1155787647

102

Zdobyć historię.

najbliższą, jaką jest ciało. Zatem maska w tym święcie stanowi rodzaj medium między tym, co ukryte a tym, co wypowiedziane. Jest przedstawieniem ukrytym z konieczności, próbą oswojenia niemożliwości przedstawienia. Nakładając maskę, „trzeba więc wkroczyć w strefę, gdzie kompromisy są nieustanne, wejść w sam środek prawdziwej dialektyki uproszczenia i wielości, połączyć poniekąd nieruchomą maskę i żywą twarz”²⁹.

Maska ma jednak także inny wymiar swego działania. Prowokuje chęć rozpoznania, de-maskację. Każdy element naruszający jej spoistość jest natychmiast skwapliwie wychwytywany przez obserwatorów. Przewodniczący zjazdu — Konstantyn Ostatni — maska 18 jest szczególnie uważnie podpatrywany przez zjazdowiczów. Dla czytelnika uchwycenie miejsc nieprzyległości maski i postaci jest podstawowy m sposobem dotarcia do wyglądu postaci — a co ważniejsze — do jej psychicznej charakterystyki. Maska w każdym z bohaterów wyzwala potrzebę deziluzji przeciwnika. Na tej podstawie — relacji masek-postaci — czytelnik może odtworzyć przynajmniej szczątkowy wygląd, charakter i motywację jej właściciela.

Już na początku powieści, w zapisie maski 38 znajdujemy taki fragment charakteryzujący maskę 18:

Przyśniło mi się wyznanie maski osiemnastej (jeśli nie mylę się, otyły osobnik z tą właśnie liczbą na szacie swojej jest naszym przewodniczącym tymczasowym). (3, 14—15)

Dalej obserwacje przenoszą się na gesty, nich, tuszę, glos:

Odgaduję z samych ruchów już (ża d n yc h liczb na szatach naszych zjazdowych w czasie uczty chazarskiej nie by lo) osiemnastą maskę... [3, 253)

Wreszcie analiza wypowiedzi postaci jest drogą do jej charakterystyki intelektualnej i uczuciowej:

która to wypowiedź przynosiłaby więcej jeszcze zaszczytu masce osiemnastej, jeżeliby za maską tą nie kryla się twarz wprawdzie starcza omal że już niewątpliwie, ale dusza, a raczej —jeżcli-bym miał być ścisły, a chcę być — wyobraźnia przesadnie wrażliwego [...) dziecka. [3. 73]

Na koniec do czystej cielesności, wieku ciała:

Dokąd byś miał wrócić? Czy w powlokę cielesną samą, czyli okaleczoną? Drugie osiemdziesiąt lat być rzezańcem?! [3. 465]

Dla ukrytych bohaterów maski są gwarancją bezpiecznej przyszłości, powrotu do twarzy i imienia zamiast numeru. Imię i twarz to pierwsze ofiary maski.

Postać w historii to przede wszystkim imię, zapis osoby. Dla czytelnika ów brak stanowi

/

punkt wyjścia pracy lektury w celu odzyskania przedstawienia postaci. Siad imienia jest początkiem wyłaniania się postaci dla historii. W powieści historycznej imię postaci potwierdzone źródłowo lub całkowicie fikcyjne zostaje wypełnione obcą jej mową. Przcjąwszy z archiwum przeszłości ślady byłej obecności osoby, literatura zaczyna mówić „w jej imieniu”.

Podjąć czyjeś imię. przybrać w nic swoje słowa, to uruchomić pole możliwych referencji wywoływanych przez byt osoby, który pozostawił swój ślad w imieniu Fikcja historyczna podejmuje imię historycznego bytu i rozpoczyna ruch wywoływania, desygnacji, wypełniania przedstawień możliwych działań, myśli, odczuć osoby, dokonując jej transformacji w postać. Próba rekompensaty braku potwierdzenia, braku odpowiedzi ze strony minionej rzeczywistości prowadzi zarazem do zacierania, zamazywania, zakrywania milczącego desygnatu imienia, który mówi bezgłośnie, domaga się naśladowania, przejęcia jego nieist-

29

Ibidem, s. 16.