��
wiczenie 5, 6 5. USTAWIANIE PARAMETR�W PROCESU FORMOWANIA WTRYSKOWEGO 6. WPA
YW PARAMETR�W PROCESU FORMOWANIA WTRYSKOWEGOO NA WA
AZ
CIWOZ
CI WYPRASEK WTRYSKOWYCH ZAGADNIENIA DO 
WICZEC
Wst
p Proces formowania wtryskowego nale|
y do najcz
[
ciej stosowanych technologii przetw�rstwa tworzyw sztucznych. Prowadzi si
go na maszynach zwanych wtryskarkami oraz z udziaB
em takich urz
dzeD
pomocniczych jak termostaty produkcyjne, suszarnie tworzywa, mB
ynki do mielenia tworzyw itp. Coraz cz
[
ciej proces ten automatyzuje si
poprzez wykorzystanie manipulator�w oraz urz
dzeD
kontroli jako[
ci. Istota procesu polega na uplastycznieniu okre[
lonej porcji materiaB
u (wynikaj
cej z obj
to[
ci gniazd formy oraz ukB
adu wlewowego) w postaci tzw. granulatu wtryskowego oraz wtry[
ni
ciu tej|
e masy pod wysokim ci[
nieniem do gniazd formy, gdzie na skutek ogrzewania (dotyczy duroplast�w) lub chB
odzenia (dotyczy termoplast�w) ulega ona zestaleniu zachowuj
c ksztaB
t nadany przez odpowiednio wyprofilowane gniazdo formy. Tak uksztaB
towany wyr�b nosi nazw
wypraski. Proces ten, w zale|
no[
ci od wielko[
ci i konstrukcji wypraski oraz wykorzystanej wtryskarki trwa od kilku sekund do kilku minut. Jest to wi
c technologia zapewniaj
ca wysok
wydajno[

produkcji. Schemat typowej wtryskarki przedstawia rys.1. 1. Budowa wtryskarki W budowie ka|
dej wtryskarki wyr�|
nia si
cztery podstawowe zespoB
y: " Zesp�B
zamykania i otwierania formy (stoB
y wtryskarki, kolumny prowadz
ce, mechanizmy rygluj
ce form
w momencie zamkni
cia  mechanizm kolanowo  dz
wigniowy itp.) " Zesp�B
plastyfikacji i wtrysku (zasobnik z tworzywem, cylinder plastyfikuj
cy, [
limak, elementy grzejne, dysza wtryskowa itp.) " Zesp�B
nap
dowy (silniki elektryczne, siB
owniki hydrauliczne, pompy hydrauliczne itp.) " Zesp�B
sterowania procesem wtrysku (jednostka steruj
ca CPU, elementy automatyki przemysB
owej (np. termoregulatory, wyB

