1155787694

14

Zdobyć historię.

W obu przypadkach milczącym założeniem jest tu dobra wola i praca czytelnika w celu rozpoznania tekstowego mechanizmu wytwarzania znaczeń. Od razu jednak wciągamy do takiego ujęcia stary problem „kola hermeneutycznego”. Świadomi lub mimowolni krytycy Ricoeura i Eco wskazują, iż propozycje przedstawiają fazy procesu, ale nie punkty przejścia. „Te pozostają puste.”²⁹ oraz, że „nie ma dialektycznego przejścia od symbolu do znaku. Sztuka, jak myśl lub myśląca pamięć, jest połączona ze znakiem nie z symbolem”³⁰. Wreszcie, że horyzonty czy intencje to abstrakcje nie do uchwycenia w opisie tekstu, gdyż jest to jedynie kolejna siatka pojęciowa, „którą można tekstowi narzucić, czy też jeszcze jeden paradygmat, z którym można go zestawić. Żadna wiedza nic mówi nic o naturze tekstów bądź o naturze czytania, ponieważ ani teksty, ani czytanie nie posiadają natury.”³¹

Wyodrębnienie trzech faz konstytuowania mimctyczncj aktywności tekstu literackiego nie jest oczywiście wyłącznic pomysłem Ricoeura, ale ma swoje odpowiedniki w' innych teoriach tekstu. Przykładowo trójstopniowy model mimesis u zwolenników' autonomiczności przedstawienia zakłada „wykreślenie pola badawczego między trzema wierzchołkami trójkąta: mimesis, interlekstualnością i stnikturowaniem, pola. na którym, chcąc uchwycić przedmiotowość literatury, trzeba ją zarazem zakwestionować”³².

Rzuca się w oczy fakt, że badacze różnych orientacji dochodzą do podobnych konstatacji jeśli chodzi o operacyjny charakter mimesis, jak i dostępność referenta jedynie w polu oznaczonym.

W tym punkcie wszystkie współczesne koncepcje mimesis są zgodne: rzeczywistość jest upostaciowana w sumie tekstów. Referencja, o ile w ogóle można o niej mówić, nic dotyczy fizycznych jakości świata, ale jego symbolicznych reprezentacji³³.

Śledząc refleksję na temat mimesis w ostatnich dwu dekadach, widać, że polaryzują się dw'a stanowiska wywodzone z tradycji greckiej filozofii: dialogów' Platona i Poetyki Arystotelesa. Generalnie dają się one sprowadzić do założenia o bezpośredniej podległości świata przedstawionego sztuki wobec rzeczywistości, bądź autonomiczności przedstawienia. Ciągła atrakcyjność kategorii mimesis polega — zdaniem piszącego te słowa — na niemożności redukcji żadnego z dwu aspektów' przedstawienia.

Spróbujmy zatem sformułować zasadniczy problem, na jaki natrafia dziś dy skurs o mimesis.

Doświadczenie lektury' tekstu literackiego pokazuje, że słowo przedstawione prowokuje własną transformację w coś, czego nie sposób wywieść bezpośrednio z jego znakowego statusu oraz, że nic sam język jest przedmiotem reprezentacji. Zatem kłopot opisu polega na tym, że źródło przedstawienia i przedmiot reprezentacji pochodzą z odrębnych porządków ontologicznych. Jedynym elementem, który' je (przynajmniej momentalnie) łączy ze sobą jest doświadczenie pisania i czytania jako momentów' częściowego wycofania się ze zgiełku zbyt wiele i zbyt wielorako doświadczanego i znaczącego świata.

Idąc tym tropem, mimesis, rozumiana za Ricoeurem jako aktywność reprezentacji, jest przede wszystkim wyrazem ekonomii mowy — w jej najbardziej efektywnym wymiarze, jakim jest literatura — wychodzącej naprzeciw doświadczeniu bycia (nic czysto znakowego) w' święcie oznaczonym, którego jednak nic sposób oddać inaczej niż poprzez znaki.

dinlerpretacja, redakcja St. Collini, przełożył T. Bicroń, Kraków 1996, s. 63.

²⁹    W. Iser, The Fictive And The Imaginary. Charting Uterary Antropolog)', The John Hopkins University Press 1993, s. 290.

³⁰    J. Dcrrida, MEMOIRES for Paul de Man. The Wellek Library Lectures at the University of Califorma, Irvme. transłated by C. Lindsay. J. Culler and E. Cadava, New York 1986, s. 67.

³¹    R. Rorty, Kariera pragmatysty\ |W:| U. Eco, Nadinterpretowanie tekstów, s. 104.

³²    K. Kłosiński, Mimesis w chłopskich powieściach Orzeszkowej, s. 21.

³³    Z. Mitosek, Mimesis. Zjawisko i problem. Warszawa 1997, s. 167.