ZESTAW ĆWICZEC
PRZYGOTOWUJ
CYCH DO SPRAWDZIANU
SZÓSTOKLASISTY
Zegar
Najmniejszą naturalną miarą czasu jest doba (złożona z dnia i nocy) kierująca
rytmem i zjawiskami życia wszystkich żywych istot na Ziemi; ten dobowy rytm
olbrzymiego zegara planety obracającej się pod promieniami Słońca dookoła swej osi
towarzyszy wszystkim ziemskim roślinom i zwierzętom od chwili powstania życia na
Ziemi.
Pierwszym przyrządem do mierzenia czasu był prawdopodobnie gnomon,
używany już w połowie IV tysiąclecia p.n.e. Był to pionowy kij lub słup. Długość
rzucanego przezeń cienia wskazywała porę dnia. W VIII w. p.n.e. znano już
dokładniejsze instrumenty. Najdawniejszy zachowany egipski zegar słoneczny z
tego właśnie okresu składa się z podstawy z zielonego łupku, z podziałką z sześciu
kresek idącą ze wschodu na zachód, i słupka ustawianego z rana od wschodu, a po
południu od zachodu. Długość cienia słupka na podziałce wskazywała czas. Dla
rachuby godzin nocnych, gdy zegary słoneczne nie działały, używano w Egipcie
prostych zegarów wodnych. Zachowały się zegary wodne z około 1400 r. p.n.e.
Były to naczynia, z których woda wyciekała przez mały otwór w dnie. Z Egiptu
zegar wodny zawędrował do Grecji, gdzie nazwano go klepsydrą (gr. kleptein
 kraść", hydór  woda"). Obok zegarów wodnych pojawiły się w I w. zegary
piaskowe zbudowane z dwóch szklanych stożków połączonych wierzchołkami;
przez otworek w miejscu połączenia przesypywał się drobny, suchy piasek; po
opróżnieniu się górnego stożka naczynie obracano do góry dnem. Mniej więcej w
tym samym czasie co zegarów piaskowych używano też zegarów ogniowych, w
których czas mierzono odcinkami spalającego się knota albo ilością wypalonej w
pojemniku oliwy.
Nie znamy dokładnie pochodzenia zegarów obciążnikowych; jest to najstarszy
typ zegara mechanicznego. Pierwszymi zegarami mechanicznymi były wielkie
zegary wieżowe, które jeszcze nie biły godzin, nie miały wskazówek ani tarczy;
sygnalizowały tylko porę bicia w dzwony. W XIV wieku zegary mechaniczne
stawały się stopniowo coraz liczniejsze w Europie; niebawem zaczęto je
zaopatrywać w mechanizmy do wybijania godzin, jak np. zegar zbudowany z
żelaza, zainstalowany w kościele św. Eustorgiusza w Mediolanie w 1309. W Polsce
zegary mechaniczne wybijające godziny miały miasta: Wrocław (od 1368),
Gniezno (od 1414), póz
niej Gdańsk, Kraków i Warszawa.
Około roku 1500 ślusarz niemiecki Peter Henlein rozpoczął produkcję małych
zegarów pokojowych, którym energii dostarczała napięta i powoli rozluz
niająca
się sprężyna, działając przez system zębatych przekładni. Zegary sprężynowe były
pierwszymi przenośnymi zegarami mechanicznymi. Odtąd, aż do końca wieku,
zaznacza się wielki postęp w budowie zegarów.
Dopiero około 1582 wielki uczony włoski Galileo Galilei, zwany u nas z łacińska
Galileuszem, obserwując w katedrze pizańskiej wahanie się żyrandola, odkrył
stałość okresu odchyleń wahadła, okresu, który zależy tylko od długości
zawieszki. Nasunęło to uczonemu pomysł zastosowania wahadła jako regulatora
chodu zegara mechanicznego. Jednym z pierwszych konstruktorów zegarów
wahadłowych był gdański astronom Jan Heweliusz. W 1660 ofiarował królowi
Janowi Kazimierzowi taki właśnie zegar. W 1670 zegarmistrz angielski William
Clement wprowadził wahadło sekundowe.