czniki czasowe, wyB

czniki kraD
cowe) itp.) Rys. 1. Schemat wtryskarki [
limakowej z kolanowo  dz
wigniowym systemem zamykania: 1- siB
ownik hydrauliczny nap
du stoB
u, 2  kolumny prowadz
ce, 3  nakr
tki regulacji wysoko[
ci formy, 4  st�B
tylny, 5  zesp�B
zamykania i otwierania formy, 6  st�B
ruchomy, 7  zderzak wtryskarki, 8  st�B
nieruchomy, 9  cylinder wtryskowy, 10  dysza wtryskarki, 11  [
limak, 12  grzejniki, 13  chB
odzenie strefy zasypowej cylindra, 14  lej zasypowy, 15  nap
d ruchu obrotowego [
limaka, 16  siB
ownik hydrauliczny nap
du [
limaka, 17  prowadnice zespoB
u cylinder  [
limak, 18  zbiornik oleju, 19  siB
ownik hydrauliczny przesuwu zespoB
u cylinder  [
limak, 20 regulator wydatku oleju, 21  regulator ci[
nienia oleju. 3. Cykl formowania wtryskowego 2. Cykl formowania wtryskowego Formowanie wtryskowe, podobnie jak ka|
dy proces cykliczny, przebiega wg ustalonego schematu, kt�ry tylko w niewielkim stopniu podlega modyfikacji. Typowy przebieg cyklu wtrysku przedstawiono na rys. 2. 2 10 Zesp�B
zamykania 1 4 8 11 12 tmn  czasy maszynowe Zesp�B
plastyfikacji td  czas docisku 7 3 tw  czas wtrysku 9 6 Sd tpl  czas plastyfikacji (dozowania) tp  czas przerwy mi
dzy Sw Z
limak cyklami 8 5 tch  czas chB
odzenia wypraski Z
limak 7 8 Sd  droga docisku Sw  droga wtrysku Spl  droga plastyfikacji czas td tpl tw tp tch tm1 tm3 tm2 tm4 tc Rys. 2. Diagram podstawowego cyklu wtrysku: 1-2  zamykanie formy wtryskowej, 3-4  dosuwanie ukB
adu plastyfikacji do formy, 5-6  faza wtrysku tworzywa z szybkim przesuwem [
limaka, 6-7  faza docisku  powolny przesuw [
limaka, 7-8  faza plastyfikacji - odsuwanie [
limaka pod wpB
ywem uplastycznionego tworzywa, znajduj
cego si
przed jego czoB
em, 7 -8  uplastycznianie nowej porcji tworzywa - obr�t [
limaka, 8 -9  odsuni
cie ukB
adu plastyfikacji od formy, 10-11  otwieranie formy, 11-12  przest�j zwi
zany z czasem przerwy mi
dzy cyklami. W cyklu formowania wtryskowego wyr�|
ni
mo|
na kilka zasadniczych faz, wynikaj
cych ze specyficznych cech procesu tj.: - faza wtrysku (5-6)  uplastycznione tworzywo, pod wysokim ci[
nieniem (przeci
tnie: kilkadziesi
t MPa) i z du|

szybko[
ci
, przepB
ywa przez dysz
wtryskow
oraz kanaB
y wlewowe formy wtryskowej do gniazd formy wypeB
niaj
c je caB
kowicie. - faza docisku (6-7)  stosowana jest szczeg�lnie dla tworzyw krystalicznych, kt�re wykazuj
du|
y tj. 20% ubytek obj
to[
ci wskutek zmian skurczowych nast
puj
cych przy schB
adzaniu uplastycznionej masy tworzywa. W trakcie tej fazy uzupeB
nia si
te straty podaj
c tworzywo do gniazd, do momentu ustania przepB
ywu, kt�ry praktycznie ustaje po zakrzepni
ciu przew
|
ki (patrz rys.8). - faza plastyfikacji (7-8)  nast
puje tutaj uplastycznienie wymaganej porcji granulatu wtryskowego w ukB
adzie plastyfikacyjnym wtryskarki. Z
limak wtryskarki, obracaj
c si
, samoczynnie przesuwa si
do tyB
u, ust
puj
c miejsca przemieszczaj
cej si
po jego zwojach uplastycznianej masie tworzywa. W praktyce swobodne jego odsuwanie si
jest utrudnione, poniewa|
przeciwdziaB
a temu tB
umienie wypB
ywu oleju z przestrzeni roboczej siB
ownika (poz. 16 - rys.1). Uzyskuje si
w ten spos�b tzw. przeciwci[
nienie, kt�re nosi nazw
ci[
nienia plastyfikacji lub dozowania. Jego warto[

ustala na poziomie ok. 0.1 warto[
ci ci[
nienia wtrysku. Ci[
nienia w ukB
adzie wtryskarki Zmiany ci[
nieD
w formie wtryskowej oraz towarzysz
ce im zmiany ci[
nieD
w ukB
adzie hydraulicznym przedstawia rys.3. W fazie wtrysku ci[
nienie w ukB
adzie hydraulicznym (pHI) osi
ga warto[

maksymaln
(ok. 10  14 MPa). Na czole [
limaka ci[
nienie jest z reguB
y w tej fazie 10-krotnie wi
ksze. Ci[
nienie to nazywamy ci[
nieniem wtrysku. Droga S Cykl wtrysku (tc) PrzepB
yw PrzepB
yw wolny szybki Otwarcie Etap tworzenia ksztaB
tu wypraski formy Pftw [bar] Usuni
cie wypraski Niepo|

