24499

pojawiło się na gruncie egzystencjalizmu. Idealizm - postulat bezwzględnej rozprawy z wszelkimi mitami życia codziennego. Nieautentyczność zachowań często stawała się tematem młodopolskieh powieści. W wielu z nich pojęcie szczerości bywało utożsamiane z prawdą. Dla Irzykowskiego nie było ono jednak możliwe, bo w swojej powieści oddzielił zagadnienie prawdy, czyli rzetelnej wiedzy o rzeczywistości, od zagadnienia szczerości, które z poprzednim łączy się w ten sposób, ze im bardziej zbliżamy się do prawdy, tym bardziej jesteśmy autentyczni.

Refleksje na temat literatury. Model powieści

Pałuba - tradycja powieści realistycznej i modernistycznej, model powieści - dzieło ma pozostawać w maksymalnie bliskim kontakcie z rzeczywistością, podstawowym wymogiem stawianym literaturze była “prawdziwość”. Pierwiastek fikcyjny dzieła - doświadczenie pisarza + doświadczenie powstałe w trakcie pisania utworu. Idea literatury, która przekraczałaby granice i stawałaby się własnym przeciwieństwem nie opuszczała Irzykowskiego do końca życia. Bezwzględność szczerej wypowiedzi składających się na dzieło. Literatura ma być czynnością intelektualną poprzez skierowanie uwagi na te tereny aktywności ludzkiej, które dotychczas były zaniedbane przez literaturę. Utwór był pierwszym eksperymentem formistycznym. Zbliżenie do naturalistów - maksymalne skrócenie dystansu między literaturą a życiem -sprowadzenie tekstu literackiego do tzw. dokumentu ludzkiego. Naturaliści chcieli, aby dzieło miało taki kształt, by rzeczywistość literacka, była możliwie najdoskonalszym zbliżeniem do rzeczywistości empirycznej. Na twórczość Irzykowskiego miały wpływ utwoiy Schillera, Grabbe'go, Schopenhauera, HebbeTa, Macha.

Sny Marii Dunin (Palimpsest¹)

I.    Narrator jest u państwa x-ów, tam uproszono go o opisanie wypadku ze swojego życia, ma to mieć związek ze sferami idealnymi, mistycznymi. Narrator miał problemy ze snem, ciągle śniła mu się fantastyczne sny. Znajdował się w teatrze, za kotarą ujrzał kobietę, wydawała mu się naga, wdał ją do siebie czule, ona wypowiedziała jakieś mądre słowa. Gonił ją po teatrze, ale bez powodzenia. Nagle zobaczył siebie śpiącego na łożu, a nad nim była głowa tej kobiety, potem się obudził. Narrator miał się tego dnia przeprowadzić, więc zaczął się pakować. Wspomniał, że tego dnia stłuczono mu umbrę² - dar lir. Umbrii. Kilka tygodni potem była na wyprawie archeologicznej w okolicach N...Q - był tam starożytny zamek. Miał odpoczywać wśród zieleni - nagle zobaczył dziewczynę siedząca na pniu - była piękna, młoda - wtedy pierwszy raz zobaczył Marię Dunin. Narrator stwierdza, że była ona piękna tyłko w pierwszym momencie, później, gdy jej się przyglądał, stwierdził, że nie jest doskonała. Obserwował ją chwilę, ona go zauważyła, wymienili kilka zdań i ona zaczęła uciekać. Podbiegł do niej, ścisnął ją za rękę i wtedy przypomniał sobie swój sen - opowiedział jej go - ona była zachwycona. Opowiedziała o swoich snach, fantastycznych wizjach. Narrator pocałował jej usta, a potem uprosił ją, aby zaprowadziła go do swego domu. Mieszkała w pałacyku oddalonym od świata, żyła z innymi ludźmi wśród lasów, wszyscy poświęcali się świętej idei -teraz narrator nie może mówić o tym. Ojcem Marii był p. Acheronta Movebo³, który przyjął go tak, jakby od dawna na niego czekał, jej siostra - Hermina. Wsiedli wszyscy do łodzi i popłynęli ku wysepkom - były to 3 wielkie litery (BWD) - przeskakując dotarli do litery D -owe złoto było posagiem Marii. Narrator nie wiedział, co oznaczają te litery, więc Acheronta mu wytłumaczył -> Bardzo Wielki Dureń. Hermina oburzyła się i stwierdziła, że przecież chodzi o nazwę krainy, ale ojciec ją uciszył. Wieczorem był w pokoju gościnnym, notował szczegóły geograficzne dotyczące położenia kraju, usłyszał od dołu dźwięk nieznanego mu instrumentu, usnął.

II.    Narrator mówi, że czar pierwszego wrażenia zniknął, Maria dziwnie się zachowywała -całowała się bez ceremonii, niby dla żartu. Narrator postanowił ją ignorować, więc w końcu przyszła do niego i poprosiła o wysłuchanie. Historia Marii wydawała mu się jak z bajki,

2

1

   Palimpsest - starożytny lub średniowieczny rękopis pisany na pergaminie, z którego usunięto poprzedni tekst.

2

   Umbra - osłona ocieniająca zbyt jaskrawe światło, abażur.

3

^J Acheronta Movebo - jest to nazwisko utworzone przez przytoczenie dwóch słów z jednego z wersów Eneidy Wergiliusza: „[...) flectere si nequeo superos. Acheronta movebo" (księga VII, w. 312), w przekł. T. Karyłowskiego: „Gdy niebo mi oporne, piekło wzruszę do dna".