1
Pierwszy zegar elektromechaniczny na baterie wynaleziono w 1840 r., pierwszy
bateryjny bez mechanizmu zegarowego  w 1906. Kryształ kwarcu zastosowano do
zegarów w 1929; był to zapewne największy z wynalazków, jakie udoskonaliły
mierzenie czasu. Jeszcze dokładniejsze od kwarcowych są zegary atomowe,
zbudowane po raz pierwszy w latach 1952-1954. Dokładność zegara atomowego
mieszczącego się w Narodowym Laboratorium Fizycznym w Teddington pod Lon-
dynem, pracującego na atomach cezu, wyrazić można różnicą jednej sekundy w
ciągu tysiąca lat.
Na podstawie: Władysław Kopaliński Opowieści o rzeczach powszednich, Warszawa 1998
Zadania od 1. do 10. odnoszą się do tekstu.
Zadanie 1.
Co jest najmniejszą naturalną miarą czasu?
A. Sekunda. B. Minuta. C. Godzina. D. Doba.
Zadanie 2.
Dlaczego gnomonu nie można było używać w nocy?
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Zadanie 3.
Uzasadnij, że nazywanie dziś klepsydrami zegarów piaskowych jest trochę
nielogiczne.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
Zadanie 4.
Jakich zegarów używano przed naszą erą?
A. Słonecznych i obciążnikowych.
B. Słonecznych i sprężynowych.
C. Słonecznych i mechanicznych.
D. Słonecznych i wodnych.
Zadanie 5.
Które polskie miasto jako pierwsze miało zegar wybijający godziny?
A. Warszawa. B. Wrocław. C. Gniezno. D. Kraków.
Zadanie 6.
Co napędzało mechanizmy pierwszych zegarów przenośnych?
........................................................................................................................................
Zadanie 7.
Od kogo król Jan Kazimierz otrzymał w prezencie zegar mechaniczny?
........................................................................................................................................
2
Zadanie 8.
Kiedy wprowadzono wahadło sekundowe?
A. W pierwszej połowie XVI wieku.
B. W drugiej połowie XVI wieku.
C. W pierwszej połowie XVII wieku.
D. W drugiej połowie XVII wieku.
Zadanie 9.
Pierwszy zegar na baterie powstał w
A. 1840 r. B. 1906 r. C. 1929 r. D. 1952 r.
Zadanie 10.
Uporządkuj zegary od najmniej do najbardziej dokładnego.
A. Sprężynowy, słoneczny, atomowy, kwarcowy.
B. Sprężynowy, słoneczny, kwarcowy, atomowy.
C. Słoneczny, sprężynowy, atomowy, kwarcowy.
D. Słoneczny, sprężynowy, kwarcowy, atomowy.
Rysunki do zadań 11. i 12.
I II III IV
Zadanie 11.
Które zegary wskazują tę samą godzinę?
A. I i III B. III i IV C. I i IV D. II i III
Zadanie 12.
Jaki kąt tworzy wskazówka godzinowa z minutową na rysunku III?
A. Prosty.
B. Ostry.
C. Rozwarty.
D. Półpełny.
Zadanie 13.
Jaką częścią godziny jest kwadrans?
1 1 1 15
A. B. C. D.
15 3 4 100
3
Sprzedaż zegarów w hurtowni  Czas
Sprzedaż zegarów
15%
20%
ścienne mechaniczne
5%
ścienne kwarcowe
naręczne mechaniczne
30%
naręczne kwarcowe
budziki mechaniczne
25%
budziki kwarcowe
5%
Zadania od 14. do 16. rozwiąż na podstawie diagramu.
Zadanie 14.
Ile procent sprzedaży stanowiły zegary mechaniczne?
A. 20% B. 25% C. 35% D. 75%
Zadanie 15.
Jakich zegarów sprzedano najwięcej?