dany skok ci[
nienia Pfw maz Pfd Punkt napeB
niania Zakrzepni
cie przew
|
ki gniazda Zamkni
cie gniazda Punkt przeB

czania PH pHI ci[
nienia wtrysku A [bar] pHII pHpl Proces kontrolowany Proces niekontrolowany Czas t [s] Faza wtrysku Faza docisku (td) (tw) Faza chB
odzenia t ch - utrwalanie ksztaB
tu - dopeB
nienie gniazda - krystalizacja - zag
szczanie wzdB
u|
drogi - jako[

powierzchni - uksztaB
towanie - napr
|
enia pB
yni
cia - wygl
d - skurcz wt�rny kontur�w - jamy - orientacja - tworzenie - B
atwo[

usuwania z - zapadni
cia powierzchniowa wypraski wypB
ywki formy - wypaczenia - termiczne obci
|
enie - uszkodzenia - wydajno[

- orientacja wewn
trz tworzywa formy wypraski - napr
|
enia - skurcz - B
atwo[

usuwania z formy Rys. 3. Przebieg zmian ci[
nieD
w formie wtryskowej i ci[
nienie hydrauliczne oleju. W samej formie w czasie szybkiego pB
yni
cia ci[
nienie tworzywa zmienia si
zale|
nie od opor�w pB
yni
cia i jest stosunkowo niskie, jednak|
e natychmiast po wypeB
nieniu gniazda nast
puje jego momentalny wzrost. Ten wB
a[
nie wzrost powoduje spr
|
enie tworzywa i jest niezb
dny dla caB
kowitego dopeB
nienia gniazda. Natomiast zbyt maB
e ci[
nienie wtrysku mo|
e by
przyczyn
niedolew�w b
dz
chwilowych zahamowaD
ruchu (przechB
odzenia) tworzywa w poszczeg�lnych fragmentach gniazd. Nadmierny, skokowy za[
wzrost ci[
nienia mo|
e spowodowa
: - uchylenie formy i powstanie gratu, - napr
|
enia wB
asne wypraski (pogorszenie wB
asno[
ci), - rozrzut wymiar�w, - ruch wsteczny tworzywa, do cylindra po przeB

czeniu na docisk, - straty energii. Jedyn
mo|
liwo[
ci
zapobie|
enia nadmiernemu skokowi ci[
nienia jest, w momencie spr
|
ania, przeB

czenie ci[
nienia w ukB
adzie hydraulicznym pHI na mniejsze ci[
nienie (pHII). Moment przeB

czenia nazywany jest punktem przeB

czenia (Ap). Powinien on wyprzedza
nadmierny wzrost ci[
nienia w gniez
dzie. Po przeB

czeniu ci[
nienia pHI na pHII na czole [
limaka wyst
puje mniejsze ci[
nienie, ni|
przy wtrysku, kt�re nazywane jest ci[
nieniem docisku. Ci[
nienie docisku w momencie przeB

czania powinno by
r�wne ci[
nieniu wtrysku w punkcie przeB

czania Ap. Je|
eli warunek ten nie jest speB
niony mo|
e wyst
pi
przepB
yw wsteczny, czego efektem jest p�z
niejsze rozwarstwiane si
wypraski. Przy prawidB
owym ci[
nieniu uzupeB
niane s
straty SPR 
{
ANIE Wype B
nianie gniazda Wype B
nianie kana B
�w skurczowe w gniez
dzie i ostatecznie nadawany jest ksztaB
t wypraski. Odbywa si
to do momentu zakrzepni
cia przew
|
ki. Po tym fakcie dalsze zmiany ci[
nienia w gniez
dzie odbywaj
si
ju|
w spos�b niekontrolowany. Ci[
nienie za[
w ukB
adzie hydraulicznym zostaje obni|
one do poziomu (pHpl) wymaganego do wB
a[
ciwego uplastycznienia nowej porcji tworzywa. 4. Parametry procesu formowania wtryskowego Nale|
y pami
ta
, i|
aby uzyska
wyr�b o optymalnych wB
asno[
ciach nale|
y [
ci[
le przestrzega
parametr�w technologicznych. Parametry te powinny by
ustalone dla ka|
dej z faz. Do najistotniejszych z nich nale|

