24221

Goszczyński odznaczał się wielką mądrością i szlachetnością, wzniósł się ponad powszeclme w jego środowisku potępienie rewolucji chłopskiej.

Dla poety rewolucja musi toczyć się wśród zbrodni, popełnianych nieustannie przez obydwie walczące strony; to jest nieunikniony los. Nad rewolucją trzeba postawić znak zapytania, gdyż w jej zamęcie wśród niesprawiedliwych giną sprawiedliwi, wśród winnych -niewinni. Rewolucja nie ma nic do stracenia - prócz kajdan swoich wyznawców... Goszczyński widział krzywdę społeczną, chęć zemsty i wynikającą z nich zbrodnię - i to zbrodnię obydwu walczących na śmierć i życie stron. Rewolucja rysowała się wśród sprzeczności: zbrodni i konieczności.

Tragizm romantycznego buntownika. W utworze występuje dwóch przywódców rewolucji. Szwaczka reprezentuje autentycznego rewolucjonistę osiemnastowiecznej Ukrainy, przywódca czerni atakujący zamek. Drugi to Nebaba, Kozak, typ romantycznego buntownika wznoszący się ponad chłopem.

Taki bohater wedle Byrona musi być tragiczny. Tragizm ten płynął z głębokiego przekonania o niemoralności buntu, który jest jednocześnie nieuchronną koniecznością. Bunt tragiczny jest wymierzony przeciwko stronie, która w świadomości buntowników ma również swoje racje. Bohater jest ponury, tajemniczy, samotny, obciążony jest tajemniczą „zbrodnią” i wyrzutami sumienia.

Nebaba wzrasta ponad swe otoczenie, jest dumny i inteligentny (zaskakuje jego sposób myślenia i zdolność obserwacji), jest obciążony przewiną związaną z postacią Kseni -dziwacznej i odrażającej obłąkanej (występuje ona w różnych rolach). Ksenia to ucieleśnienie „nadprzyrodzonego widzenia”, które zjawia się, aby przepowiedzieć coś ważnego i strasznego („koliszczyzna”). To także wcielenie „estetyki okropności”. Otóż Nebaba uwiódł dziewczynę (dla przechwałki) i gdy mu się naprzykrzała, zepchnął do wody (o zbrodni informuje tajemniczy lirnik zwiastujący ponure wydarzenia). Nebaba uwiódł obłąkaną, którą następnie usiłował zamordować! To ohydny czyn popełniony przez atamana. Świadomość czynu wciąż nurtuje bohatera. To właśnie dramat sumienia wznosi Nebabę ponad innych. Goszczyński dokonał pożądanej komplikacji życia wewnętrznego swojego bohatera -narzucenie mu przewinienia i jego świadomość. U Nebaby obserwujemy pękniecie psychiczne, obce autentycznemu chłopskiemu rewolucjoniście, obce Szwaczce. Dzięki metaforycznej stylizacji powieści poetyckiej udało się zawrzeć tematy współczesne (bohater tragiczny) w dziele pro-historycznym.

..Estetyka okropności”. Dominującym wyrazem estetyki Zamku Kaniowskiego jest „lubowanie się w okropnościach”. Najważniejsze obrazy, obraz mężobójstwa dokonanego przez Orlikę, opis pogoni Kazaków za Orliką, scena końcowa między wbitym na pal Nebabą i ranioną Ksenią. Liczne są momenty okrucieństwa, cierpienia, makabry; obrazy te były traktowane z niechęcią i odrazą (nawet sam autor - z perspektywy czasu - je krytykował). Opisy te jednak powstały pod przemożonym naciskiem autentycznej masakry „koliszczyzny”. „Estetyka okropności” jest też konsekwentnym wyrazem ideowego rozumienia rewolucji jako „tragicznej zbrodni”. Tutaj makabra to nie „sztuka dla sztuki”, manieryzm!

Powieść poetycka. Powieść ta nosi miano „romantycznej epiki”. Musiała posiadać wyrazistą fabułę. Zamek Kaniowski obfituje w wydarzenia, w szybkie zmiany miejsca akcji, w emocjonujące i pełne napięcia epizody. Linia fabularna związana jest z zemstą, która stanowi główny żywioł uczuciowy. To utwór o krzywdzie! Wątek fabularny został ukazany w szeregu wysoce dramatycznych spięć. Czasem tok wydarzeń zostanie zatrzymany, aby rzucić obraz poetycki pomyślany właściwie jako pełna gry świateł kompozycja malarska. Są tutaj także luki w akcji, tajemniczość, niedopowiedzenia.

2