26464

Historia społeczna Europy

^ Pierwszą poważną reformę, prawa wyborczego przeprowadzono w roku 1832. Nosi ona nazwę reformy Charlesa Cirey’ a.

Polegała na odebraniu praw wyborczych zgniłym miastom (liczącym mniej niż 2000, mieszkańców) i przyznania ich nowym miastom, dotychczas nieobecnym w Izbie Gmin. Obniżono także nieco cenzus majątkowy w wyniku, czego liczba wyborców wzrosła z 3% do 5% społeczeństwa. By opanować ten wzrost, zarządzono prowadzenie rejestru wyborców, ale zadanie to po wierzono skromnym i mało kompetentnym urzędnikom, toteż rejestry nie wiele były warte. Zajęły się tym obie wielkie partie, liberalna i konserwatywna: aż do wojny 1914 r. kontrolowanie rejestrów wyborczych było głównym zadaniem lokalnych komórek partyjnych. Nadal jednak czynne prawo wyborcze traktowane było nie jako prawo obywatelskie, lecz jako przywilej (franchise) miast i lirabstw. Rezultat był zaskakujący: reforma Greya upraszczając system wyborczy, znacznie nasiliła presje i wpływy wyborcze wielkich właścicieli ziemskich, landlordów.

■ Reformę 1832 r. poprzedziła ustawa z 1829 r dopuszczająca katolików do zasiadania w Izbie Gmin i obejmowania urzędów Przesłankami ustanowienia tego aktu byłą groźba w wybuch wojny domowej w Irlandii. Torysi, choć niechętnie, musieli dopuścić do emancypacji katolików, którzy dzięki tej ustawie otrzymali prawo głosu i sprawowania wszelkich urzędów poza kanclerstwem angielskim i namiestnictwem w Irlandii, pod warunkiem jednak, że każdy kandydat na stanowisko państwowe złoży przysięgę, iż godzi się z protestancką monarchią i Kościołem anglikańskim. Izba Lordów nie dopuściła do identycznego postanowienia względem ludności wyznania żydowskiego, któiych emancypacja nadeszła dopiero w rokul858.

^v Na kolejną reformę prawa wyborczego trzeba było czekać do roku 1867. Polegała ona na obniżeniu cenzusu majątkowego, głownie w odniesieniu do ludności miejskiej i oznaczała kilkakrotny wzrost liczby wyborców. Nie przyniosła powszechnego głosowania, brytyjska elita polityczna wolała zachować ostrożność. Zgodnie z ideą „konserwatyzmu ludowego” wypieszczoną przez Beniamina Disraelego, reforma uprzywilejowała duże miasta z liczną ludnością robotniczą. Przede wszystkim zbliżono się w miastach do powszechności praw wyborczych (dano je wszystkim głowom rodzin zajmujących własne mieszkanie, płacącym podatki i mającym rok domicylu). Disraeli dostrzegł wnikliwie rosnące ambicje robotników, coraz liczniejszych i coraz lepiej zorganizowanych w trade-union’ ach. To właśnie owe związki zawodowe patronowały ruchliwej grupie nacisku, Lidze na rzecz Reformy. Robotnicza w swym składzie Liga domagała się — ni mniej ni więcej — powszedniości praw wyborczych. Pomysł Disraelego był śmiały: przejąć robotniczą klientelę wyborczą dla torysów, nie dopuścić, by robotnicy szli na pasku liberałów. Nawet premier Derby odczuwał zaniepokojenie („To skok w ciemno”). Disraeli był rozczarowany, gdyż wybory wedle nowych zasad (1868) dały jednak większość liberałom z wybitnym politykiem, Williamem Gladstonem na czele. Było też oczywiste, że liberałowie zrobią kolejny krok w procesie demokratyzacji: reforma z 1867 r. nie zaspokoiła roszczeń robotniczych i powiększyła gorszące różnice między miastami i hrabstwami, gdzie nadal obowiązywały dość wysokie cenzusy, a wpływ landlordów wcale się nie zmniejszał. Z drugiej strony, hrabstwa wiejskie nadal korzystały z nadreprezentacji w Izbie Gmin na niekorzyść regionów uprzemysłowionych.

■ W 1872 r. reformę tę (zwaną reformą Disraelego), uzupełniono ustawą wprowadzającą tajne

głosowanie, uspokajając akt wyborczy. Do tej pory głosowanie było, bowiem jawne, a zależność dzierżawców od landlordów — ogromna. Wybory odbywały się na widoku publicznym, wśród krzyków, awantur, niekiedy zamieszek. Czartyści domagali się tajności (i powszechności) wyborów już w latach 30- tych i 40-tyrh XIX w., od lat 50-tych projekty dalszych reform krążyły wśród działaczy obu wielkich partii. Był to jednak okres politycznej nie stabilności, rozłamu w partii konserwatywnej, częstych zmian rządu.

^ Zasadnicze znaczenie miała reformą Williama Gladstone” a, przeprowadzona w latach 1884—1883.

W jej wyniku zerwano ze średniowieczną zasadą traktowania prawa wyborczego jako przywileju hrabstwa lub miasta i uznano, że prawo wyborcze jest prawem podmiotowym jednostki. Izba Gmin przestała, więc być reprezentacją korporacji terytorialnych. Gladstone wykonał reformę wyborczą na trzy takty. W r. 1883 wydano ostrą ustawę przeciw korupcji: surowo ograniczono sumy, które można było wydać w kampanii i rozmiary sztabów wyborczych. Te restrykcje okazały się skuteczne, plaga korupcji prawie zupełnie znikła. W 1884 r. ujednolicono kryteria wyborcze: umiarkowane warunki obowiązujące w miastach od 1867 r. rozciągnięto na hrabstwa (tzn.

2