: - temperatura: stref grzejnych w ukB
adzie plastyfikacji (Tz, Tcn, Td), formy (Tf), usuwania wypraski z formy (Tu) itp. - ci[
nienie: w ukB
adzie hydraulicznym (pH) oraz ci[
nienia pochodne tj.: wtrysku (pw), docisku (pd), plastyfikacji (ppl), w gniez
dzie formy (pf) - czas: wtrysku (tw), docisku (td), chB
odzenia wypraski (tch), plastyfikacji (tpl). Zmiany tych wielko[
ci, dzi
ki nowoczesnym ukB
adom sterowania wtryskarek, mo|
liwe s
nawet w zakresie danej fazy procesu (np. stosuje si
tzw. docisk stopniowy, polegaj
cy na stopniowo zmieniaj
cym si
 z reguB
y malej
cym - ci[
nieniu docisku) Parametry nastawne Parametry stanu Parametry wtryskarki: np. tworzywa w procesu wtrysku: formie: np. pf, T pHI, pHII, pHpl, Tc1...Tcn np. pw, pd, ppl, T Tc1...Tcn PH Rys. 3. Przemiany parametr�w formowania wtryskowego Parametry ustawiane przez operatora lub technologa nazywane s
parametrami nastawnymi wtryskarki. Zapisuje si
je w pami
ci komputera, steruj
cego prac
maszyny oraz w kartach technologicznych. Ich oddziaB
ywanie daje w efekcie parametry procesu wtrysku, czyli rzeczywiste warto[
ci nastawionych parametr�w, charakteryzuj
ce nie tylko dokB
adno[

dziaB
ania wtryskarki ale r�wnie|
i stan znajduj
cego si
w niej tworzywa w czasie caB
ego cyklu pracy. Stan, za[
, tworzywa w formie, gdzie nast
puje ksztaB
towanie wB
asno[
ci wypraski okre[
la si
parametrami fizycznymi, nazywanymi parametrami stanu tworzywa w formie. 4.1. Charakterystyka wybranych parametr�w procesu formowania wtryskowego W procesie formowania wtryskowego tworzywa sztuczne przetwarzane s
w zakresie stanu plastyczno- pB
ynnego, st
d spo[
r�d wielu istotnych parametr�w przeanalizujmy na pocz
tek wszystkie istotne temperatury w ukB
adzie wtryskarka  forma wtryskowa. Temperatura wtrysku (Tw)  jest to temperatura, do kt�rej zostaje nagrzane tworzywo w cylindrze wtryskowym. Mo|
e by
ona bezpo[
rednio kontrolowana przez zanurzenie termopary w tworzywie wytry[
ni
tym w przestrzeD
. Tworzywo w cylindrze wtryskarki jest ogrzewane dzi
ki: - ciepB
u dostarczonemu przez grzaB
ki, - ciepB
u uzyskiwanemu w wyniku opor�w tarcia tworzywa podczas obrot�w [
limaka, (udziaB
tego ciepB
a wynosi od 15% dla PA do 80% dla PVC). Nagrzewanie tworzywa odbywa si
stopniowo. Zale|
nie od wB
asno[
ci tworzyw i |

danej temperatury wtrysku stosuje si
nast
puj
ce profile temperatur (rys.4): T G�rny zakres temperatur TD TC4 TC3 TC2 TC1 Mniejsza lepko[

