22111

Polityka gospodarcza Hilarego Minca (1944/45 - 1948)

W momencie zakończenia wojny państwo administrowało 10K zakładów przem. z ogólnej liczby 133K. Zatrudniało jednak prawie 75% ogółu robotników. Tak więc już w pierwszych miesiącach po wojnie podstawowe przedsiębiorstwa polskiego przemysłu znalazły się w zarządzie państwowym. Było to teoretycznie rozwiązanie tymczasowe. Uruchamiane przez robotników fabryki, kierowane początkowo przez komitety fabryczne i robotn. rady zakładowe, przechodziły stopniowo pod tymczas. zarząd państwowy. Wprawdzie rady zakładowe istotnie nie były często przygotowane do efektywnego zarządzania przedsiębiorstwami, ale decyzje rządowe miały na celu tworzenie zhierarchizowanej struktury administracji państwowej w przemyśle. Służyła temu rozbudowa aparatu administracji Min. Przemysłu, którym kierował dyktator gospodarczy Polski - Hilary Minc. Min. nadzorowało działalność przedsiębiorstw państwowych, przem. prywatnego, spółdzielczego i rzemiosła. Był to pierwszy w PL centralny organ zarządzania gospodarką.

Ustawa o nacjonalizacji przemysłu w PL przyjęta przez KRN 3.01.46 ustanawiała przejęcie na własność państwa bez odszkodowania wszystkich przedsięb. należ, uprzednio do Niemców, spółek kontrolowanych przez Niemców lub osoby zbiegłe do nieprzyjaciela.

Odbudowa przem. opierała się początkowo na ofiarności samych robotników, którzy zwracali ukryte w czasie okupacji części maszyn, wysyłali delegacje w poszukiwaniu wywiezionych urządzeń i wkładali wiele trudu w uruchamianie zakładów. Jedną z barier odbudowy był brak surowców a niedobór produkcji na eksport nie pozwalał na zdobycie środków na zakup sur. za granicą.

Inną barierą rozwoju produkcji przemysłowej było zniesienie materialnych bodźców podnoszenia wydajności w nowym, zbiurokratyzowanym sytemie płac. Mimo to globalny wskaźnik produkcji przem. stanowiący w listop. 1945 55% poziomu z 1938 osiągnął pod koniec 46 77% tego stanu.

Szybkie tempo odbudowy przemysłu po wojnie było wynikiem wytężonej pracy szerokich mas, które traktowały na serio problem odbudowy, traktowany instrumentalnie przez propagandę komunistyczną. Sytuacja finansowa PL po zakończeniu wojny była bardzo trudna.

W obrotach hand. od początku dominowały stosunki z ZSRR, na drugim miejscu była Szwecja, potem USA, GB i Czechosł. W pierwszym okresie importowano gł. towary kons. na zaopatrzenie rynku oraz surowce, później także pewne dobra inwestycyjne. Eksportowano gł. węgiel.

Już w 1945 władze państwowe przystąpiły do prób planowania gospodarczego. Pierwszym planem odcinkowym była uchwała Rządu Tymczasowego z kwietnia 1945 o zadaniach górnictwa węglowego. Pod koniec 1945 wszystkie branże podległe Min. Przem. posiadały już plany odcinkowe. Brakowało jednak fachowych planistów i jasnych założeń. 10.11.1945 utworzono Centralny Urząd Planowania przy Komitecie Ekon. Rady Ministrów. Szefem CUP został Czesław Bobrowski. W styczniu 1946 KERM uchwalił plan obejmujący większość gałęzi znacjonalizowanego przem. polskiego na rok 1946, a CUP opracował plan inwestycyjny obejmujący 3 ostatnie kwartały tego roku. Po początkowym zaostrzeniu się deficytu rynkowego na wiosnę '45 do wiosny następnego roku ceny rosły dość powoli, jednak od przednówka 1946 zaczęły ponownie wzrastać b. szybko, co było związane z nieurodzajem 1945. Dla złagodzenia fatalnej sytuacji rynkowej państwo zaostrzyło rygory w ściąganiu świadczeń rzeczowych od rolników. Mimo to w '46 nie nastąpiła poprawa aprowizacji.

Umacnianie się „władzy ludowej" w PL oznaczało stopniowe ograniczanie samorządności społeczeństwa. Społ. było wyczerpane, a masy robotnicze ogłuszane tezami o „państwie robotników i chł-ów" i „sprawiedl. społecznej". Mimo to w 1945-47 dochodziło często do spontanicznych strajków robotniczych, zwłaszcza na Wybrzeżu Gdańskim. Robotnicy protestowali w ten sposób przeciw podnoszeniu norm, likwidacji samorządnych związków zawodowych lub niesprawiedliwemu podziałowi wynagrodzeń.

W uchwale KRN z 21.09.1946 nakreślono założenia 1. planu 3-letniej odbudowy gospodarczej. Ustawę określającą zadania tego planu uchwalił Sejm 2.07.1947. Głównym celem Planu Trzyletniego były „podniesienie stopy życiowej pracujących wartsw ludności" powyżej poziomu przedwojennego oraz „utrwalenie ustroju", odbudowa szkół, scalanie Ziem Odzyskanych z resztą Polski oraz obniżenie kosztów produkcji i wzrost wydajności pracy.

Jeszcze w grudniu 1945 Hilary Minc zapowiadał „bitwę o handel i spółdzielczość". Na plenum KC PZPR w kwietniu 1947 stwierdził, że jedyną formą skutecznego uspołecznienia środków produkcji jest upaństwowienie. Mimo negatywnych zjawisk (wywłaszczenie sektora prywatnego, centralizacja i biurokratyzacja zarządzania, drenaż rynku, zapowiedź kolektywizacji) Plan Trzyletni przyniósł osiągnięcia w postaci wzrostu produkcji i podniesienia poziomu życia. Dochód narodowy Polski wzrósł o -43% przekraczając poziom przedwojenny.