A. kwarcowych
B. mechanicznych
C. naręcznych
D. ściennych
Zadanie 16.
W hurtowni  Czas sprzedano 1500 zegarów. Ile sprzedano zegarów naręcznych?
A. 30 B. 45 C. 375 D. 450
Fragment rozkładu jazdy autobusów linii miejskiej do zadań od 17. do 20.
DZIEC
POWSZEDNI ŚWI
TO i SOBOTA
Godz. Minuty Godz. Minuty
17 04 12 20 28 36 44 53 17 08 23 38 53
18 03 13 23 [33] 43 53# 18 08 [23] 38 53
19 03 13# 23 33# 43 53 19 08 23 38 53
20 03# 13 23# 32 [42]# 52 20 08 23 [38] 53
21 02# 12 22# 32 42# 52 21 08 24 54
22 02# 12 22# 32 [42]# 52 22 24 [52]
Rozkład ważny od 2004-10-30
OBJAŚNIENIE SYMBOLI:
[ ] - kurs realizowany przez pojazd niskopodłogowy
# - kurs odwołany w dniu 24 grudnia (Wigilia)
Zadanie 17.
Co w rozkładzie jazdy oznaczono symbolem  # ?
A. Kurs autobusu niskopodłogowego w dzień powszedni.
B. Autobus kursujący tylko w Wigilię
C. Autobus nie kursujący w Wigilię.
D. Kurs autobusu niskopodłogowego w soboty i święta.
4
Zadanie18.
Autobus w godzinach 18:03  20:03 w dzień powszedni kursuje z częstotliwością
A. 8 minut. B. 10 minut. C. 15 minut. D. 9 minut.
Zadanie 19.
O której godzinie odjeżdża w Wigilię ostatni autobus niskopodłogowy?
A. 22:52 B. 22:42 C. 18:33 D. 20:38
Zadanie 20.
Jesteś na przystanku w niedzielę o godzinie 18:30. Kiedy zgodnie z rozkładem jazdy
powinien przyjechać najwcześniejszy autobus?
A. Za 10 minut. B. Za 3 minuty. C. Za 8 minut. D. Za 23 minuty.
Zadanie 21
Średnica tarczy zegara Wrocławskiego Ratusza wynosi 4,2 m, a średnica zegara
umieszczonego na Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie 6 m. Oblicz różnicę
długości promieni tarcz tych zegarów.
Zapisz wszystkie obliczenia.
Odpowiedz
: Różnica długości promieni wynosi .................. m.
Zadanie 22.
Zakład produkuje zegary ścienne. Tarcza zegara ma kształt kwadratu o boku 28 cm.
Ile takich kwadratów można wyciąć z prostokątnej płyty o długości 2,5 m i szerokości
1,5 m?
Zapisz wszystkie obliczenia.
Odpowiedz
: Z tej płyty można wyciąć ....................... takich kwadratów.
Zadanie 23.
W pewnym sklepie sprzedawane są różne zegary. Zegarek naręczny z paskiem
plastikowym kosztuje 45 zł, a z paskiem skórzanym jest o 22% droższy. Zegar
biurkowy z budzikiem kosztuje 42 zł, a bez budzika jest o 16 zł tańszy.
Zegar ścienny w obudowie plastikowej kosztuje 42,5 zł, a w obudowie drewnianej jest
dwa razy droższy. Oblicz brakujące ceny i uzupełnij cennik zegarów. Wpisz nagłówki
kolumn.
5
Zapisz wszystkie obliczenia.
Cennik zegarów
Zegar naręczny z paskiem plastikowym 45 zł
Zadanie 24.
Mówi się, że czas tworzy i niszczy  podaj po jednym przykładzie niszczącego i
twórczego działania czasu.
........................................................................................................................................
......................................................................................................................................
Zadanie 25.
Dokończ opowiadanie, rozpoczynające się zdaniem: Pewnego dnia wszystkie
zegary stanęły w miejscu.
Twoja praca powinna zająć co najmniej połowę wyznaczonego miejsca.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
6
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
7