, wi
ksze obci
|
enie termiczne Dolny zakres temperatur Mniejsze obci
|
enie termiczne przy dB
u|
szych czasach cykli TZ 1 3 2 4 Rys. 4. Przebieg zmian temperatur cylindra  profile temperatur - powoli wzrastaj
cy (a) pocz
wszy od zasypu w kierunku dyszy. Stosuje si
go dla tworzyw o ni|
szej odporno[
ci cieplnej, dB
u|
szych czas�w cyklu, maB
ej pojemno[
ci wtrysku w stosunku do pojemno[
ci nominalnej, - wzrastaj
cy, a potem staB
y (b). Stosuje si
go np. przy wtrysku szybkobie|
nym. Pozwala on bowiem na dostarczenie du|
ej ilo[
ci ciepB
a potrzebnej do uplastycznienia wi
kszych ilo[
ci tworzywa w kr�tkim czasie, - wzrastaj
cy, w strefie ostatniej, a w dyszy opadaj
cy. Stosuje si
go przy dyszach otwartych, zmniejsza bowiem niebezpieczeD
stwo wyci
gania nitki i przepB
ywu wstecznego Temperatura formy (Tf)  jest to temperatura powierzchni gniazd formy. Regulacj
tej temperatury przeprowadza si
za pomoc
urz
dzeD
termostatuj
cych, sterowanych obecnie z poziomu ukB
ad�w steruj
cych wtryskarek. Jej wielko[

zale|
y od rodzaju produkcji oraz oczywi[
cie od gatunku tworzywa. W praktyce przyjmuje si
: - Tf= 60-120 oC - przy produkcji wyrob�w technicznych o wysokiej jako[
ci, dla tworzyw krystalicznych - Tf=10-20 oC - przy produkcji wyrob�w masowych, ze wzgl
d�w ekonomicznych. Wzrost temperatury formy: - zwi
ksza krystalizacj
i polepsza wB
asno[
ci u|
ytkowe, - podwy|
sza skurcz przetw�rczy i zmniejsza niekontrolowany skurcz wt�rny, - zmniejsza napr
|
enia wB
asne wypraski, - zmniejsza orientacj
, - zmniejsza zapadni
cia i jamy, - podwy|
sza dokB
adno[

odwzorowania gniazda, - zmniejsza opory pB
yni
cia i straty ci[
nienia, - wydB
u|
a czas chB
odzenia (ok. 2%/1oC). NiewB
a[
ciwy za[
rozkB
ad temperatur w gniez
dzie formy powoduje na skutek zr�|
nicowania skurczu paczenie wypraski (niekontrolowane wygi
cia [
cianek)  rys. 5 (patrz r�wnie|
rozdz. 5). c) a) b) S1 Tf1 Tf1 S2 S1 Tf2 S2 Tf2 Tf1,2  temperatury stref formy, Tf2>Tf1 S  skurcz, S2>S1 Rys. 5. PrzykB
ady niekorzystnej deformacji wyprasek spowodowane niewB
a[
ciwym rozkB
adem temperatur w gniez
dzie formy (stempla i matrycy): a) odksztaB
cenia pB
aszczyzn, b) odksztaB
cenia k
t�w, c) odksztaB
cenia pojemnik�w prostok
tnych. Temperatury stosowane przy wtrysku najcz
[
ciej przetwarzanych tworzyw termoplastycznych zestawiono w tab. 1. Analizuj
c j
nale|
y pami
ta
, |
e podane w niej warto[
ci mog
ulega
znacznym zmianom w zale|
no[
ci od stosowanych [
rodk�w modyfikuj
cych a szczeg�B
owe zalecenia dotycz
ce przetw�rstwa podaj
producenci. Tab.1. Wybrane temperatury stosowane przy wtrysku niekt�rych tworzyw sztucznych. Gatunek TS TF TD T2 T1 TZ T3 temperatury stref [oC] TF TD T3 T2 T1 TZ Tu* PS 10�50 220�240 210�230 180�230 150�180 20�30 80 SB 10�50 220�240 210�230 180�230 150�180 20�30 90 30�80 210�240 210�240 180�240 150�180 40 110 SAN 2 2 30�80 210�250 210�250 180�230 150�188 30�50 100 ABS 60�90 230�250 240�250 230�240 210�230 60�80 200 PA6 2, 5 50�90 260�280 260�280 250�270 240�260 60�80 230 PA6.6 2, 5 PE 20�50 200�300 220�300 180�280 150�250 20�30 80�110 PP 20�80 240�260 220�250 210�250 150�210 20�30 110 50�120 170�215 170�205 160�180 150�170 30�40 150 POM 1 130 PMMA1, 2, 3, 4 40�80 200�250 200�250 170�200 140�170 50�60 80�120 260�320 260�320 250�300 230�260 70�90 140 PC 2 20�60 170�210 160�190 160�170 140�160 30�40 80 PVC-U 1, 3, 4 20�60 170�200 160�190 150�170 140�160 40 60 PVC-P1, 3 40�80 200�220 200�220 200�220 180�200 40 80 CA, CAB 1, 2 PPE 80�105 320�340 320�340 290�330 250�270 40 90�115 90�120 240�260 250�260 240�255 230�250 60�80 210�200 PBT, PET 1 Uwagi do tabeli: 1  czuB
y termicznie, g�rny zakres temperatur tylko przy kr�tkich cyklach, 2  suszy
przed przetw�rstwem, zale|
nie od warunk�w, 3  stosowa
tylko dysze otwarte, 4  nie stosowa
zaworu zwrotnego [
limaka, 5  nie stosowa
dysz zamykanych tB
oczkowych, * - temperatura usuwania wypraski z formy 4.2. Obliczenia wybranych parametr�w procesu wtrysku Analizuj
c ekonomiczne aspekty produkcji wyprasek z tworzyw sztucznych stwierdza si
, i|
najistotniejsz
skB
adow
caB
kowitego czasu cyklu produkcji wyrob�w jest czas chB
odzenia. Proporcje wybranych czas�w przedstawia rys. 6. czas docisku czas wtrysku 15% czasy maszynowe czas chB
odzenia wypraski Rys. 6. Struktura najwa|
niejszych czas�w technologicznych w procesie formowania wtryskowego Przedstawione na rys. 6 wielko[
ci obliczy
mo|
na, w spos�b orientacyjny, z zale|
no[
ci: " czas wtrysku % 0 1 % 5 % 0 7 Sw tw = [s] vw gdzie: vw  pr
dko[

