25444

obu przypadkach chodzi tu o wartości stanowiące fundament współdziałania ludzi w danym społeczeństwie. Zadanie konstytucji realizowane w ramach funkcji wychowawczej w państwie demokratycznym nie mogą polegać na odrzuceniu pluralizmu światopoglądowego.

Należy podkreślić, że wyżej wymienione funkcje są ze sobą ściśle połączone i niejednokrotnie wzajemnie się przenikają. Każda z nich ma wprawdzie samodzielne znaczenie, ale równocześnie pozostaje w ścisłym związku z innymi. Niedopuszczalne jest tworzenie jakiejkolwiek hierarchii funkcji uważając jedną z nich za nadrzędną. Mogłoby to prowadzić to deprecjacji pozostałych z nich. Z drugiej strony nie oznacza to, że konstytucja realizuje wszystkie funkcje w równym stopniu. Eksponowanie takich czy innych spośród nich zależy od kultury politycznej i prawnej, a także tradycji narodowych.

Nie wystarczy samo proklamowanie w konstytucji zasady jej nadrzędności. Aby stanowiła ona realną podstawę całego systemu prawa i determinowała działalność prawotwórczą państwa musi powstać mniej lub bardziej rozbudowany system zapewniający zgodność całego prawa z konstytucją. Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organa państwa specjalnie w tym celu powołane. Do najczęściej występujących w literaturze prawniczej klasyfikacji tych gwarancji należy podział na gwarancje bezpośrednie i gwarancje pośrednie.

Gwarancje bezpośrednie są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej. Funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest dla gwarancji pośrednich jedna z wielu przez nie wypełnianych.

Ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz umożliwiającą organom należącym do różnych wiadz wzajemne kontrolowanie się pod kątem zgodności z konstytucją.

Równie popularny jest podział gwarancji konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne (instytucjonalne).

Gwarancje materialne obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji.

W skład gwarancji formalnych, zwanych także gwarancjami instytucjonalnymi wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych. W ciągu ponad dwóch wieków rozwoju konstytucjonalizmu wykształciły się różne systemy zapewniania zgodności prawa z konstytucją. Dla ich wyróżnienia istotne jest to, jakiemu organowi powierzono kontrolę konstytucyjności ustaw, a jeśli kompetencję tę przyznano więcej niż jednemu organowi, to który z nich spełnia w tym zakresie najważniejszą rolę. Do podstawowych typów systemów kontroli konstytucyjności prawa należą: system pozaparlamentarny, i system parlamentarny.

System pozaparlamentarny może być wykonywany w formie systemu kontroli sprawowaną przez głowę państwa, bądź jako system jurysdykcyjny.

System jurysdykcyjny obejmuje działalność organów usytuowanych na zasadach niezawisłości i odrębności organizacyjnej od legislatywy i egzekutywy. Wyróżnić można dwa rodzaje tego podsystemu: system kontroli sprawowanej przez sądy powszechne jak i system kontroli sprawowanej przez sądy konstytucyjne. System sądownictwa konstytucyjnego polega na powierzeniu kontroli konstytucyjności samodzielnemu organowi typu sądowego powołanemu wyłącznie lub przede wszystkim dla rozstrzygania kwestii konstytucyjnych. Jego organizacja i działanie powinny być określone wprost w konstytucji. Pierwszym takim organem był utworzony w 1920 r. w Austrii Trybunał Konstytucyjny.

W Polsce obecnie występuje ten rodzaj systemu kontroli konstytucyjności prawa. Sądownictwo konstytucyjne nie istniało w Polsce przed II wojną światową. Zarówno konstytucja z 1921 roku, jak i konstytucja z 1935 roku wykluczały poddanie ustaw parlamentu kontroli sędziego powszechnego czy sędziego administracyjnego, nie przewidywały też powołania do życia odrębnego sądu konstytucyjnego. Po II wojnie światowej zaczęły obowiązywać wzory radzieckie, a w szczególności zasada tzw. Jednolitości władzy państwowej, traktowana jako alternatywa wobec zasady podziału władz i deklarująca przyznanie parlamentowi najwyższej, suwerennej pozycji w systemie konstytucyjnych organów państwa. Dopiero w latach 70-tych pojawiły się w polskiej doktrynie pierwsze głosy na rzecz sądownictwa konstytucyjnego, a rzeczywistej siły i wyrazu nabrały one wraz z