonalizm osb zajmujcych si rachunkowo[ci jest ich postawa etyczna. W gszczu coraz bardziej komplikujcej si dziaBalno[ci gospodarczej istnieje ogromne zapotrzebowanie na zasady i wskazwki postpowania w sytuacjach trudnych dla poszczeglnych grup zawodowych. Coraz wicej osb widzi potrzeb tworzenia tego typu zasad w formie kodeksw etycznych. Rachunkowo[ to nie tylko prawo, teoretyczne i praktyczne zasady, to rwnie| postawa etyczna osb ni si zajmujcych. Literatura 1. Dutlinger J., 1912, FaBszywe bilanse, NakBad Biblioteki Handlowej w Warszawie, Warszawa. 2. Cebrowska T., Je|owski M., FaBszowanie i fryzowanie bilansw  nieco historii,  Problemy rachun- kowo[ci , 1/2000. 3. Gabrusewicz W., Cie[lak M., Ku[nierek K., 2001, Sprawozdawczo[ finansowa jednostek gospodarczych, Stowarzyszenie Ksigowych w Polsce, Warszawa. 4. Gos W., 2005, Sprawozdawczo[ i rewizja finansowa, Instytut Audytu i Doradztwa, Warszawa. 5. HoBda A., Nowak W., 2003, Oszustwa w systemie rachunkowo[ci a ewolucja procedur badania spra- wozdaD finansowych,  Zeszyty Teoretyczne Rachunkowo[ci , t. 13(69), Warszawa. 6. Krzywda D., 1999, Rachunkowo[ finansowa, FRR w Polsce, Warszawa. 7. Kutera M., HoBda A., Surdykowska S., 2006, Oszustwa ksigowe  teoria i praktyka, Difin, Warszawa. 8. MczyDska E., BiaBe plamy i puBapki dzisiejszej rachunkowo[ci,  Rachunkowo[ , 9/2007. 9. Midzynarodowe Standardy Rachunkowo[ci, IASCF, Londyn 2001. 10. Midzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej, Standard nr 240: Odpowiedzialno[ biegBego rewidenta za uwzgldnianie podczas badania sprawozdania finansowego mo|liwo[ci wystpienia oszustw i bBdw. 11. Nowak E., 2008, Analiza sprawozdaD finansowych, PWE, Warszawa. 12. Olchowicz I., TBaczaBa A., 2002, Sprawozdawczo[ finansowa, Difin, Warszawa. 13. Rynek finansowy. Szanse i zagro|enia rozwoju, Zarzdzanie finansami przedsibiorstw i instytucji, opracowanie monograficzne, 2005, P. Karpu[, J. WcBawski (red.), Wydawnictwo UMCS, Lublin. 14. Schneider K., 2007, BBdy i oszustwa w dokumentach finansowo-ksigowych, PWE, Warszawa. 15. Sojak S., Kreatywna rachunkowo[  faBszerstwo czy pomysB na wy|szy zysk?,  Roczniki Naukowe Wy|szej SzkoBy Bankowej w Toruniu , J. Wi[niewski (red.), 3(3) 2003/2004, Wyd. WSB w Poznaniu. 16. Sprawozdanie finansowe bez tajemnic, 2006, G.K. Zwiderska (red.), Difin, Warszawa. 17. Tokarski A., Tokarski M., 2007, Rachunkowo[ kreatywna jako narzdzie zarzdzania przedsibiorstwem w warunkach globalizacji [w:] Mechanizmy i obszary przeobra|eD w organizacjach, A. Potocki (red.), Difin, Warszawa. 18. Tokarski M., 2008, Kreatywna ksigowo[ a faBszowanie sprawozdaD finansowych [w:] Rola przed- sibiorczo[ci w gospodarce opartej na wiedzy, Z. ZioBo, T. RachwaB (red.), Przedsibiorczo[  Edukacja nr 4, ZakBad Przedsibiorczo[ci i Gospodarki Przestrzennej IG UP w Krakowie, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa Krakw. 19. Ustawa o rachunkowo[ci z 29 wrze[nia 1994 r. (DzU Nr 121, poz. 591). 186 MACIEJ TOKARSKI Financial Statements is the Imperfect Source of the Information about Financial Situation of Enterprise Balance policy is not only the art of making what is possible, but also the art of making it according to the law. Examples of this occurrences are known as: creative accounting, window dressing, incomes smoothing, off balance sheet financing. The aim of the article is to show that financial statements can be imperfect source of information about financial situation of the enterprise and possible the negative consequences for potential users.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ARTYKUŁY ZWIĄZEK DYLEMATY WYBORU
Opowiadania Erotyczne darmowe opowiadania erotyczne, fantazje artykuły59
Internet to lukratywne źródło przychodów
2010 artykul MAPOWANIE PROCESOW Nieznany
Artykuł 5
76,23,artykul
artykul12078
Mulford Prentice Źródło Twojej Siły
artykul
czuly;dotyk;przez;cale;zycie,artykul,10012
615,19,artykul
weterynaria artykul 06573
587,17,artykul
03 tokarski
203,2,artykul

więcej podobnych podstron