wtrysku Sw  droga wtrysku w praktyce tw = 0.05 [s]  kilka sekund " czas docisku - dla tworzyw cz
[
ciowo krystalicznych: td = (0.3 � 0.4)�" tch - dla tworzyw bezpostaciowych: td = (0.2 � 0.3)�" tch W praktyce produkcyjnej do okre[
lania optymalnego czasu docisku najlepsza jest wagowa metoda pomiaru zmian ci
|
aru wyprasek. Wykorzystuje si
tutaj oczywisty fakt, i|
ze wzrostem czasu docisku ro[
nie ci
|
ar wypraski. W zwi
zku z tym wypraski wtryskiwane przy r�|
nych czasach docisku wa|
y si
, na podstawie czego tworzy si
wykres (rys. 7), na kt�rym okre[
la si
minimalny czas, kt�rego przekroczenie nie daje ju|
zauwa|
alnego wzrostu ci
|
aru. Czas ten przyjmuje si
jako optymalny czas docisku. OPTYMALNY CZAS DOCISKU Czas docisku Punkt zakrzepni
cia Wypraski o staB
ych przew
|
ki Rys. 7. Wagowa metoda wyznaczania czasu docisku " czas chB
odzenia tch = a �" s �" (1 + 2 �" s) gdzie: s  maks. grubo[

[
cianki wypraski a  wsp�B
czynnik przeliczeniowy: a=(0.7  1)  dla tworzyw: PS, SB, SAN, ABS, PP, a=(0.5  0.7)  dla tworzyw: PC, PMMA, PEmg, a=(0.2  0.5)  dla PEdg, POM, PA. " czas cyklu tch tc = 0.75 " czasy maszynowe Czasy te zale|

w gB
�wnej mierze od konstrukcji formy, typu budowy wtryskarki i cech jej nap
du, a r�wnie|
od jej wielko[
ci " droga plastyfikacji S = Sw + Sd + S pl pr gdzie: Sw  droga wtrysku, Sd  droga docisku, Ci 
|
ar wypraski Spr  droga poduszki resztkowej (zapas uplastycznionego tworzywa, jaki pozostaje w cylindrze, po fazie docisku). Z pewnym uproszczeniem mo|
na zaB
o|
y
, |
e Vw S = 1.4 - dla tworzyw bezpostaciowych (amorficznych), pl D2 Vw S = 1.5 - dla tworzyw cz
[
ciowo krystalicznych, gdzie: pl D2 Vw  obj
to[

wtrysku [cm3], D  [
rednica [
limaka [cm] S = (0.05 � 0.1) �" S . pr pl W praktyce istotna jest r�wnie|
znajomo[

minimalnej siB
y zamykania danej formy wtryskowej, wywieranej przez ukB
ad zamykania wtryskarki. SiB

t
policzymy z zale|
no[
ci: Pz = A�" p [N] f gdzie: A  powierzchnia rzutu gniazd wraz z ukB
adem wlewowym na pB
aszczyzn
podziaB
ow
formy [mm2], pf  ci[
nienie w gniez
dzie formy wtryskowej [MPa] PB
aszczyzna Spos�b obliczeD
ilustruje poni|
szy przykB
ad: podziaB
owa formy A pf d pw Poniewa|
wlew gB
�wny jest prostopadB
y do pB
aszczyzny stoB
u wtryskarki (powierzchnia rzutu ukB
adu wlewowego nie zwi
ksza pola powierzchni A) obliczamy tylko pole rzutu gniazda na pB
aszczyzn
stoB
u: 2 � �" d A = 4 Ci[
nienie w formie obliczamy z zale|
no[
ci: p = (0.5 � 0.8)�" pw f 2 � �" d �" p f Minimaln
siB

zamykania formy dla tego przykB
adu obliczamy wi
c: Pz = 4 5. Zmiany geometryczne wyprasek - skurcz wyprasek Po wyj
ciu wypraski z formy w materiale wci
|
zachodz
zmiany. Nast
pstwem tych zmian jest tzw. skurcz tj. zmniejszenie wymiar�w liniowych wypraski po jej wyj
ciu z formy. Skurcz jest cech
materiaB
ow
. W projektowaniu wymiar�w gniazd form nale|
y wi
c uwzgl
dnia
precyzyjnie jego warto[

. Wyr�|
nia si
dwa rodzaje skurczu: pierwotny oraz wt�rny. o Skurczem pierwotnym wypraski nazywamy r�|
nic
mi
dzy wymiarem formy w temperaturze 23 �2 C a wymiarem wypraski mierzonym po upB
ywie 16h skB
adowania wypraski w warunkach 50�5% wilgotno[
ci wzgl
dnej powietrza i temp. 23 �2 oC, odniesion
do wymiaru formy. Obliczamy go z zale|
no[
ci: LF - Lw s = �"100% LF gdzie: LF  wymiar gniazda formy, Lw  wymiar wypraski Skurcz poprzeczny przew
|
ka Rzeczywisty ksztaB
t wypraski kanaB
wlewowy Skurcz wzdB
u|
ny gniazdo formy Rys. 8. Istota skurczu tworzywa w gniez
dzie formy wtryskowej Zmiany skurczowe po upB
ywie 16h okre[
la si
mianem skurczu wt�rnego. Czynniki wpB
ywaj
ce na wielko[

skurczu: " struktura tworzywa (amorficzna, cz. krystaliczna), " zmiana obj
to[
ci wB
a[
ciwej w czasie chB
odzenia, " orientacja makrocz
steczek oraz napeB
niaczy, " budowa wypraski, " parametry wtrysku (ci[
nienie i czas docisku, temperatura formy i czas chB
odzenia) " konstrukcja formy (liczba i ukB
ad gniazd, dB
ugo[

drogi pB
yni
cia, typ wlewu i miejsce doprowadzenia tworzywa) 6. Uwagi do sprawozdania z 
wiczenia nr 5. Sprawozdanie z 
wiczenia nale|
y wykona
wg poni|
szych punkt�w: 1. Cel 
wiczenia 2. Zwi
zB
a charakterystyka procesu formowania wtryskowego (szkic + opis) 3. Opis 
wiczenia, kt�ry powinien zawiera
: a) Charakterystyk
wtryskarki b) Charakterystyk
zamontowanej formy wtryskowej c) Obliczenia podstawowych parametr�w wtryskiwania dla formowanych wyprasek na podstawie rzeczywistych parametr�w procesu oraz otrzymanych wyprasek i wlewk�w. 4. Tabela parametr�w wypeB
niona na podstawie powy|
szych obliczeD
(patrz DODATEK) 5. Wnioski DODATEK PARAMETRY PROCESU WTRYSKIWANIA  przykB
adowy wz�r tabeli do sprawozdania DANE OG�LNE: Gatunek tworzywa sztucznego: Oznaczenie wtryskarki: ........................................... ..................................................................................... CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNA FORMY Opis wtryskarki (rodzaj nap
du, charakterystyka WTRYSKOWEJ: ukB
adu zamykania formy wtryskowej, rodzaj sterowania): Szkic ............................................................................... ................................................................................ ................................................................................ ............................................................................... ............................................................................... ................................................................................ ................................................................................ Rys. .................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. .................................................................................. - krotno[

formy:............................... - wymiary gabarytowe...............[mm] CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNA - spos�b usuwania wypraski z formy:....................... WTRYSKARKI: - czynnik chB
odz
cy:........................................... - budowa ukB
adu chB
odzenia& & & & & & . - liczba pB
aszczyzn podziaB
u.............................. - obecno[

suwak�w:........ - doprowadzenie tworzywa do gniazd nast
puje - siB
a zamykania formy:..................[kN] poprzez: (zimne kanaB
y, kanaB
y izolowane, gor
ce - maks. ci[
nienie wtrysku: ...................[MPa]. kanaB
y  wybra
wB
a[
ciwe)..................... - wielko[
ci gabarytowe stoB
u wtryskarki: ...........[mm] - prze[
wit mi
dzy kolumnami:..............[mm]. GNIAZDO I UKA
AD WLEWOWY FORMY: - teoretyczna pojemno[

wtrysku: .........[cm3] - teoretyczna masa wtrysku dla PS:......[g]. Gniazdo (wypraska)  szkic + opis - [
rednica [
limaka:...... [mm] - maksymalna i minimalna wysoko[

formy:... [mm] - [
rednica kolumny wtryskarki.........[mm] Rys. Obj
to[

gniazda Vg= ............ [cm3] UkB
ad wlewowy (wlewek)  szkic + opis Rys. Obj
to[

ukB
adu wlewowego Vuw= ........... [cm3] CaB
kowita obj
to[

wtrysku Vw= ............ [cm3] PARAMETRY WTRYSKIWANIA CIZ
NIENIE [MPa] w ukB
adzie hydraulicznym w ukB
adzie wtrysku (orientacyjne) - przy wtrysku - pH1= .............. - wtrysku - pw= .............. - przy docisku - pH2= ............. - docisku - pd= ............ - profil zmian ci[
nienia w funkcji drogi - plastyfikacji - ppl=................... [
limaka (wykona
szkic) - przy plastyfikacji - pHpl= ............... CZAS [s] Obliczenia - wtrysku  tw= ...... - docisku  td= .................. - plastyfikacji  tpl= .................... - chB
odzenia wypraski w formie  tch= ......... - mechaniczne  tm= .............. nie mierzono TEMPERATURA [oC] UkB
ad plastyfikacji : Szkic: - profil nastawny  T1n=, T2n=, T3n=, T4n=........ - [
redni profil rzeczywisty - T1r=, T2r=, T3r=, T4r=............... Forma wtryskowa: T4 T3 T2 T1 - formy  TF=............. - usuwania wypraski z formy  Tu=...... SIA
A ZAMYKANIA FORMY [kN] Obliczenia - rzeczywista  Przecz=......... - wymagana  Pz=........... DANE DO PLASTYFIKACJII droga wtrysku Sw= ..........[mm] Obliczenia droga docisku Sd= .......... [mm] droga poduszki resztkowej Spr=...... [mm] obroty [
limaka - ns =....... [obr/min] pr
dko[

obwodowa [
limaka: Vsl=.....